Байқоңыр ғарыш айлағы, Балқаш көлі, Каспий теңізі, Арал теңізі, Семей ядролық полигоны
жүктеу/скачать 1,72 Mb.
|
| Табиғаттың тарылтпасын мөлдір кәусар тынысын,
Пәк табиғат жүрегімнің тамылжыған жырысың , Ей, адамдар, қалай ғана қатыгездік жасайсың, Ол анаң ғой ,ал сен , кенже ұлысың! Байқоңыр ғарыш айлағы, Балқаш көлі, Каспий теңізі, Арал теңізі, Семей ядролық полигоны.( Онда адамдар мен малды радиоактивті заттардың таралу аймағынан уақытша көшіріп отырды . Алайда жарылыстан кейін адамдар радиациядан былғанған жерлердегі өз үйлеріне оралып отырды. Жарылыс толқыны көптеген үйлер терезесінің шынысын ұшырып жіберген, кейбір үйлердің қабырғалары қирады. Кейінірек сынақ алдында уақытша көшірілген адамдар полигон жанындағы туған жерлеріне қайтып орала бастағанда, олардың көбісі үйінің қирап қалғанын көрді. Семей ядролық полигонының қауіпті екендігі Қазақ КСР Ғылым академиясы жүргізген кең ауқымды медициналық-экологиялық зерттеулердің нәтижесінде алынды. Радиация — ионданусәулешығаруы; Радиация - жылулықсәулешығаруы; Күнрадиациясы — электромагниттыжәнекорпускулярлықтабиғаты бар Күн сәулелерi; Радиация — сәулешығаруға синоним. Тірі ағза клеткаларының радиациядан алған энергиясы мол болған сайын, олардың биофизикалық қасиеттері өзгеріп, тіпті генетикалық деңгейдегі бұзылуы арта береді. Сондықтан радиацияның ағзаға беретін энергия мөлшерін бағалай білудің маңызы зор. Радиацияның ағзаға беретін энергия мөлшері сәулелену дозасы деп аталады. "Күн өтіпті" деген халық диагностикасы мен "сәулелік ауру" деген қазіргі медицина диагностикасы арасында тура байланыс бар. Жаздың ыстық күндерінде білмеген адамға ерсі көрінгенімен, өзбек пен тәжіктің ала шапан киюінде, қырғыз бен түрікменнің ақ киіз қалпағы мен елтірі бөрігін, дала қазағының түйе жүн шекпенін тастамауында, халықтың радиациядан қорғануының ғасырлық тәжірибесі жатыр. Күні шуақты елдердегі әйелдердің бетін, денесін бүркеп жүруінің де бір сыры осында жатыр. Шынында да, Күнбетіненкелетін радиация біркелкіемес. Алапатқысым, ғаламат температура жағдайындаКүнтөсіненыстық плазма оқтын-оқтынбуырқанаатқылап, жүздегенмыңкилометргешапшып, төңірегінетарайды. Осындайдаөтеөтімдікүнрадиациясынандененіқорғамауденсаулыққазиянкелтіреді. Дененіңбіркилограмындажұтылған радиация энергиясыныңмөлшеріжұтылған доза депаталады:
Денсаулығымыды қадағалау үшін жылына кем дегенде бір рет "рентгенге" түсетініміз бар. Бірақ, рентген сәулелерінің қаншалықты зиянды екенін көбіміз біле бермейміз... Адамзат баласы жер бетінде пайда болған кезден бастап, табиғи радиоактивті заттардан қажетті дозасын алып отырған, әсіресе, радиоактивті сәулені жерден алады. Қалған бөлігі космос сәулесімен келеді. Жылына адам 200 мР радиация қабылдайды. Жер шарының әрбір аймақтарында тұратын халықтар әр түрлі мөлшерде радиация алады. Жылынажалпыалғанда 50-ден 1000 мРрадияцияқабылдайды. Источник: http://bilimkozy.idhost.kz/148-radiation_referat_turaly.html Мемлекеттердің кейбір құжаттарында радияцияның нағыз мөлшері белгіленген. Халықаралық деңгей бойынша қазіргі кезде адамдарға радияциялық доза 0,1 бэрден аспауы керек. Профессионал мамандар дайындау оқу орындарына ППД-ның (предельно допустимая доза) 5 бэрден аспауы тиіс, иондалған сәуле тарататын аймақта да тұратын адамдардың ағзасында радиацияның мөлшері 0,5 бэр болуы мүмкін. 