Ббк 84 (5К;аз) б к азыбек Би Келд1бек лы

корындай болып келе жаткан шыккан теп - улы Бабасы Мейрам 
сопыдан бастап, Бошан, Таз, Булбул, Шаншар, Келд1бек. Екппш 
ce6e6i - Казыбсктщ езшщ бЫ мк жас та болса кореген кесемдш, 
сез тапкыш ш сш сндт. Бул - Казыбсктщ он жепден асып, он сепз 
жаска такап калган кезi. 1684 жылдьщ жазыньщ ортасы (турл1 де- 
рекке сай, пплденщ 25 шамасы). Сол жылы жас Казыбекп аруак 
колдап. eni цурметтеп, Тэуке хан назарына Ыкксн кезi едг
Тэуке хан ел ш ш к п шыгарып салып турып тебешц басында 
шршген журтка тагы да айтты дейдк
- «Жат елдщ алдында жацсы елдщ баласы кусап турындар, 
калмактын ханы Ко нто ж i тасып журген хан ед1! Кол бастайтын
- батыр, жол бастайтын - кесем! Кол бастайтын батыр болу да 
цымбат, жол бастайтын кесем болу да цымбат, бэршен де ел 
тагдырын шешетш шешен болу цымбат. Елдеспрмек елппден, 
жауластырмац жаушыдан. Елдесе алмай жауласа кетсек, сендердщ 
дэрмснспднчтсрщнсн болады. Жауды алмас цылышпен де кен- 
д1руге болады, етклр сезбен де кещцруге болады, мылтыцпен 
дэлдеп атып жыгуга да болады, сезбен дэлдеп айтып жыгуга да 
болады. Ауыздан шыццан сез, атылган оцпен б1рдей, Kepi цайтып 
ала алмайсындар. Сез сейлегенде ойлап сейлеу керек», - депп.
Сонымен, цазац елш ш гш цалмац Контожла ашулы жузбен, 
тус1н суытып, айбатпен царсы алып:
- Иэ, цазац, неге келдщдер, айтатындарьщ болса, айтындар, -
депп.
Булардьщ басшысы Тэйгелпр би асьш айтпайтын сыпайы Kici 
екен, «о» дегеннен шарцылдасьш, шаццылдасып кайтсм1з деген idcinie:
-
Qnetfdi взгеге бердж,
QpniKmi твменге бердж.
Алдияр тацсыр,
Алдыца келдж
Берсец алдъщ,
Бермесец цалдъщ,
Ce3di взще салдъщ! -
деп, уш-терт ауыз тацпацпен айтыпты.
359

Сонда асып турган тэкаппар Ко нто ж i хан Тойгслт1р б ид in 
темендеп еейлеген сезше мереш уетем болып:
- Олай болса, кешке дешн 6ip жауап кайтарармын. жауап 
кайтпай ка л атын кун болса, ат-тонньщ амандыгында елд1 тапкан 
да Tepic болмас, - депп. Сейтш, Тойгслт1р уш-торт ауыз такпакпен 
сезд1 бастап 6epin ед1, оны хан ею ауыз сезбен узш тастады. 
Казак жагынан уз i л ген сезд1 жалгап, ешюм ештеце дей алмайды. 
М1не, казак-калмак таразыга тускендей болды. Казак c.imi.icpi 
тыгырыкка Tipc.xri. Сонда eciK жакта езш щ ж ш тш щ жанында 
еуйенш отырган Казыбек. айнала 6ip карап. ешюм ештеце деме- 
ген соц, орнынан атып турып, журерде Тэуке ханга агыл-тепл уэде 
берген хан Бсртюкс жетш барып:
Ерден ердщ neci артъщ.
Enmecmipzen евзг артъщ.
М алдан - малдыц neci артъщ,
Eip-ац асым emi артъщ.
Ж ерден - жердщ neci артъщ,
Eip-ац уыс iuo6i артыц.
М тдетт е алган сезден,
Ш егтген ж тттен,
влген аюдыц emi артыц, -
депп.
Содан кешн, Ко нто ж ire жетш к с л т . царсы тура калып:
-
Ел ебелек емес, ер кебенек емес, дат тацсыр! -
дед1
Сонда хан:
-
« вй, езщ ж eнiцдi айтшы, атыц мм?» -
д с т т . 
-АтымЦ азыбек, экемKeлдiбeк, халцым цазац,руымЦаракесек,
-
депп.
—Ал датыцды айтшы! —
депп Контайшы.
Сонда бала Казыбек:
-
«Ei3 цазац деген, мал баццан eлмiз,
Ешюмге соцтыцпай, жай жатцан eлмiз.
360

