Оқушыларға ағзаның жеке дамуы – онтогенез туралы білім беру
Дамытушылық:
Оқушылардың сабаққа белсенділігін арттыру, қосымша
материалдарды пайдалануға дағдыландыру, ойлау қабілетін
дамыту.
Тәрбиелік:
оқушыларға тапсырмалар бере отырып ой қозғауға тәрбиелеу
Үй тапсырмасы:
Жыныс жасушаларының дамуы.
Ұрықтану
Тапсырма
Мейоз барысы
Дене жасушалары
Ұрықтану
Ұрықтанған жасушалардың дамуы
Партеногенез
Аналық гамета
Аталық гамета
Зигота
Ұлпадағы диплоидті жасуша
Жыныс жасушалары
1.Митозды бөлінуде қандай жасуша түзіледі ?
2.Мейозды бөлінуде қандай жасуша түзіледі?
3.Организмдегі қандай құбылыстың нәтижесінде
диплоидті хромосомалар гаплоидті
жиынтыққа айналады?
4.Қандай құбылыстың нәтижесінде гаплоидті
жиынтық диплоидті жиынтыққа айналады?
5.Қандай жасушаларда хромосомалардың гаплоидті
жиынтығы болады?
6.Қандай жасушаларда хромосомалардың диплоидті
жиынтығы болады?
Төменде жануарлардың ұрықтануына байланысты
бірнеше жасушалардың түрлері мен әрекеттері берілген:
Биологиялық диктант
Түзілген жасушаның біреуі ......................, екіншісі генеративті жасуша
деп аталады.
Генеративті жасуша ......................... жолымен екіге бөлінеді.
Бір мезгілде диплоидті хромосома жиынтығы бар жасушадан болашақ
өсімдіктің ..................... дамып, ал ................................... хоромосома
жиынтығы бар жасушадан ұрықтың дамуына жұмсалатын қоректік зат –
.................................. дамуын гүлді өсімдіктердің .................................
ұрықтануы деп атайды.
Қосарланып ұрықтануды тұңғыш рет ............................ орыс цитологі
................................. ашты.
Онтогенез- организмдердің жеке дамуы
Жоспары:
Онтогенез кезеңдері
Ұрықтың дамуы
онтогенез
эмбриондық
Пост-
эмбриондық
Бластула-бір қабатты ұрықтың түзілуі
Гаструла-үш қабатты ұрықтын пайда болуы
Нейрула-жеке мүшелердің дамуы
Тура даму
Түрленіп
даму
Онтогенез
терминін неміс биологы Э.Геккель үсынған (1866)
Постэмбриогенез
Эмбриогенез
(embryogenesis, грек,
embryon — ұрық,
genesis — шығу тегі) —
ұрықтанғаннан бастап
жұмыртқадан
жарып шыққанға немесе
енесі құрсағынан
туғанға дейінгі ұрықтың
(эмбрионның)
даму мерзімі.
Эмбриогенез — жануарлар
мен адам организмдерінің
жеке даму
процесінің (онтогенезінің)
бастапқы кезеңі.
Организмнің жұмыртқа
қабықшасын жарып
шыққаннан кейін, ал ұрығы
құрсақта дамитын
сүтқоректілерде туа
салысымен басталады.
Ланцетниктің ұрықтанған жұмыртқасының бөлшектенуі мен дамуы:
А — ұрықтанған жұмыртқа;
Ә —жасушаның екіге бөліну сатысы;
Б — жасушаның төртке бөлінуі;
В — 8 жасуша; Г — 16 жасуша; Ғ — 32 жасуша; Д — бластула; Е — кесіп көрсетілген бластула; Ж — гаструланың түзіле бастауы; 3 — гаструла; И — алғашқы нейрула;
К — нейрула: 1 — бластоцель; 2 — эктодерма; 3 — энтодерма; 4 — алғашқы ішек куысы; 5 — мезодерма; 6 — жүйке пластинкасы; 7 - 8 — жүйке түтігінің бастамасы
К.Бэр-1828 жылы «Жануарлар
дамуының тарихы», «Ұрықтық
ұқсастық»
А.О.Ковалевский-
қандауыршаның эмбрион
жасушаларын зерттеді
И.И.Мечников
А.Н.Северцов
Г.Шмид
И.Чагиров
Қ.Баймұханбетов
Эмбриология
Ұрықтық ұқсастық
Бластуланың түзілуі
Гаструланың түзілуі
Мезодерма
Өзге жүйе мүшелері: бұлшықет, сүйектер, байламдар, сіңірлер Қантарату жүйесі: жүрек, тамырлар, қан Несеп-жыныс жүйесі: бүйрек, несепағарлар, қуық және жыныс мүшелері
Энтодерма
Барлық асқорыту мүшелері: қарын, ішек, өңеш, т. б. Барлық бездер (тері безінен өзгесі), асқорыту бездері де: бауыр, ұйқыбез, калқанша без, гипофиз бөлігі, бүйрекүсті безі және т. б. Тынысалу жүйесі: өкпе, кеңірдек, ауатамыр және т. б.
Эктодерма
Жануарларда жабындары. Адамда және өзге сүт-қоректілерде терінің үстіңгі кабаты Тері туындылары: май және тер (сүт) бездері, шаш және тырнақ, жануарларда мүйіз және тұяқ Сезім мүшелері, жүйке жүйесі (ми және жұлын, т.б.)
Нейруланың түзілуі
Постэмбриондық даму
Турленіп даму
Тура даму
Организмнің бірден ересек
күйіне ұқсап тууы
жұмыртқа —> имаго;
Эмбриондық дамудан
соң дернәсілдің пайда болуы.
толық түрленіп даму:
жұмыртқа —>дернәсіл —>
қуыршақ —> имаго.
шала түрленіп даму:
жұмыртқа —> дернәсіл —>
имаго
Тура даму организмнің бірден ересек түріне ұқсап тууы. Бұған омыртқалы жануарлардан бауырымен жорғалаушылардың, құстардың, сүтқоректілердің және омыртқасыздардан сүліктердің, көпаяқтылардың, өрмекшілердің және т.б. дамуы жатады.
Құстың тура дамуы
Тура даму
Шала түрленіп даму
Толық түрленіп даму- метаморфоз
Толық түрленіп даму- метаморфоз
Түрленіп даму
Түрленіп даму дегеніміз эмбриондық дамудан соң дернәсілдің пайда болуы. Дамудың бұл түрі омыртқасыз жануарларға
және омыртқалылардан қосмекенділерге тән.
Суретте: Көлбақаның метаморфозды (түрленіп) дамуы
Зигота 2 қабатты ұрық сатысы
Бластула Ұрық мүшелері дамитын заты
Гаструла Тірі ағзаның туғаннан өмірінің соңына дейін дамуы
Нейрула Ұрықтанған жасуша
Эмбриогенез 1 қабатты ұрық сатысы
Постэмбриогенез Дене жасушаларының бөлінуі
Онтогенез Ұрықтың іште дамуы
Митоз Ағзаның туылғаннан кейінгі дамуы
Сәйкестігін тап:
1.Қарапайымдар қандай жолмен бөлінеді?
2. Дене жасушалары қандай жолмен бөлінеді?
3. Жыныс жасушалары қандай жолмен бөлінеді?
4. Ұрықтанған жасуша қалай аталады?
5.Жыныс жасушалары қалай аталады?
6. Аналық жасуша қалай аталады?
7. Аталық жасуша қалай аталады?
8. Жасушаның бөлінуге дайындық кезеңі қалай аталады?