70 жыл өмір сүрген адам радияциялық қайнар көздерінен 14-15 бэр алуы мүмкін. Бұл көрсеткіш ағзаларға онша қауіп төңдіре қоймайтыны анықталған. Жер шарында тіршілік ететін әрбір адам өзінің өмір сүру кезеңдерінде жылына 250-400 м бэр радияция алатыны сөзсіз [3.,175б]. Источник: http://bilimkozy.idhost.kz/148-radiation_referat_turaly.html Кесте жасанды радиоактивті элементтердегі сәулелену (жылдық доза мөлшері) Қайнар көзі Жылдық дозасы Табиғи радиацияның бір бөлігі Мбэр Мзе Медициналық аспаптар (флюорография – 370м бэр, тістің рентгеографиясы – 3 бэр, өкпе рентгеографиясы 2-8 бэр) 100-150 1,0-1,5 50-75 2000км биіктігі 12км ұшақтармен ұшу жылына 5 рет 2,5-5 0,02-0,05 1,0-2,5 Телевизор көру (күніне 4 сағат) 1 0,01 0,5 АЭС 0,1 0,001 0,05 ТЭЦ (тас көмір жағатын) 20км қашықта 0,6-0 0,006-0,06 0,3-3 Источник: http://bilimkozy.idhost.kz/148-radiation_referat_turaly.html Радиоактивтізаттарданқорғаудыңбірнешежолдары бар. Олар: физикалық, химиялықжәнебиологиялықтәсілдері. Источник: http://bilimkozy.idhost.kz/148-radiation_referat_turaly.html Павлодар қаласындағы №24 ЖОМ Дүниетану пәнінен ашық сабақ Тақырыбы: « Невада-Семей» 4 «а» сыныбы Өткізген: Садыкова Б.А. Пәні: Дүниетану Сыныбы: 4 А Тақырыбы: «Невада --Семей» қозғалысы. Мақсаты: «Невада --Семей»азаматтық қозғалысы жайында, құрылу мақсаты, жетекшілері туралы мәлімет беріп, түсіндіру. Теориялық ойын, сөйлеу тілін, сөздік қорын ,мазмұнын толық айту қабілеттерін дамыту. Қоршаған ортаны таза ұстауға, туған елдің табиғатының адамдардың әсерінен бұзылуына жол бермеуге атсалысуға тәрбиелеу. Сабақ типі: аралас сабақ Көрнекілігі: суреттер, карта, видеоролик
Қозғалыс неге «Невада--Семей»деп аталған? Ол ұйымның алдына қойған мақсаты қандай? Семей атом полигоны қашан жабылған? Адамдарға полигонның қандай зияны болды? Неге атом бомбасын жарған, мақсаты не? Кімнің арқасында бұл полигон аяқталды? -Олжас Сүлейменовтың бұл қозғалыста қандай ролі болды? Сенің ойыңша елді мекендерде осындай сынақтар жасау керек пе? Семей ядролық полигонының алғашқы жүргізілулері ХХ ғасырдың ғалымдары ядролық қаруды ойлап тауып, әр түрлі сынақтардан өткізді. Сонымен қатар жаңа, жасанды энергияның пайда болуы – адам ой-санасы мен ғалымдардың табиғат құпиясын жаулаған батылдығы. Ядролық энергияны игеру Англияда, Германияда, АҚШ-та басталды. Ядролық қарудың алғаш сынақтан өткізілуі. Осыдан 64 жыл бұрын тамыздың 6-ы күні Жапонияның Хиросима қаласына американдық «Малыш» атты бомба тасталды. Тамыздың 9-ында Жапон елінің екінші қаласы - Нагасаки ядролық бомбаның құрбаны болды. Полигондардың ішіндегі Семей өңірі ең көп зардап шеккен аймақ. Мұнда атом қаруын сынаудың ғылыми орталығы орналасқан, ол – Курчатов қаласы. Шығыс Қазақстан облысының Абай, Бесқарағай, Жаңасемей, Абыралы аудандарының аумақтары атом сынақтарының ордасы аталып, ең көп зардап шеккен экологиялық апатты аймаққа айналды. КСРО заманында Қазақстан аумағында атом бомбалары сынақтан өтті. Ол үшін арнайы 18 млн га жер бөлініп, Семей ядролық полигоны ашылды. Бастапқысынды адамдарға, жануарлар мен табиғатқа тікелей зардабын тигізген ашық сынақтар жасалды. Сосын оларды жер