Бастауыш білімге арналған сабақтар мен талаптар Жоспар: Кіріспе Ойын технологиясы оқушылардың білімін дамыту құралы. Бастауыш сыныптардағы ойын түрлері

Сухамлинский “Баланың баланың жүрегі неге айналатыны-үлпіреген гүлге не қатып қалған қабаққа айналатыны (педагогика) мұғалімге байланысты”.

Мектеп табалдырығын аттаған және адам заттың камелетке жеткенге дейіңгі тәрбиелеуші ықпалында болытын адамға берілетін білімдер, адам, азамат туралы, оның асыл моральдық биігіне негіз болып қалаңған идеялардың ұлылығы мен ізгілігі туралы білім бірінші қойылу керек. Әліппені үйренбей тұрып оқу қаншалық мүмкін болмаса, мұғалім тұлғасының ролін терең түсінбей тұрып оқу тәрбие процесінің деңгейін білу мүмкін емес.

Жаңа қоғамдағы қазақ ұлттық мектебінде әр шәкірттің білім алуымен бірге психологиялық моральдық бейнесін қалыптастырып дамыта білетін ұстаз тұлғасы оның идеялық сенімі, рухани байлығы, адамгершілігі, биік боғанда ғана қоғам болашағы қалыптасады.

Мұғалім міндеті оқушыны ізденіске құлшындыру, алған ұғымдарын тұрмыс қажеттілігінде тұтына алатындай дербес тұлға тәрбиелеу. Ол үшін мұғалім сынып ұжымындағы әрбір оқушының тұлғалық ерекшеліктерін зерттеу, тұлғалық даму жағдайын бақылау (білімі, іскерлігі, дағдысы) бағдарламасын жасап зерттеу керек. Мұғалім әр оқушының өзіне тән тұлғалық психологиялық ерекшеліктерімен танысуы, әр оқушыны себъект ретінде қабылдап жұмыс жасауына ықпал етуі тиіс. Мұғалім жеке тұлғаны зерттеу әдістемелер блогын құрып (сауалнама, тест, ойын т.б.) зерттеу нәтижелерін талдауы арқылы оның әлеуметтік психологиялық даму деңгейіне ықпал етуі және жеке тұлғаның қалыптасуына жұмыс тануы міндетті.

Қазақстан Республикасында 2015 жылға дейін білім беруді дамыту тұжырымдамасындағы, орта білім берудің мақсаты жылдам өзгеріп отыратын дүніе жағдайларында алыңған терең білімнің кәсібі дағдылардың негізінде еркін бағдарлай білуге өзін өзі іске асыруға, өзін-өзі дамытуға және өз бетінше дұрыс адамгершілік тұрғысынан жаупты шешімдер қабылдауға қабилетті жеке тұлғаны қалыптастыру міндетін атқару мұғалімнің педагогикалық, психологиялық шеберлігі мен біліктілігін, білімділігі мен әдіскер шығармашылығының болуын талап етеді.

Ұстаздықтың басқа мамандық иелерінен айрымашылығы айналадағы адамдармен жан жақты қарым-қатынас жасап барлық күш құатын, білімін жұмсайды. Дегенмен әр оқушының және басқалардың ерікшеліктеріне сәйкес қарым-қатынас жасаудың өзіндік мән жайы бар.

Әрбір мұғалім өз сабақтарын түрліше өткізедіде бала бір сабақта белсенді отырса бір сабақта ықыласы болмайды. Және осындай жағдайда оқушы мен мұғалім арасында реніш пайда болады. Баланың басқа әрекетпен айналысып сабаққа немқұрайлы қарауының, сабақтарда әр түрлі мінез көрсетуінің өзіндік себептері бар.

Ұстаз үстемдік көрсетіп білік етіп шектен тыс қаталдық жасамай әжепті түрде педагогикалық сабырлықпен қатаң талап қою, оқушыны дер кезінде қадағалау керек.

Ұстаздың қойған талабы қадағаланбаса оқушы салақтыққа, теріс әдеппен дағдыға бейімделіп кетеді. Жұмыстың бәрі аяқсыз қалады. Мұғалім ұстамждылығы, шеберлігі болмаса тәрбиесінде үлкен қәтелік жіберіп алуы мүмкін. Көпшілік жағдайда асығыстық түсінбеушілікке әкеліп соғады. Кейбір оқушы мұғалімнің қойған сұрағына жауапты біліп тұрады. Бірақ жауап бергенде қорқып ойын толық жеткізе алмайды. Осындай жағдайда мұғалімнің әдептілігі мен сабырлығы өте қажет.

