Bulletin «Педагогика ғылымдары» сериясы
жүктеу/скачать 6,57 Mb. Pdf көрінісі
|
Майлыбаева Вестник
| ВЕСТНИК КазНПУ им. Абая, серия «Педагогические науки», №1(57), 2018
116 Оқушының адамгершілік тҽжірибесін байытатын оқу ҥрдісі оның денсаулығының ҽлеуметтік компонентін нығайтуға сай келеді. Денсаулық сақтауға бағдарланған іс-ҽрекеттің ҥшінші тҥрі ретінде денсаулықты қалыптастыру ҽрекеті салауатты ҿмір салтын қалыптастыру қағидасына негізделеді. Онда оқу материалы мен тҽр- биелік іс-шараның мазмҧны арқылы валеологиялық білім мен дағдыны меңгерту, салауатты ҿмір сҥру мотивациясын қалыптастыру жҥзеге асырылады. Бҧл бағыттар оқытылатын пҽн мазмҧны, фак- тілер, заңдар арқылы денсаулық мҽдениетін қалыптастырумен; пҽн бойынша денсаулыққа бағдар- ланған сыныптан тыс жҧмысты ҧйымдастырумен; дене мҽдениеті мен рекреативті іс-шараларды іске асырумен тығыз байланысты. Болашақ педагог-психологтардың денсаулық сақтау іс-ҽрекетінің мҽнін ашу оқушылардың денсаулығына жағымсыз ықпал ететін факторларды талдауды қажет етеді. Кейбір ғалымдар (А.В. Радионов, М.А. Ступницкая, О.В. Кардашина) оқушылардың денсаулығы- ның тҿмендеуі сан алуан факторлар ҽсер ететін объективті ҥрдіс деп есептеп, оларды шарты тҥрде тҿрт топқа (биологиялық, ҽлеуметтік, экологиялық, оқыту мен тҽрбиелеу шарттары мен технология- сы) біріктіреді. Оның ішінде, тҿртінші топ білім беру жҥйесінде жҧмыс істейтін мамандардың (педагог, психолог, медициналық қызметкер, т.б.) ықпалына бағытталған [6]. Д.В. Колесов валеологияны қазіргі педагогиканың жаңа бағыты ретінде қарастырып, «педагогика- лық валеология – ҿсіп келе жатқан ҧрпақтың денсаулық мҽдениетін қалыптастыру қҧқығын мойын- дайды» десе [7], басқа ғалымдардың «салауаттылық педагогикасы» деп жеке бағыт ретінде бҿліп кҿрсету керек деп санайтыны, «салауаттылық педагогикасының негіздері» деген пҽннің шыққанына кҿп уақыт болса да, ҽлі жоғары мектептің оқу жоспарына енгізілмегені туралы пікірлері кездеседі. Біздің пікірімізше де бҧл кҿзқарастар болашақта аталған пҽнді жоғары оқу орындарының оқу бағдар- ламасына енгізу қажеттігін кҿрсетеді. Н.К. Ивановатың пікірінше, мектепішілік орта факторы бастауыш сыныптағы оқушылардың ауруларының 10% анықтайды [8]. Бірқатар ғалымдар (В.Р. Кучма [9]) оқушылардың денсаулық деңгейін тҿмендететін факторлар ретінде оқу ҥрдісінің физиологиялық-гигиеналық талаптарын сақтамауды, оқу жҥктемесінің ҥлкен кҿлемінің болуын; ал екіншілері (М.М. Безруких [10]) оқушылардың денсаулығының нашарлауына алып келетін мектептік қауіп-қатер факторының пайда болуының себептерін ашып кҿрсетеді: оқу ҥрдісінің оқушылардың психофизиологиялық мҥмкіндіктеріне ҽдістемелік сҽйкессіздігі; оқу жҥкте- месінің кҿбеюі; стрессогенді педагогикалық тактика; оқуды ҧтымсыз ҧйымдастыру; мҧғалімдердің денсаулықты сақтау жҽне нығайту мҽселесіндегі тҿмен қҧзыреттілігі жