Білім берудегі мультимедиалық технологиялар

Интерактивтi тақта бiлiм беру салаларымен қатар, көрмелерде, пресс-орталықтарда көлемдi экрандардың қызметiн кеңейтуге мүмкiндiк бередi.

1. 
   Интерактивті тақтаның бағдарламалық жабдығы қандай құралдардан тұрады?
   
2. 
   Виртуалды пернетақтаның қызметі қандай?
   
3. 
   Жазба кітабы не үшін қолданылады?
   
4. 
   Интерактивті тақтаның қарапайым дәстүрлі тақтадан айырмашылығы қандай?
   
5. 
   Интерактивті тақтаның жұмыс ұстанымы қандай технологияға негізделген?
   

Бүгінгі таңда оқыту процесінде пайдаланылатын ең тиімді, баламасы жоқ ақпараттық технология болып саналады.

• 
  интерактивті тақта ретінде кез келген қарапайым проекциялық экранды немесе дәрісхана қабырғасын пайдалануға болады;
  
• 
  интерактивті басқарылатын кескіннің өлшемін пайдаланушының өзі анықтай алады;
  
• 
  2 метр қашықтықтан диагоналы 2,54 метр болатын кескін алуға мүмкіндік береді;
  
• 
  телескопиялық нұсқағыш немесе интерактивті қашықтан басқару қаламсабы арқылы кескінге әртүрлі өзгерістер енгізуге, кескіннің қандай да бір бөліктерін оқшаулауға, ерекшелеуге болады;
  
• 
  интерактивті проектордағы бағдарламалық жабдық пен интерактивті тақта қызметіне қолданылатын бағдарламалық жабдық орыс тіліне аударылған;
  
• 
  пайдаланылған мәліметтерді, оған жасалған өзгертулерді файлға сақтау мүмкіндігі қарастырылған;
  
• 
  экрандық (виртуалды) пернетақта қызметі қамтылған;
  

1. 
   Интерактивті проектордың жұмысы қандай технологияға негізделген?
   
2. 
   Интерактивті проектор құрамына қандай құрылғылар кіреді?
   
3. 
   Интерактивті проектордың әдістемелік тиімділігін атап көрсетіңіз.
   

Мультимедиалық проекторлардың ең басты артықшылығы - оларды кез келген жаңа технологиялармен бiрлесе пайдалануға болады. Ол компьютерден, бейнемагнитофоннан, бейнекамерадан, теледидардан, DVD-дискiлерден т.б. алынған ақпаратты үлкен көлемдi экранға шығаруға арналған жаңа техникалық құрал. Мұндай проекторлардың шыға бастауы микроэлектрониканың, оптиканың, электротехниканың жетiстiгiне байланысты. Мультимедиалық проекторлар өлшемi үлкен экранда әртүрлi ақпарат түрлерiн көрсете алу нәтижесiнде ақпарат ұсынуда айтарлықтай төңкерiс жасады деп айтуға болады. Қолдануға және тасымалдауға жеңiл, техникалық тұрғыдан басқару тетiктерi қарапайым мультимедиалық проекторлар:

• 
  конференцияларда, презентацияларда иллюстрациялық мәлiметтердi демонстрациялау үшiн;
  
• 
  көрмелер ұйымдастыруда;
  
• 
  жарнамалық агенттiктерде;
  
• 
  әртүрлi нысандарды басқару орталығында диспетчерлiк пульттер жұмыстарында т.б. салаларда кең қолданыла бастады.
  

• 
  мобильдi презентациялық проекторлар;
  
• 
  офистiк инсталляциялық проекторлар;
  
• 
  үй кинотеатрында қолданылатын проекторлар.
  

