Білім беру бағдарламасына арналған Zhка 1210 «жануарлар және қҰстар анатомиясы»
жүктеу/скачать 0,97 Mb.
|
umkd vm anatomiya kaz 21-22
- Бұл бет үшін навигация:
- Мальпиги өзекшелері
| Зәр бөлу мүшелері өзінің филогенезінде даму үдерісінің көптеген сатыларынан өтеді.
1. Төменгі сатыдағы жәндіктерде (қарапайымдар, ішекқуыстылар) ыдырау өнімдерін жасуша немесе дене қабықшалары арқылы диффузиялық жолмен бөледі. Инфузорияларда ыдырау өнімдерін сыртқа шығару қызметін жиырылғыш вакуольдер атқарады. 2. Көпжасушалы күрделі организмдерде (жалпақ құрттарда) зәр бөлу жүйесі шығару өзекшелер (протонефридийлер) түрінде қалыптасады. Протонефридийлер жәндіктердің дене паренхимасында тарамдалып, тұйықтаушы жасушалардың көмегімен соңғы ыдырау өнімдерден зәр түзіледі және сыртқа шығарылады. Бұларда протонефридийлер эктодермадан дамиды. 3. Екінші дене қуысты (целомалы) жануарларда (жауын құрты) протонефридийлер дене сегменттеріне сәйкес орналасады. Протонефридийлердің зәр бөлуге маманданған жасушалары соленоциттер – деп аталады. 4. Жануарлар организмдерінің күрделенуіне байланысты (мыс. Қылтанаяқты құрттарда) зәр түзу қызметін мезодермадан дамитын өзекшелер – нефридийлер атқарады. Дене сегменттеріне сәйкес орналасқан бұл өзекшелердің құйғыш тәрізді кеңейген ұштары ішкі жағындағы кірпікшелерінің көмегімен екінші дене қуысындағы сұйық ыдырау өнімдерін сорып сыртқа шығарып отырады. Нефридийлерден басқа екінші дене қуысынан кеңейіп басталатын қуысты өзекшелер – целомодуктер арқылы жыныс өнімдері сыртқа шығарылады. Целомодуктер де мезодермадан дамиды. КЕйбір жануарларда нефридийлер мен целомодуктер бірігіп, екі жүйеге ортақ мүше – нефромикцияны түзеді. Насекомдарда зәр бөлу қызметін Мальпиги өзекшелері атқарады. 5. Төменгі хордалыларда (қандауырша) зәр бөлу қызметін мезодермадан дамыған 100 шақты жұп нефридийлер атқарады. Дене қуыстарындағы нефридийлер ұштары тұсында зәр бөлетін қан капиллярларының шумақтары жетіледі. Нефридийлердің сыртқы ұштары бір-бірімен бірігіп, қарапайым несепағар түзеді. Омыртқалы жануарларда нефридийлер құрылысы жағынан күрделеніп, қан капиллярлары шумақтарымен бүйрек сатыларына сәйкес түрлі деңгейде әрекеттесіп бірігіп, қомақты зәр бөлу мүшесі – бүйректі құрайды. Омыртқалы жануарлар филогенезінде бүйрек – бірін-бірі алмастырып отыратын үш сатыдан өтеді: 1.Бастапқы бүйрек – пронефрос, (пронефрос несепағарынан аналық көбею мүшелерінің жыныс жолдары дамиды), дененің бас аумағында 2-10 дене сегменттері тұсында қалыптасып дамиды, 3-4 жұп құйғышты нефрондардан тұрады (дөңгелекауыздыларда, кейбір сүйекті балықта, қосмекенділер дернәсілдерінде); 2.Аралық бүйрек – мезонефрос, (мезонефрос несепағарынан аталық көбею мүшелерінің жыныс жолдары дамиды), 10-30 дене сегменттері, яғни дене тұлғасы тұсында қалыптасып, бастапқы бүйректі алмастырады. Мезонефроста нефрондардың метамериялық орналасуы бұзылады, целомамен байланысы үзіледі, нефронның тостаған тәрізді ұшы мен қан капиллярлар шумағынан бүйрек денешігі түзіледі (балықтарда, қосмекенділерде тұрақты түрде, ал бауырымен жорғалаушылар мен құстар және сүтқоректілер эмбриондарында болады). 3.Тұрақты бүйрек – метанефрос, 31-32 дене сегменттері, яғни тұлғаның жамбас тұсында қомақты мүше ретінде қалыптасып дамиды (бауырымен жорғалаушыларда, құстарда, сүтқоректілерде). Жануарлар онтогенезінде бүйрек паренхимасы (нефрондар бөлімдері) - мезодерма нефрогонадотомының нефротомынан (сегменттік аяқшалардан), ал стромасы – мезенхимадан дамып жетіледі. Зәр бөлу мүшелерінің жануарлар организміндегі маңызы. Зәр бөлу мүшелері қандай бөлімдерге бөлінеді? Несеп түзу мүшесіне қандай мүше жатады? Несеп өткізу мүшелерін қандай мүшелер құрайды? Зәр бөлу мүшелерінің дамуы (филогенезі және онтогенезі). Бүйректің құрылысы, түрлері, топографиясы. жүктеу/скачать 0,97 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|