астына жасай бастады. Атом бомбаларының жарылыстары сұмдық ауыр болды. Сол ядролық сынақ полигондарының бірі – Семей полигоны Кеңес Одағының аса маңызды стратегиялық объектісі болды. Осынау полигонның кемел инфрақұрылымы: Курчатов қаласын (Семей – 21), реакторлар кешенін, «Балапан», «Г» (Дегелеңдегі сейсмокешен), «Ш» («Тәжірибелік алаң» дейтін) сынақ алаңдарын, толып жатқан басқа да ұсақ тәжірибелік алаңдарды қамтиды. Семей ядролық полигонның осынау тәжірибелік алаңдарында 456 ядролық жарылыс жасалды. Семей ядролық полигонындағы сынақтардың жалпы саны 456 ядролық және термоядролық жарылысты құрады. Олардың 116-сы ашық болды, яғни жер бетіндегі немесе әуе кеңістігінде жасалды. Семей полигонында әуеде және жер бетінде сынақтан өткізілген ядролық зарядтардың жалпы қуаты 1945 жылы Хиросимаға тасталған атом бомбасының қуатынан 2,5 мың есе көп болды. 1949 жылғы 29 тамызда тұп-тура таңғы сағат жетіде көз ілеспес жылдамдықпен ұлғайып бара жатқан отты доп кенеттен Жер денесіне қадалып, оны шарпып өтіп, аспанға көтерілген. Отты шардан соң, сұрапыл қуат пен көз қарастырар сәуле бас айналдырып жібергендей бір сәтте жер қабығының ыстық күлі мен иісі көкке көтерілген. Таяу жерлердегі сирек ауылдарда тұратын адамдар дір ете түскен жер мен жарты аспанды алып кеткен от-жалынға таңырқап, үйлерінен қарап тұрған. Жалғыз түп шөп қалмаған, түтігіп қарайып кеткен даланың тұл жамылғысы. Жан-тәсілім алдында жанталасқан тышқандардың, қарсақтардың кесірткелердің өлі денесі табылған. 1 топ -Ядролық энергияны игеру қай жерде басталды? -Атом қаруын сынаудың ғылыми орталығы орналасқан жер -Ең алғаш атом бомбасын қашан жарды? -Неліктен бұндай жерлер керек? -Семей полигонына дейін қандай жерлерде жарылыстар болған? Полигон-қару-жарақ сынайтын үлкен алаң Радиация- адам мен жан-жануарлар, өсімдіктер мен басқа да тіршілік иелеріне зияны өте көп. Невада-АҚШ-тағы ядорлық поигон орналасқан штаттың аты Атом бомбасы — авиациялық ядролық бомбаның алғашқы атауы. Ол – ядролық және термоядролық болып бөлінеді. Радиация жайлы Радиацияның ағзаға беретін энергия мөлшері сәулелену дозасы деп аталады. "Күн өтіпті" деген халық диагностикасы мен "сәулелік ауру" деген қазіргі медицина диагностикасы арасында тура байланыс бар. Жаздың ыстық күндерінде білмеген адамға ерсі көрінгенімен, өзбек пен тәжіктің ала шапан киюінде, қырғыз бен түрікменнің ақ киіз қалпағы мен елтірі бөрігін, дала қазағының түйе жүн шекпенін тастамауында, халықтың радиациядан қорғануының ғасырлық тәжірибесі жатыр. Күні шуақты елдердегі әйелдердің бетін, денесін бүркеп жүруінің де бір сыры осында жатыр. Халықаралық деңгей бойынша қазіргі кезде адамдарға радияциялық доза 0,1 бэрден аспауы керек. Полигонда тұратын адамдардың ағзасында радиацияның мөлшері 0,5 бэр болуы мүмкін. 