Нашар оқуды болдырмау құралдарының бірі оқушлармен қосымша жұмыс жүргізу болып табылады. Қосымша сабақтардан бастаудан бұрын жұмыстың йормасымен оның көлемін дұрыс белгілеп алу үшін оқушының нашар оқуының себебі мен сипатын білудің маңызы зор. Егер оқушы ауру болғандықтан кенжелеп қалса, бірақ жақсы үлгіретін болса онда мұғалімнің басшылығымен жұмысты дербес жұмыс істеумен ұштастырған құлайлы болады. Егерде оқушы жалқауланатын болса, оны онша қамқорлыққа ала бермеген жөн. Оны мұғалімнің және жолдастарының бақылау мен жұмыс істеуге көндіріп, ата-аналар және басқалар тарапынан оның жұмысына бақылау қою керек.

Алдын ала, қосымша жеке-дара жүргізілетін жұмыс өте тиімді келеді. Нашар оқығаны байқалысымен-ақ мұғалім оқушыға қажетті көмек көрсетіге тиіс. Қосымша сабақтар еріктіде, міндетті де сипатта болуы мүмкін.

Нашар оқитын оқушыға көмек беру үшін күшті оқушыларды тарту мүмкін де пайдалы. Бірақ бұл жұмысты мұғалім ұйымдастыруға тиіс. Алайда қосымша сабақтарды шамадан асырып жіберуге болмайды. Әсіресе қосымша сабаққа класты түгел қалдыруға жарамайды. Мұнда сабақ тиісті нәтиже бермейді.

Үлгірмеушілік сабақ барысында қалыптасады және оның алдын алуға, күресуге болады. Нашар бағаға әкеп соқтыратын оқушы үлгірмеушілігінің себетері оқу-тәрбие жұмысын дұрыс ұйымдастырмауда, мектепшілік бақылаудың мерзімді жүрмеуінде, санитарлық-гигиеналық нормаларды бұзылуында жатыр. Бұлардың ішіндегі негізлері мыналар:

жекелеген мұғалімдердің сабақтарының сапасыздығы, жаңа материалды тиісінше түсіндіре алмауы, бекіту жұмысының әлсіз жүруі, оқушы білімін есепке алудың болмауы, мұғалімнің тиісті дәрежеде талап етпеуі;

үй тапсырмасын орындау жұмысын дұрыс ойластырмау және тыңғылықты тексерудің болмауы;

мұғалімдердің өз оқушыларын дұрыс білмеуі, жеке жұмыстың болмауы, танымдық қызығуын дамыта алмауы;

мектепте үлгермеушіліктің алдын алу жөнінде жүйелі жұмыстың болмауы, мектеп әкімшілігі мен сынып жетекшілерінің, әлеуметтік ортақ жұмыс жүргізбеу;

б
ағалаудағы біржақтылық;

Үлгерімі төмен оқушылардың ақыл-ой әрекетінің жеке бастық параметрі қалыптаспаған, білім қоры аз, жағымды ақыл сапалары қалыптаспаған.

Нашар оқудың алдын алу үшін артта қалу мен үлгірімінің төмендеуінің себептерін анықтау қажет.

Таным әрекетінің нәтижелігі-ақыл ой әрекетінің даму дәрежесіне байланысты. Оның негізгі компоненттерінің қалыптасуы үлгірімінің төмен болуының басты себебі болып табылады.

Компоненттердің қайсысы үлгірімнің төмендеуіне негізгі себеп болуына байланысты артта қалу түрлі болып бөлінеді: педагогикалық жағынан назардан тыс қалған балалар және нашар оқитын оқушылар.

Педагогикалық жағынан назардан тыс қалған балалармен жұмыс орындау нашар оқитындармен салыстырғанда әлде-қайда тиімді болып табылады.

Нашар оқитын оқушылар оқу-тәрбие үрдісінде көбірек біліктілікті қажет етеді. Бірақ балалардың екі түрінде де жұмыстың жалпы бағыты бірдей.

Педагогикалық жағынан назардан тыс қалған балаларды мектепке дейін қолға алу керек. Мектепке дейіңгі балармен оқу-тәрбие жұмысын жүргізу сапалы білімге, олардың сезімдеріне бағытталуы керек. Осы мақсатпен әр түрі дидактикалық және ролдік ойынды қолдануға болады. Көп назарды балардың сөйлеу қабилетін дамытуға, олардың сөздік қорын белсенді байытуға аудару керек. Сабақ үстінде және сабақтан тыс уақытта ырықты зейн мен ырықты есте сақтауды дамыту қажет.

