Ббк 84 (5К;аз) б к азыбек Би Келд1бек лы


 ep i  каланыц халкы  ею удай - 6 ip i



Pdf көрінісі
бет99/307
Дата07.02.2022
өлшемі5,8 Mb.
#87851
1   ...   95   96   97   98   99   100   101   102   ...   307
Байланысты:
kazybek

6 ep i 
каланыц халкы 
ею удай -
6 ip i 
Эб1лмэмбетт1, 
6 ip i E c i\u i 
жактайды.
Далбада болган жиынга Эб1лмэмбет пен Абылай, 
EciM 
мен 
Эбшпешз султандар, жэне казактыц 
ip ren i 
руларыныц еюлдер1 
де тутас катысты. Каз дауысты Казыбек ею даугерд1 де 
6 ip -6 ip m e
арандатпай «казак жолы канагат» деп, Турюстануэлайатын кылдай 
кылып, тец бел 
in 
беруд1 ж ен керд1. 
EciM 
болса ксзшдс казакка хан 
болган Сэмекешц бел баласы, Эб1лмэмбетт1ц де жолы осал емес, 
сксуш де риза кылды. Осы шеш1мге бас шулгыган хан мен султан 
Турюстанга оралды. Б1рнеше жыл бойы Эз Тэуке немерелер1 
арасында быксып жанып, ел т1рш1л1г1шц бсрсксслн алып келе 
жаткан дау осылай аякталды. Сол жылы жасы шау тартып калган 
Эбшмэмбет ел1м1здщ касието Орда каласы Турюстанда алацсыз 
кыстаган болуы керек.
Иэ, Казыбек би сынды казак кемецгершщ ем1р1н1ц соцында 
жасап кеткен 6ip б т м шаруасы осы болды.
Десек те, 96-га караган жасында Каз дауысты Казыбек кесем 
орыска бодандыкты мойындады:
170


«Казбек бий, ведая довольно российского государства силу и 
помня еще то время, как во времена Шемяки хана (Сэмеке хан) со 
всею Среднею Ордою о бытии в вечном российском подданстве 
е.и.в. присягал, в котором намерении и ныне непоколебимо стоять 
желает», - делшед1 кужатта. Сонымен катар Каз дауысты Казыбек 
би орыс каруынын казактьщ шыгыс шекарасын коргап туруына 
муддел1 екешн де баса тапсырды: «но только потом просит, дабы 
всегда впередь от китайской стороны какие на них нападения и 
обиды причиняемы быть могут, от здешней, российской стороны, 
всегда защищены были».
Картайган шагында Каз дауысты Казыбек будан былай Орта 
жуздщ билiпн балалары Бекболат би мен Сырымбет батырга 
тапсыратынын хабарлайды: «за старостью лет вместо себя ведомства 
его в Каракисецком улусе правление препоручил детям своим: 
большому Бекболату да среднему Серембетю биям, он же, Казбек бий, 
с Каракисецким улусом состоит кочевьем в камнью, в называемых 
урочишах Долбах (Далба тауы), в самых вершинах Ишима реки».
Казак ацызы Казыбек бабамыздьщ ом1ршщ соцындагы 6ip 
саяси 
iciH 
осылайша суреттейщ. ¥ л ы б ид 
in
OMipi мен кызмст1 
езш щ замандастарына да, урпагына да улп. Bip гасырльщ ем1ршдс 
кемецгерлш пен кесемд1кп, даналык пен эд1лд1кп паш 
eTin, 
6ip 
багытынан таймай ететш адам сирек болады. Каз дауысты Казыбек 
казак тарихындагы осындай сирек тулганьщ, жалпы адамзаттьщ 
асыл касиеттердщ жиынтыгыньщ кайталанбас у л п а едь Соньщ 
6ip дэлел1 рет1нде профессор Б. Рахымов жазганын бсрсмп.
«Хан сайлауы - феодалдьщ дэу1рдеп ел билеуппш, баскару- 
шыны хан кетеру. Ел-журт уш ш мацызы бар бул юке букара 
халык туыстай жумылдырылады. ¥лы ска юретш ру-тайпалардьщ 
ш ш е н журт сешм арткан адамдар билер кецесше усынылып, хан 
сайлауына катысады. Жаппай костау, макулдау аркылы хандыкка 
усынылган адам сайланады. Казак когамында ханунем1 торе 
тукымынан усынылып, усынылган е й адамньщ 
6ipi 
хан тагына 
отырган. Билер кецес1шц жумысы кызатын, 
6ip-6ipiMeH 
елд1н 
тагдыр-талайына катысты жуз ойланып, мьщ толганып ортак 
шеппмге токтайтын да осы кез. Хан сайлауына казактьщ XV-XVIII 
гасырлар аралыгында эд1лд1пмен елд1 суйс1нд1р1п, хальщтьщ
171