• 
  бейнекамераға жалғанған мультимедиалық проектор арқылы экранға көлемдi объектiлердi, фотосуреттердi, кiтап бетiндегi мәтiн үзiндiлерiн, тiптi, түтiкшедегi жүрiп жатқан химиялық реакцияларды да демонстрациялап көрсетуге болады;
  
• 
  бейнетаспаға жазылып алынған лекцияларды үлкен аудиторияда сабақ барысында пайдалану үшiн бейнемагнитофонға жалғанған проекторды қолдануға болады;
  
• 
  интернет жүйесiне қосылған компьютердi проекторға жалғау арқылы желiде коллективтiк экскурсия жасауға болады;
  

Жоғарыда келтiрiлген ерекшелiктерiмен қатар, мультимедиалық проекторларға қосымша компьютерлiк бағдарламалық жабдықтарды пайдалануға болады. Мысалы, Microsoft PowerPoint бағдарламасы берiлетiн кез келген ақпараттар ағынын көрнекi түрде бейнелеуге және оларды жылдам әрi оңай құруға мүмкiндiк бередi. Бұл жағдайда ескеретiн жайт, презентация мазмұнына қатысы аз эффектiлердi көп пайдалануға болмайды. Ол тыңдаушының қажеттi мәлiметтi дұрыс қабылдауына керi әсерiн тигiзедi. Ал, Project Station бағдарламасы бiр презентациялық мәлiметтен екiншiсiне оңай ауысуға, компьютер арқылы проекторды басқаруға мүмкiндiк бередi. Network Manageable, Light Port бағдарламалары тораптық желiге қосылған кез келген компьютер арқылы проектордың жұмысын басқаруға негiзделген. Бұл кезде проекцияланған кескiндi кез келген пайдаланушы өз компьютерiнiң монитор экранынан көре алады.

Мультимедиалық проекторлардың мүмкiндiгi орасан деп айтуға болады. Оларды тек бiлiм беру салаларында ғана емес, iрi көлемдегi мәдени iс-шараларда, өнеркәсiп салаларында пайдалану да қолға алынуда. Мысалы, DeLight компаниясы Ресейдiң Едiл өзенiнiң бойындағы электр стансаларында диспетчерлiк басқару пульттерiн бейнепроекциялық құрылғылармен жабдықтау жобасын ұсынған. Бұл жоба бойынша аймақтағы барлық атом, жылу, су электр стансаларының жұмысын тәулiк бойы проекциялық аппараттар бақылайды.

Мiне, осындай мол мүмкiндiктi мультимедиалық проекторларды оқыту процесiнде жаңа техникалық оқыту құралдары ретiнде қолдану, қазiргi таңда оқытудың жаңа инновациялық әдiстерiнiң бiр көрiнiсi бола алады. Себебi, мультимедиалық проекторлар жоғарыда атап көрсетiлгендей ақпарат таратушы кез келген техникалық құралдарға сәйкестендiрiлiп жасалынған.

TFT технологиясы жазыќпанельдi мониторлар мен с±йыќкристалды панельдердi дайындауда ќолданылады. М±ндаѓы негiзгi элемент с±йыќ кристалды матрица болып табылады. Б±л матрицаныњ єрбiр элементi жазыќпанельдi монитордыњ с±йыќкристалды экранында ж±ќапленкалы транзистордыњ триадасына айналдырылады. Матрица элементтерiнiњ саны экрандаѓы кескiннiњ пиксельдер санына тењ болады. Єрбiр транзистордыњ триадасы ќызыл, жасыл, кµк негiзгi ‰ш т‰стiњ бiрiнiњ жарыќтылыѓын басќарады. Транзисторѓа берiлетiн сигналды µзгерту арќылы с±йыќкристалды матрица элементiнiњ кез келген т‰сiн алуѓа болады.

