Боөж тақырыбы: Аристотельдің болмыс туралы ілімі. Орындаған: Өмірзақ О. Тобы: 208б тексерген
жүктеу/скачать 216,76 Kb.
|
фило 3 сроп
| III ҚОРЫТЫНДЫ
Көне грек философиясына көз жүгірте отырып, басқаша түйінге де келуге болады. Көне замандағы философтардың, әсіресе, грек ойшылдарының негізгі мақсаты ұдайы күрес, пікір тартысы, идеологиялық тұжырымдарды қарсыластарына қарсы жұмсап, қалайда жеңіске жетуді көздеу емес. Керісінше, әрбір дәуір тудырған экономикалық, саяси-әлеуметтік қайшылықтарды жете түсініп, дұрыс шешу оңайға соққан жоқ. Мұндағы басты қиыншылықтар философтардың, ойшылдардың сана-сезімінің артта қалғандығынан емес, замана тағдыры, сол кездегі Аристотель қазақ ойшылдарына да, әсіресе, данышпан Абайға ерекше әсер етті. Ұлы данышпан грек ойшылының есімі қазақ арасында да ертеден-ақ аңыз болып тараған. Сол аңыз ертегілерде есімі Ескендір Зұлхарнайын деп аталатын дүние жүзін жауламақшы болған көне грек қолбасшысының (тарихта Александр Македонскийдің) тәрбиеші, ұстазы болған адам.Абай өзінің “Ескендір” атты дастанында Филипп патшаның баласы - Ескендірдің “Мақтан сүйгіш, қызғаншақ” екенін айта келіп, оны данышпан Аристотельмен қарама-қарсы қойып, олардың арасындағы өзара байланыстың мәнін ашты.Дастанда жаугершілікпен жүрген Ескендір бір шаһарға жетіп, берік қақпадан кіре алмай әлек болғанда, оған сый ретінде орамалға оралған ку бас сүйек лақтырылады. Бұған ашуланған Ескендір: “Осы менің теңім бе? — деп ақырып, Лақтырып жібереді сол суйекті”. Бұл суйекті басарлық нәрсе бар ма? “Ақылмен ойлап тапшы!”— деген патшаға, Аристотель жерден бір уыс топырақ алып сүйекке шаша салып еді, сүйек басы жоғары шыға қалды. Бұл аңыз бойынша Абай, данышпан Аристотельдің материя мен форманың диалектикалық байланысын ашып бергендігін баяндап отыр. Адамның қу бас сүйегі — ол материя, зат. Ал ол қоғамдық қатынасқа түскенде өзінің мәнін ашады. “Бұл адамның көз сүйегі,- деді ханға Тоя ма адам көзі мың мен санға? Жемір көз жер жүзіне тоймаса да. Өлсе тояр, көзіне құм құйғанда. Кәпір көздің дүниеде араны үлкен, Алған сайын дүниеге тоя ма екен? Қанша тірі жүрсе де, өлген күні Өзге көзбен бірдей-ақ болады екен”. Аристотельдің даналығы - ол ешкім байыбына барып шеше алмаған философиялық мәселені шешіп отыр. Адам көзі екі функцияны атқарады, бірі - көру. Ол жан-жануарларға да тән қасиет. Екіншісі - адам көзі қоғамдық, материалдық, тағы басқа қатынастардың мәнін ашады. Аристотельдің ғылымдағы, әсіресе жаратылыстану салаларына, философияға, этика мен эстетикаға, тағы басқа да мәселелерде ашқан жаңалығы мен даналық үлесі ұшан теңіз. Біздің еліміз Қазақстан үшін, әсіресе қазіргі нарықтық экономикаға бет бұрған, сол салада айтарлықтай табыстарға қол жеткізіп отырған кезеңде, халқымызға гректің данышпан ойшылы — Аристотельдің еңбектері баға жетпес рухани байлықтың қайнар көзі болып есептеледі. Тек сол мәңгі суалмас рухани байлықтан нәр ала білу қажет. Ежелгі Хелланың барлық даналығы Аристотельдің данышпандығында шоғырланған сияқты. Оның философиясы жалпылау ғана емес, сонымен бірге оның алдындағы