70 жыл өмір сүрген адам радияциялық қайнар көздерінен 14-15 бэр алуы мүмкін. Ядролық жарылыстар туралы халыққа 1953 жылдан бастап қана ескертіле бастады. Радиацияның адамға өте қауіпті деп айтылған . Бұл орайда ең қауіптісі – иондалатын радиацияның ықпалы гендік кодты дауасыз өзгерістерге соқтыруға мүмкін екендігіБұл дегенміз өмірге мүгедек балалардың дүниеге келуі.. Радиоактивті ластану – қоршаған ортаны өте қауіпті әсер әкелетін физикалық ластанудың түрі. Жерде орасан зор микроэлементтер: темір, мыс, магний және басқа металдар болғандықтан оны жеген малдардан олар адам организміне сіңетін болған. Осы жарылыстан кейін радиусы ондаған километр болатын жерде дала шөптері бірнеше күн бойы көгілдір сәуле шығарып тұратын болған. Үңгірлердің бірінде қуаты 70 килотоннадан астам ядролық заряд жарылды. Соның салдарынан жер бетінде саңылаулар пайда болып, олардан екі тәулік бойы радиоактивті газдар шығып жатқан. Тратил бомбасы жарылған шұңқыр осы күнде кішігірім көлге айналған. Алайда, «Тратил» көлінің жан-жағы улы жер. «Бұл жерде көбінесе гидроядролық сынақтар жүрігізілді. Оданбөлек, химиялықжарылыстар да жасалған. «Сынақ не үшінжүрді?» дегенгекелсек. Атом бомбасыжаппайжоюғаарналғанқаруғой. Атом бомбасықоршағанортаға, осындабайланыптұрғанмалға, әскерижәнеазаматтықтехникағақандайәсеретеді? Осыныбілукерекболды», - дейді ҚРҰлттықядролық орталығы. 2 топ
1 Ядролық жарылыстар қашаннан бастап адамдарға белгілі бола бастады? 2.Ядролық полигонның қауіпті екендігін кім дәлелдеді? 3.Неліктен радиация қауіпті? 4.Оның жерге қандай әсері болған? Сынақ аймағын радияциялық тексеруден өткізгенде, ондағы радиоактивтік заттардың (цезий-137, стронций-90, плутоний-239; 240, кобальт-60) мөлшері қалыпты мөлшерден бірнеше есе жоғары екені анықталды. Зиянды радиоактивтік заттар топырақты, суды, егістік жерлерді және мал жайылымдарын ластады. Семей аймағының халқы сәулеге ұшырау мөлшеріне қарай 3 категорияға бөлінеді: 1-категорияға – жарылыс эпицентрінен 100–150 км қашықтықта орналасқан Абай, Бесқарағай және бұрынғы Абыралы, Жаңасемей, Шұбартау ауданы мен Семей қаласы жатады; 2-категорияға – 150–300 км жерде орналасқан Жарма, Аягөз, Бородулиха және бұрынғы Шар, Жаңашүлбі аудандары кіреді; 3-категория эпицентрден 300 км-ден әрі орналасқан Үржар, Көкпекті және бұрынғы Таскескен, Ақсуат, Мақаншы аудандарының тұрғындарын қамтиды. Бұл қала бірде бір географиялық картада көрсетілмеген. Курчатов – Павлодар облысының Май ауданындағы қала. Ресми түрде Шығыс Қазақстан облысының құрамына кіреді. Семей қаласынан солтүстік-батысқа қарай 130 км. жерде, Ертіс өзенінің сол жағасында орналасқан. Іргесі 1947 жылы әскери горнизон ретінде қаланды. Аса құпия жер болғандықтан оның аты жиі өзгеретін. Москва-400, Семей-21, Ақырғы нүкте, ал 1974 жылы қалалық статус алып, Курчатов болып аталды. Мұнда Қазақстан Республикасының Ұлттық ядролық орталығының Бас дирекциясы орналасқан.
1989 жылдың 28 ақпанында Семейдегі атом полигонын жабу үшін күресті бастауға ұйғарған «Невада - Семей» қозғалысының алғашқы митингісі өткізілді. Невада –АҚШ тағы полигоны орналасқан штаттың аты . Оны басқарған – белгілі қоғам қайраткері, ақын Олжас Сүлейменов. Ол өзінің үндеуінде былай деген болатын: «Сайын даламыз ядролық жарылыстардан қалтырап бітті, сондықтан да онда ары қарай үнсіз қалу мүмкін емес. 40 жыл ішінде бұл арада мыңдаған Хиросималар жарылды. Біз келешекті қауіппен күтудеміз. Уайымсыз отырып, су мен тамақ ішу, өмірге нәресте әкелу мүмкін емес болып барады. Қазақстандағы ядролық қаруды тоқтату үшін, өз үйімізде бейбітшілік пен тыныштық орнату үшін, өз құқықтарымыз үшін күресу мақсатында біз «Невада - Семей» қозғалысын құрдық».