С±йыќкристалды матрицаныњ жарыќтылыѓы оншалыќты жоѓары емес, сондыќтан да, проекциялыќ аппаратта металлогалогендi проекциялыќ шам ќолданылады. Проекциялыќ шамныњ берген жарыѓы єсерiнен с±йыќкристалды матрица тез ќызады. Сол себептен проектор салќындатќышпен жабдыќталады. Матрицаныњ д±рыс жарыќталынуы ‰шiн конденсор деп аталатын линзалар ж‰йесi ќолданылады.
Полисиликонды проектор

Бiр ѓана TFT-матрицаныњ орнына негiзгi ‰ш т‰стiњ єрбiрi ‰шiн жекелеген ‰ш матрицаны пайдалану арќылы аныќ кескiн алуѓа болады. М±ндай технология полисиликонды (немесе p-Si) технология деп аталады. Полисиликонды матрицаныњ єрбiр элементi тек бiр ѓана ж±ќа пленкалы транзистордан т±рады. Сондыќтан да оныњ кµлемi TFT-матрицаѓа ќараѓанда кiшi болады. Полисиликонды матрицалы проекторларда µлшемi 1,3" ("-дюйм) болатын ‰ш с±йыќ кристалды матрица пайдаланылады. Єрбiр матрица ќызыл, кµк, жасыл т‰стердiњ монохромды кескiнiн ќалыптастырады. Проектордыњ оптикалыќ ж‰йесi ‰ш монохромды кескiндi араластыру арќылы экранда т‰рлi-т‰стi кескiннiњ пайда болуын ќамтамасыз етедi.

ІLA технологиясы (Іmage Light Amplifier- кескiн жарыѓын к‰шейткiш) Hughes Aircraft жєне JVC корпорацияларыныњ бiрiктiрiп шыѓарѓан µнiмi. ІLA типтi проекторлардыњ ж±мысы полисиликонды проекторлар сияќты. М±нда негiзгi т‰стердiњ монохромды кескiнiн араластыру арќылы т‰рлi т‰стi кескiн алу ‰шiн ‰ш модулятор пайдаланылады. Модулятордаѓы негiзгi компоненттердiњ бiрi айна-‰йектегiш (поляризатор). Ол бiр мезгiлде айнаныњ, ‰йектегiштiњ (поляризатордыњ), талдаѓыштыњ (анализатордыњ) ролiн атќарады. Айна-‰йектегiшке 45° б±рыш жасай т‰скен жарыќ екi ќ±рамѓа жiктеледi: айнаныњ параллель жазыќтыќ бетiне жєне айнаныњ жарыќ т‰скен бетiнен перпендикуляр баѓытта. Бiрiншi жарыќ ќ±рамы айнаныњ екiншi бетiне оњай µтiп кетедi, ал екiншi керектi ќ±рам айнадан с±йыќкристалды панель негiзiнде жасалынѓан модулятордыњ баѓытына толыќтай шаѓылады. С±йыќкристалды панельдiњ матрицалыќ ќ±рылымы болмайды. М±нда TFT-матрица сияќты матрица элементтерi ретiнде ж±ќапленкалы транзистор ќолданылмайды. С±йыќ кристалды панельдiњ поляризация бµлiмiн басќаратын элементтер ретiнде потенциалдыќ ќабат ќ±ратын фоторезистивтi ќабат бµлiгi пайдаланылады. Потенциалдыќ ќабат фоторезистивтi ќабатќа проекцияланѓан кескiндi ќайталау ‰шiн ќолданылады. Фоторезистивтi ќабат пен с±йыќкристалды панель аралыѓына диэлектрлi айна орнатылады. Ол негiзгi шаѓылдырѓыш ролiн атќарады.

Б±л ж‰йе проекциялыќ ж‰йенiњ ќ±рѓан кескiнiнiњ жарыќтылыѓын к‰шейту ‰шiн жасалынѓан. Сол себептен де проектордыњ аты ІLA типтi деп аталады.

С±йыќкристалды панельде т‰йiршiктi ќ±рылымныњ болмауы µте аныќ кескiн алуѓа м‰мкiндiк бередi, ал, ќыздыру жєне ж±тылу негiзiнде жоѓалѓан азѓантай жарыќ проекторларды 12000 лм дейiн жарыќ аѓынымен ќамтамасыз етедi. Бiраќ, проекциялыќ ж‰йе мен модулятордыњ ќ±рылымыныњ µте к‰рделi болуы проектордыњ массасыныњ артуына жєне сату баѓасыныњ ќымбат болуына єкелiп соќтырады. Б±л м±ндай проекторларды µз дєрежесiнде ќолдануѓа кедергi келтiредi.