философиялық ойды логикалық өңдеудің бір түрі болды. Аристотельдің көптеген еңбектері сақталды, бірақ көп нәрсе жоғалды. Оның еңбектерін негізінен шәкірттері жазған. Орта ғасырдың аяғында (1200 жылдан кейін) Аристотельдің еңбектері Еуропаның әртүрлі білім беру орталықтарында сабақ беру үшін оқу материалы ретінде реттелді және жүйеленді. Алайда Аристотельдің өзі кез-келген сұрақтарға жауап беретін жабық және толық ойлау жүйесін құрған адам емес, ізденуші философ болды. Сондықтан Аристотельдің теориялары мен ойлары әрқашан өзекті болып қала береді.Осылайша, жоғарыда айтылғандардың бәріне сүйене отырып, келесі тұжырымдарға келуге болады: Форма-болмыстың басты себебі. Барлығы төрт себеп бар: формальды - заттың мәні; материалдық - заттың субстраты; белсенді - қозғалысқа әкелетін және өзгерістерді анықтайтын нәрсе; мақсатты - іс-әрекет не үшін жасалады. Сонымен, Аристотель, жеке-дара болмысы бар материяның синтездеу және нысандары. Материя-бұл болу мүмкіндігі, ал форма-бұл мүмкіндікті жүзеге асыру, акт. Бәрінен бұрын Аристотель ақылға қонымды даналық қояды, өйткені бұл кез-келген шындықты түсінетін қасиет, оның арқасында біз Құдайды түсінеміз. Барлық ізгіліктердің гармоникалық үйлесімі-әділеттілік. Аристотель өзінің саяси көзқарастарында Платонды көп жағынан қайталайды. Аристотель мемлекеттік құрылымның формаларын дұрыс (барлығына пайда әкеледі) және дұрыс емес (бұл тек кейбіреулерге пайда әкеледі) деп бөледі. Аристотель демократияны сынға алды, өйткені оның принциптері негізсіз бостандық пен кедейлік, оның ішінде Рухани деп санайды. Аристотель мұрасында логика мәселелеріне арналған еңбектер маңызды орын алады. Аристотельдің логикалық ойлауы оның философиялық көзқарастарымен тығыз байланысты дамыды және екі мың жылға жуық уақыт бойы осы пәннің одан әрі дамуын анықтады. Аристотель ғылым ретінде логиканың негізін қалады. Ол қарама-қайшылық Заңын және алынып тасталған үшінші Заңның қалыптасуына ие. Бұл заңдар қазіргі уақытта маңыздылығын жоғалтқан жоқ. Аристотель философиясындағы ең басты құндылық. Софистикамен күресу үшін ол өзінің логикасында дұрыс ойлау Доктринасын дамытады және дәлелдеу, сондай-ақ қорытынды процесін зерттейді. Идея мен зат бір-бірінен бөлінбейді, бірақ бір-біріне қосылады. Потенциалдан алынған зат қозғалыс арқылы өзектілікке айналады. Физика пәні-қозғалмалы және физикалық, яғни табиғат. Материя мен форма мәңгілік және бастапқы емес қозғалыс сияқты мәңгілік. Жердегі заттар Өтпелі және қарама-қайшылықтардың қосындысынан тұрады: ауыр және жеңіл, жылы және суық, құрғақ және дымқыл. Мақсаты адами іс-әрекеттің игілігі үшін. Ізгілік-бұл өмірдің толық қанағаттануы. Аристотельдің "метафизикасы" бар нәрсені зерттеуге арналған. "Болу" мағынасы бар. Болмыс-бұл қарапайым тіршілік емес, бірақ заттар мен құбылыстар арасындағы қарым-қатынас. Аристотель жалпы болмысқа және жеке заттардың болмысын бөлу арқылы қарастырған. Болмыстағы ең бастысы-әр нәрсенің үздіксіз бірлігі, жеке және ерекше болмысы. жүктеу/скачать 216,76 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|