арман-тшегше айтарлыктай улес коскан ойгЫ би-шешендердщ 
бо
pi 
де катыскан. Мундай мацызды 
icTe 
Каз дауысты Казыбек би 
Тебе бшикке Кецес колдауымен еткен».
1722-mi жылы эз Эйтеке би елгеннен кешн хан сайлауында 
Хан Кецесш баскаратын Каз дауысты Казыбек би болыпты. Олай 
дейпшъпз, дэстурл1 казак когамында хан сайлауы кезшде Хан 
Кецесш сайланатын адамныц oii емес, сол кезенде ел ш ш д еп
ец беделд1 би баскаратын дэстур болса керек. Бул ортагасырльщ 
казак когамындагы Билер кецесшщ улкен мацызы барлыгыныц 
KepceTKinii. Мыс алы, Каз дауысты Казыбек би эз Эйтеке бимен 
6ipre эз Тэуке хан тусында 1685-nii жылдан бастап Хан Кецесшщ 
9pi Билер Кецесшщ беделд1 Mynieci болып, когамдык жэне 
мемлекетпк icTepre белсене араласканы тарихтан белгЫ.
Десек те, профессор М. Хамзин: - «Каз дауысты Казыбектей 
улы тулганыц барша болмысын ашу 
yniiH 
зерттеупп м1ндетп 
турде «уакыт», « к ец к тк » угымдарын басты назарда устауы 
кажет», - деп баса айтуы орынды шюр. Шындыгында, Казыбек би 
сынды кемецгердщ болмысын ашу - логиканыц мшдстк Тарихта 
«Казыбек би» бар, «Ер Казыбек» бар. 
EKeyi 
6ip 
Kici, 
ал аткарган 
кызмет! ею белек. Казыбек би - бейбп уакытта Орта жуз бш, ал 
Ер Казыбек - Актабан шубырынды кезшдеп жэне одан кейш п 
кезендеп казак-калмак согысында эскери колбасшы. Бул туралы 
келел1 ойды профессор Нэби Елшбаев былай айтады.
«Тарих белесшщ эрб1р катпары улт ем1ршщ сыры мен кы- 
рына, сана-сез1мд1к дэстурлершщ болмысын жинактап усынып 
отырады. Мунда ултка шарапатты касиет, эдеп-гурып, салт пен 
дагды калыптасып кел еа урпакка кажсттЫккс айналады. Оныц 
ез1нде кец тынысты улттык imKi жан-дуние жан-жакты бейнелешп 
коршсдк акикат тур1ндеп, ic-кимылга жол бсрисдк Ягни тарихи 
кубылыс санатында ем1р суред1
Казак халкыныц езшдп< тарихы, элеуметпк ж уй са мен куры- 
лымы урпак ccjiNii мен эрекетше тшст1 кундылыктарды беюткен. 
Оныц жалпы касисттср1 Отанды сую, халкын кад1рлсу. гзеттЫк, 
дуниеге кезкарас, даналык есиет пен мэмше, элеуметпк тэртш пен 
тапкырльщ, сездщ мэшн угыну сшщты адамгерш ш к бейнесше 
тогыскан дэстурлш улт тэрбиесшщ казыгын беютп. Саралап
172


айтканда. халкымыздыц данальщ мсктсбк pyx философиясыньщ 
epiciH кснсйпп, байытып отырды. Keinneni елдщ кайталанбас рух 
болмысы ел баскару. к е п ш ш к п ынтымакта устау, 6ipaiiкундслпсп -прш ш кп реттеуде енегел1 шеппмдер мен улгш мшез- 
кульщ танытты. Бул мэселеге казак халкыныц би-шешендер1 ерек- 
ше улес коскан. Kajipri кезенде олардыц ем1рбаяны, дау-дамайлар 
мен талас-тартыстарды шешу кез1нде айткан бшпк, торс л i к. аталы 
сездер1 жинастырылып урпак и гш п н с усынылуда. Осы мураныц 
тарихи, философиялык, психологияльщ, тэрбиел1кмэндер1 гылыми 
талданыска ие.
Халкымызга дэстурлш у лп болган ерекше даналык мектебшщ 
е к ш Каз дауысты Казыбсктщ мурасы аса кад1рлк Данышпан ба­
бамыз - XVII-XVIII гг халкымыздыц кернекп котам кайратксрк 
эдш етп би opi даулы мэселеш тушщц терт-ак ауыз сезбен 
тындырган шешен. Оныц калдырган философиялык мектебшщ 
сана-сез1м, тапкырльщ, ушкыр ой, улттьщ кезкарас, эдш еттш к, 
таным жэне т. б. ел ынтымагы мен б1рлшне аркау. Мунда казак 
рухынын тарихи керсетюпп, езш щ дурыстыгы мен акикатын 
дэлелдете бшген эдет-гурып зацы «Жет1 жаргыны» жасаудагы 
peni ерекше. Осы орайда мынаны айта кетуге болады. Мумюн 
калыптаскан саяси идеология немесе пендеш ш к болар, 6i3 езге 
елдщ Демосфендер1 мен Цицерондарын багалап келдш. Ол да 
дурыс шыгар. Дегенмен Ym жуздщ басын косып, эз Тэуке ханныц 
тусында хан Ордасы Турюстанда жасалган «Жет1 жаргы» зацы 
Теле би, Каз дауысты Казыбек жэне Эйтеке билердщ азаматтьщ 
ой 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   95   96   97   98   99   100   101   102   ...   307




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет