«Бөбек» қоры Адамның үйлесімді дамуы институты
жүктеу/скачать 6,67 Mb.
|
| ЖҰРТШЫЛЫҚ – бір–бірімен өзара тікелей қарым–қатынас жасамаса да, белгілі бір ортақ мүдде жолында біріккен, алайда ресми түрде ұйымдаспаған топ, көпшілік қауым. Қазақтың дәстүрлі түсінігінде кездесетін Ж–лық ұғымын, әлеумет және діни ұғымда қолданылатын жамиғат түсініктеріне синоним ретінде қарастыруға болады. Ол жалпы тобыр ұғымына сай келе бермейді. Көптің жүрген жерінде дау–дамай мен бас араздықтың қоса жүретінін білген Абай, көптің сауатсыз билігін дұрыс көрмейді. Ретіне қарай ақылға, жөнге салынуы керек жетесіз, билікке көнбеген тобыр – ессіз қара күш. Ақын пікірінше, ақылсыз тобыр – есінен айрылып, басқаның жетегіне ергендер. Сондықтан, “көп шуылдақ не табар, билемесе бір кемел” – дейді.
ЖІГЕР –қажыр–қайраттан бастау алатын батылдық, тапқырлықпен ұштас қасиет. Қазақ ұғымында жігерлі адам – қайратты, өзінің алған бетінен қайтпайтын, көздеген мақсатына жетпей тоқтамайтын, ерік күші, рухани болмысы мықты адамдар айтады. Жігерлі болудың негізі рухтың мықтылығымен, сенімнің тереңдігімен астасып жатады. Сондықтан Ж. адами болмысты жетілдіруге қажетті қасиеттердің бірі. ЗЕРГЕРЛІК ӨНЕР –Қымбат және түсті металдарды зерлеп асыл немесе жартылай асыл тастармен әшекейлеуге негізделген. сәндік қолөнердің ежелгі түрі. 3. ө–ге әсемдік бұйымдар мен ыдыс–аяқ, қару–жарақ пен ат–әбзелдерін өрнектеу де жатады. 3. ө–де шыңдау, құйма, тегістеу, біліктеу, көркем шекіме, канфаренье (өтпейтін бізбен шекіме жасау арқылы металдың үстіне бүршіктік және күңгірт әсер беру), бастырма, оймыштау, нақыштау, оброн (сурет айналасын ойып тастау техникасы), сым–кәптау (филнгрань), бүршік, карала, тыныке (финифть), инкрустация, қырнау, жылтырату және т.б. тәсілдер қолданылады. Қазақстандағы тех. әрі әсемдік жағынан жетілген 3. ө. алғашқы темір дәуірінен басталады. Жетісуда жануарлар – таутеке, қабан бейнесі бедерленген мыс қазандар мен құрбандык құралдары (б.з.б. 5–4 ғғ.), сақ жауынгер–көсемінің алтынмен апталған сауыт–саймандары (Есік қорғаны, б.з.б. 4 ғ.), әйелдің алтын бас киімі (Қарғалы қазынасы, б.з.б. 11 ғ.), т.б. табылған. Бұлар полихромдық стильге жатқанымен оларды бірін–бірі толықтыратын тех. тәсілдері – сіркелеу, қақтау, әшекейлеу, кіріктіру, т.с.с. қамтиды. Орта ғасырда 3. ө. жекелеген шеберлердің ықпалынан шығып, қолөнерлік өндіріске ай–налды. Сөйтіп, Оңт. және Орт. Қазақстан калаларына тарады. Осы кезенде кең етек алған тәсілмен ат әбзелдерін өрнектеу (күмістеу, асыл, жартылай асыл тастармен әшекейлеу, бедерлеу, бұрау), қару–жарақтар, күнделікті тіршілік құралдары – қола шырағдандар, ыдыс–аяқ (Оңт. Қазақстан, 10–13 ғ.) жасалған. Қазақстанда 3. ө. 17 ғ. мен 20 ғ–дың алғашқы жарты–сында металды әшекейлеу өз алдына қолөнерлік өндіріске айнал–ды. Зергерлік шеберлік әкеден балаға мүра ретінде қалып отырған. Қазақстанның әрбір аймақтарында 3. ө–дің жергілікті мектептері калыптаскан. Қазіргі заманғы 3. ө. жүмыстары әр түрлі техникалардың көмегімен жасалады. Зергерлердің қолдан жасаған дара бүйымдары әлі күнге дейін жоғары бағаланады. Қазакстанда белгілі 3. ө–дің шеберлері ретінде А.Қошқарбергенов, А.Абылаев, Қ.Дүйсенқұлова, Қ.Смағұлов, Нұржанов, А.Есалиев, М.Төлегенов, И.К. Брякин, Ғ.Жалмұқанов, Д.Шоқпарұлы, В.С. Савченков, Г.И. Иванов, т.б. атап айтуға болады. Әдебиет: Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық анықтамалық / Бас сарапшы Әшірбек Сығай. – Алматы: Аруна Ltd, 2005. – 656 б. ЗЕРДЕ –мақсатты әрекетке бағытталған, парасат адам танымының негізін құрайтын пайым ретінде көрініс. Ол заттардың объективті құрылымын, заңды байланыстарын білдіретін, ойлаудың ең жоғарғы түрі. Заттардың бүтіндей құрылымын жүйелі түрде көрсететін теориялар З. танымының жемісі. Логика мен методология З. танымы тәжірибесінің филос. қорытындысы қызметін атқарады. З. тұлғаның рухани әлемінің қалыптастыратын өзіндік санасының құралы, өз өмірін ой елегінен өткізу тәсілі, демек парасатты ой мәнділіктерінің қуаты, қызметі болады. Ұйымдастыру саласында З. адам өмірінің қайнар көзі, нормативті бастау, ретке келтіруші әрекет ретінде алға шығады. Мұнда З. қызметі көпшіліктің өзара ұйымдаспаған қызметін саналы реттеушіге айналады, қоғамдық құрылымдар жасаудан көрініс табады. Еңбек қызметіндегі әмбебап шығармашылық принцип ретінде З. материяны рухани ой елегінен өткізген, оны көптеген түрлердегі заттарға айналдыра алатын адам қабілеті ретінде көзге түседі. Жетілген еңбек құралдары, епті қолдармен жұмыс істейтін конструктор, шебер, суретші З–сіне игерілуі керек материалдық болмыс қарсы тұрады. Философия түріндегі З–нің көптеген көріністерін қорытындылаған адам, өзін жан иесі ретінде бүтіндей жетілдіру үшін, оның барлық шығармашылық қуатын толық пайдаланады. Сондықтан да, антика философиясында З. мен философия тең өлшемде құдайдың берген сый ретінде қарастырылды. Қазақ ұғымында З. тікелей тұлғаға байланысты қолданылады, зерделі жан, яғни парасатты адам ұғымын береді. жүктеу/скачать 6,67 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|