Түрлі елдердің парламенттері өз сессияларында қозғалыс ұрандарын талқылап жатты. Бұқараның қысымымен Семей полигонындағы сынақтар саны азая бастаған еді. Қазақстан Республикасының егемендігі туралы Декларацияда ел ауағы ядросыз аймақ деп жарияланды. Қазақстан Президенті Н.Ә. Назарбаев Семей полигонын жабу туралы№409 Жарлық шығарған күні – 1991 жылдың 28 тамызы. Сөйтіп тиянақтылық пен елімталдық көрсеткен қазақ халқы өз мақсатына жетті: ең үлкен полигон жабылып, атом қаруынан бас тарту әрекеті жасала бастады. Семей полигоны жабылғаннан кейін Ресейдің, АҚШ пен Францияның полигондарында ядролық қаруды сынауға мораторий жарияланды. 1991 жылдың 29 тамызында Семей ядролық полигоны жабылды.Бұл ретте ел басы Н. Әбішұлы Назарбаевтың да еңбегі зор. Алдағы 26.04. болатын ел басы сайлауы да ел басымыздың мықтылығының дәлелі. 3 топ 1.Қашан полигон жабылу туралы алғашқы митигнгі өтті? 2.Ол қозғалыс неге «Невада-Семей» деп аталды? 3.Ол қозалысты басқарған кім болды? 4.Қашан полигон жабылды? Семей полигонының адамдарға әсері 1949 жылғы алғашқы жер бетіндегі жарылыстан бастап Семей және Павлодар облыстарының радиациялық сәулеленудің ықпалына ұшыраған басқа аумақтардың тұрғындарының арасында сырқат санының ұдайы өсіп келе жатқаны байқалады. Бұлар өкпе мен сүт бездерінің рагы, лимфогемобластоз және басқа да қатерлі ісікті патологиялары. Жалпы алғанда рак ісігі сынақтар басталғалы бері үш есе өсті. Семей полигонына жақын нақ сол аудандарда жетілуіндегі әртүрлі ауытқулар, тәндік және естік кемшіліктер әрқилы сәбилер дүниеге ерекше көп келеді. Мамандардың айтуынша, соны бәрі нақ қысқа мерзімді және қалдықты радиацияның кесірінен болатын генетикалық мутациямен байланысты. Адамдар ғана емес, жер де азап шегеді. Жылма-жыл радионуклидтердің жинала беруі жердің құнарлығын азайтады. Жерде орасан зор микроэлементтер: темір, мыс, магний және басқа металдар әрттүрлі дәнді дақылдар адам организміне сіңеді. Облыста онкологиялық, жүрек-қан тамыр, жүйке және психикалық аурулар саны күрт өсті. Азап шегіп, өлім құшқан адамдар қаншама. Отбасыларында кемтар балалар көбейді. Бұның өзі қазақ ұлтының келешегіне төнген зор қауіп болатын 1980 жылдардың аяғына қарай халықтың төзімі таусылып, шегіне жеткен еді.
Парламентте зардап шеккендерге кепілді өтемақы беру туралы заң қабылданды. «Семей ядролық сынақ полигонындағы ядролық сынақтардың салдарынан зардап шеккен азаматтарды әлеуметтік қорғау туралы» 1992 жылғы 18 желтоқсандағы №1787-ХІІ Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес Семей ядролық сынақ полигонындағы ядролық сынақтардың салдарынан зардап шеккен азаматтарға бір жолғы ақшалай өтемақы төленеді. Ол адамдардың арнаулы полигон кітапшасы болады. Бірақ бұл адам өмірін сақтауда өте аз сомма.
Оның басты атулы еңбегі оның 1975 ж. жарық көрген «Ази Я» кітабі түркі және славян халықтарының ежелгі жазба ескерткіштеріне арналған. Тым-тым арғы, есте жоқ ескі замандағы ұлт пен ұлыстардың тілі, ғұрып-әдеті сөз болған бұл кітапті кейінгі ұрпақ сүйіп оқиды. Бағлалау
Бағлалау
жүктеу/скачать 1,72 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||