D-ІLA проекторы

ІLA технологиясыныњ дамуына негiзiнде олардыњ жетiлдiрiлген т‰рi D-ІLA (Digital ІLA) технологиясы пайда болды. D-ІLA типтi проекторлардыњ негiзгi ќ±рылѓысы - ќысќаша R-LCP деп аталатын шаѓылдырѓыш с±йыќкристалды панель ( Reflective Liquid Crystal Panel). Оныњ ќарапайым с±йыќкристалды панельден айырмашылыѓы ±яшыќтардыњ ‰йектегiшiн басќаратын электродтар квадрат т‰рiнде болады, жєне олар айнаныњ ролiн атќарады. Осыныњ есебiнен аќ т‰с ‰шiн R-LCP-ныњ шаѓылдыру коэфициентi 95%-ѓа дейiн барады. TFT-панельдермен салыстырѓанда шаѓылдырѓыш с±йыќкристалды панель кескiннiњ аныќ, айќын болуын бiрнеше есеге арттырады. Сонымен ќатар, шаѓылдырѓыш с±йыќкристалды панельге аналогты бейнесигналдыњ орнына сандыќ сигнал берiледi. Нєтижесiнде D-ІLA типтi проектордыњ модулятор схемасы ІLA типтi проектордыњ модулятор схемасына ќараѓанда ќарапайым болады.
D-ІLA типтi проектордыњ ќ±рылымы полисиликонды проектордыњ ќ±рылымына ±ќсайды, тек айырмашылыѓы TFT-матрицаныњ орнына R-LCP ќ±рылѓысы жєне ‰йектегiш-талдаѓыш блогы ќолданылады.
    D-ІLA технологиясы ќазiргi тањда кењ ќолданысќа ие бола бастады. JVC компаниясымен ќатар, б±л технологияны ІnFocus Panasonic фирмалары да шыѓара бастады.


DMD/DLP-проекторлары

Texas Іnstuments фирмасы шыѓарѓан DMD/DLP технологиясыныњ

ерекшелiгi, м±нда с±йыќкристалды матрица орнына бiрнеше микроайнадан т±ратын матрица пайдаланылады. Єрбiр микроайна µзiне берiлген электр сигналыныњ дењгейiне байланысты т‰скен жарыќты не объективке, не ж±тылдырѓышќа баѓыттайды. Бiрiншi жаѓдайда проектор шамынан т‰скен жарыќ микроайнадан шаѓылып, кескiндi проекциялаушы жєне фокустаушы линзалар ж‰йесiне т‰скенде пиксель аќ т‰ске ие болады. Ал, екiншi жаѓдайда, егер, микроайна кiшкене ѓана б±рылыс жасаса, онда шаѓылѓан жарыќ проекциялыќ линзаѓа т‰спейдi де, пиксель µшедi, яѓни, ќара пиксель пайда болады. Пиксельдiњ б±лайша µзгеру жиiлiгi секундына бiрнеше мыњѓа жетедi. Б±л тек аќ жєне ќара т‰стiњ пайда болуына ѓана емес, сондай-аќ с±р т‰стiњ пайда болуына м‰мкiндiк бередi. Монохромды кескiн осындай жолмен ќалыптастырылады. М±ндай матрицаны DMD (Digital Micromirror Device – сандыќ микроайналы ќ±рылѓы ) матрицасы деп, ал соѓан негiзделген технологияны DLP (Digital Light Processing – жарыќты сандыќ µњдеу) технологиясы деп атайды.

Бiр ѓана DMD матрицасында 1280х1024=1,3 млн микроайна болады. Єрбiр айнаныњ µлшемi шамамен 0,2 мкм болады.