Ел1м1зден цут-береке цашпасын деп,
Жергмгздщ шетт жау, баспасын деп,
Найзага yKi т ащ ан enMi3.
Eiu6ip душпан басынбаган enMi3,
Басымыздан ce3di асырмаган enMi3.
Досымызды сацтай бшген enMi3,
flaMi тузын ацтай бшген enMi3.
Асцацтаган хан болса,
Хан ордасын таптай бшген enMi3.
Атадан ул туса, цул боламын, деп тумайды,
Анадан цыз туса, куц боламын, деп тумайды.
¥л мен цызды цаматып отыра алмайтын eлмiз.
Сен цалмац та, 6i3 цазац,
Царпысцалы кeлгeнбiз.
Сен 
meMip 
де, 
6i3 KOMip,
Epimкeлi кeлгeнбiз,
Ею елжтщ лагын,
Teлimкeлi кeлгeнбiз.
Танымайтын жат елге,
Танысцалы кeлгeнбiз.
Цазац-цалмац баласы,
Табысцалы кeлгeнбiз.
Танысуга келмесец,
Шабысцалы кeлгeнбiз.
Сен цабылан да, 6i3 арыстан,
Алысцалы кeлгeнбiз.
Ж аца уйреткен жас тулпар,
Жарысцалы кeлгeнбiз.
Тутцыр сары жeлiмбiз,
Жабысцалы кeлгeнбiз.
Берсец жондеп 6imiM ^di айт,
Бермесец дipiлдeмeй ж внiцдi айт.
Не турысатын жepiцдi айт! -
д е г т .
361

Сонда Контожi не дерш бшмей сасып калыпты.
- Давууст! Давууст! Озщ ж ен бшетш бала скснсщ. отырган 
орньщ кандай темен сдк былай жогары шыцшы, жогары! - деп жа- 
нына шакырыпты.
Казыбек сонда турып:
- «Бгздщ цазацтьщ эд етвд е жасына царай отырып, жагына 
царай сез сейлсйдк ез1мнен улкен агаларым терде отырса, маган 
тебеде отырганмен б1рдей», - деп жалт бурылып, орнына барып 
отырады.
Сол заманда Казыбектщ ceii ханньщ басынан асып, хан не 
дерш бшмей цалады.
- Осылардьщ ездер1 келгел1 эр уйде цонацтап жур, алыстан 
келген слип гой, ашулары бойында тур екен, цонац уйге алып ба­
рып, 6ip жерден купмге алындар, - депп.
Сонда хан нексрлсрк
- «Ал, цазацтар, цонац ушне журщдер, 6ip жерден купм керin- 
дер. - деп epTin к е т н т .
Казац жагы шыгып кетед1, цалмац б1рьщгай цалады. Сонда 
барлыц цалмац жиылып, ханньщ цасына келш:
- «Bip жудырыцтай баладан царасуга 
Tycin, 
осынша д1ридсп 
кеткешщз не? - дсдк Сонда хан турып:
- Сендер бигсн жоцсындар. Сезш ецмешмнен сугып айтцан 
кезде, ею иыгынан ею аю аузынан от шашып «тыпыр 
eTnii
керешн» деп турды. Mi иски, мен содан цатты сескещцм. Сендер- 
ге Kepi нбсгснмсн маган кершдк Мешц снд1 буган цайтарып айтар 
сезАм жоц, Давууст, Давууст! Сендер олардьщ малы мен жанын 
есептеп, алдарына салып бср1ндср. - дсйдк
«Давууст» сезш щ цазацша магынасы - Керемет кемецгер! 
(цалмацша сездште: Давууст! Давууст! сезш щ орыс тЫ н дсп
магынасы - Превосходно! Мудрец! Превосходно! Мудрец! Кара: 
Русско-калмыцкий словарь. Москва).
Ал, Казыбек бала бидщ он сепз жасынан «Каз дауысты» ата- 
нуы сол Е л ш ш к п бастап барган Тэйгслт1р бимен байланысты 
эцпме. Ол - былай.
Сонда, мал-жанын туп-тугел цайырып алып, Тэйгслт1р би бас­
таган, Казыбек ж ш т цостаган елшшер кешкен елдей гулеп журш
362

кеткенде, касында 6ip топ icicici бар Ко нто ж i тоналгандай мец-зец 
болып, тебешц басында кала 6epinTi.
Контожлдсн кайткан ел карашанын аягы - жслтоксаннын ба­
сында Созактан Каратау жетш. Туркстанга бет алганда, олардыц ал- 
дынан шыгып Тэуке хан бастаган eni карсы алыпты. Аруак конган 
Бала би Казыбекп «Тэщр1м, тш-кезден сактай гор», - деп eni аттан 

жүктеу/скачать 5,8 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: