Балалар әдебиетінің ерекшеліктері
жүктеу/скачать 220,03 Kb.
|
Балалар әдебиеті лекция
| Сұрамақ. Ө.Тұрманжановтың бірсыпыра өлеңі диалог үлгісінде жазылған. «Екі суайт»(«Иті мен иесі»)деген өлеңі пікірге дәлел:-Байбосын, қайдан келесің?-Бидай баулап келемін.-Байғасқа, қайдан келесің?-Қоян аулап келемін.-Байбосын, қайда бидайың?-Қырманға жайлап келемін.-Байғасқа, қайда қояның?-Байға байлап келемін.Ө.Тұрманжановтың халық өлеңбері үлгісіне құрылған осындай өлеңдері ізденіс жемісі, шеберлік кепілі болып табылады.
Мысал. Өтебай ақын еншісінде бірсыпыра мысал бар. «Шыбын мен бал ара» мысалының сюжеті мынандай: шыбын бірде бал арасына жоллығып, шыбындықтан тойдым, ластығымды қойдым, тазалыққа, ізгілікке ұмтылайын, жанымды қинап бал жинайын деп шағынады.Кір-қоқырға қарамайын,Білем ғой ара жайын,Жақсылыққа ауайын,Жұпар гүлді сауайын.деп жалынады. Ара аяп, шыбынды қатарға қосады. Бірге бал жинайды. Қоңы көтеріліп, күйі дұрысталған шыбын бірде серттен таяды.Бір күні бал теріп жүріп,Шірікті көріп,Көңілі бұзылып,Жалап алды қызығып.Былғанды балы,Мүшкіл болды халі.Ара «Былғадың деп балды, кірлеттің деп арды» шыбынның басын жұлып алды. Өлең астарында бірнеше ой бар. Алдымен – табиғатынан асып пенде ешқайда бара алмайды деген ой. Екіншіден, серт берме, берсең – орында, әйтпесе, өліммен тең деген ой. Жамандықпен ауызданғанның жақсылыққа ден қоймағы қиын екенін де сезіндіреді бұл мысал. Ақын шағын мысалмен шалқар ой айтып отыр. Қызықты, әрі күрделі мысал үлгісінің бірі – «Құмырсқалар, аралар – қиыспас дос, құдалар». Қаламгер мұнда әлденеше жанр мүмкіндігін ұштастырып пайдалана білген. Біріншіден, фольклорлық баяндау сарынын ұстаған:Ертеде бір орманда,Өзі салған қорғанда, Бір топ ара тұрыпты. деп бастайды автор поэмасын. Сондай-ақ, поэманың түйінінде өтірік өлең сипаты бар.Мініп алып бір қойға,Мен де болдым сол тойда,Аралардан бал жедім,Ондай тәтті көрмедім.Құмырсқадан нан жедім,Ондай дәмді көрмедім. деп түйеді ақын. Екіншіден. Ақын поэмасында сатиралық персонаж етіп хайуанаттарға сырт бейнесіне сай, тіршілік-харакетіне дөп келетін іс-әрекет берген. Қызыл, сары, жасыл, ақ қанатты Көбелек – биші, шаққан жерін қан қылып жүрген Сары маса – қанқұмар, ала жаздай ән қуған Инелік – парықсыз, өрмектен өрнек салған Өрмекші - өтірікші болып бейнеленген. Автор оқушы бала үшін поэманың танымдық сипатын арттыра түскен. Жәндіктердің іс-әрекетін бейнелеуде мысал тәжірибесін жете меңгерген. Ақын Инелік жөнінде:Жазды өткізген жалтырап,Қыста отырсаң қалтырап,дейді. Үшіншіден, бұндағы ұнамды персонаждар – еңбексүйгіш Ара мен Құмырсқа. Оларды айырылмас құда еткен – Еңбек. Еңбек – поэманың айтар ойы, автордың түйер концепциясы. Ақын бұл ойға бала оқушыны әр түрлі әрекетке қанықтырып, балғын сананы осы үлкен идеяға сендіріп әкеледі. Шығарманың идеялық түйіні философиялық ойлармен қабысып, көркемдік биігіне жеткен. жүктеу/скачать 220,03 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|