Психологиялық тұрғыдан алып қарағанда сабақ үлгірмеушілік проблемасы әлі жеткілікті зерттелген жоқ. Бұл өте қажет. Өйткені сабақ үйрену әр баланың жеке басына тән қасиеттеріне, анығырақ айтқанда оңың мектепте өтілетін пәндерге деген көз қарасына байланысты. Оқушылардың сабақ үлгірмеушіліктің психологиялық проблемасына арналған алғашқы еңбек Н. А. Менчинскаяның редакциясымен педагогика ғалымдары институтының авторлар коллективі шығарған кітап болды.

Сабақ үлгермеушіліктерді зерттеу, мұның себептерін және нашар оқитын оқушылардың жекелеген типтерін анықтауға мүмкіндік береді. Мысалы: А. Гельманд педагогикалық тұрғыдан үлгермеушіліктің ерекше үш категориясын бөліп қарайды. Автор бірініші категорияға оқушының барлық пәнінен бірдей ұзақ уақыт үлгірмей, оқудын жалпы және өте кенжелеп қалып қоюын жатқызады. Екінші категорияға сабақты ішінара негізгі деген пәндермен үнемі үлгермейтін оқушылар жатады. Ал үшінші категорияға кіретін оқушылар сабақты ауық-ауық қана үлгермейді. Психологиялық талдау негізінде Л. Славин сабақ үлгермейтін мектеп оқушыларынын бес топқа бөледі.

Материалды қиналып ұғатындар.

Сабаққа дайындалу әдептері мен тәсілдері қалыптаспағандар.

Еңбектене білмейтіндер.

Білуге және оқуға құштарлығы жоқ оқушылар.

Сабақ үлгермеушіліктің бұлардан басқада сипаттамалары мен топтастырылуы бар. оқушылардың сабақ үлгермеушілігін зерттеу мәселесінің ең күрделі жайы мектеп программасын игермеудің себептерін анықтау болып табылады.

Республикада бірінші болып, 1-2 сыныптарда сабақ үлгермейтін оқушыларды психологиялық жағынан зерттеу жүргізіле бастады. Мектеп оқушылары педагогика ғылымдары академиясы мақұлдаған психологиялық 10 методика бойынша зерттелді, сондай-ақ педагогикалық мінездеме – анкетаны пайдаланып, кей бір мұғалімдермен әңгімелер өткізілді, оқуға үлгермейтін балаларды бақылау мақсатымен сабақтарға кіріп жеке жұмыстар жүргізді.

Бақылау барысында Алматы мен Шевченко қаласындағы сабақ үлгермейтін мектеп оқушылары арасынан белгілі бір дәрежеде психологиялық дамуы тоқталып қалған 166 баланы тапты. Олар соқыр емес, керең де емес, психологиялық ауруға ұшырамаған да, кемақыл да балалар емес.

Соңғы жылдары мұндай балалар дефектология ғылымы-зерттеу институты қызметкерлері барынша зер сала зерттейтін объектілерге айналды.

Көп жағдайда педагогтардың инфантилизмге ұшыраған балаларға әр түрлі себептермен жеткілікті көңіл бөое бермейтіні бар, сөйтіп олар үнемі сабақ үлгермеушілер қатарында жүреді. Кейбір мұғалімдер өз тарапынан әдепсіздік көрсетіп, психикасы дамып жетілмеген балаларды мазақ қылып, күлкіге айналдырады. Кейде ата-аналардың өздері де баласының мектептегі сәтсіздігін жете түсінбей оны жалқау, жетесіз деп кінәлап, педагогикаға сайымсыз жазалар қолданады. Бұдан психикасы дамып жетілмеген балалар жақсармайды, керісінше оқуға, мектепке деген ынтасы жоғалады, мінез-құлықтары өзгереді, интеллектуалдық дамуы тоқтап қалады, сөйтіп оларды іс жүзінде кемақыл балалардан ажырату қиындық келтіреді. Қазақстанда аталған балалар проблемасы теориялық тұрғыдан да, практикалық тұрғыдан да түбегейлі шешілген жоқ. Олар жалпы білім беретін мектептерде оқып, сабаққа үлгермеуші оқушылар санын көбейтумен келеді. Үнемі сабаққа үлгермей мектепті тастап кетушілерде осындай балалардың арасынан шығады. Ал олар үшін арнаулы мектеп ашса, дұрыс тәрбие берсе, онда инфантилизмге ұшырағандар кемақыл балалардай емес, сапалы білім алып, саналы азамат болып шығар еді. Оларды еш уақытта да кемақыл балалар оқитын арнаулы мектептерге беруге болмайды. Өйткені ол мектептерде кемақыл балаларға білім бермейді, тек қарапайым еңбекке ғана машықтандырады, ал инфантилизмге ұшараған балалардың ақыл-естері дұрыс, сондықтан оларға бұл мектептерді білім жеткіліксіз, оның үстінеә кемақыл балалармен бірге оқу намыстарына тиіп, психикаларына теріс әсер етеді.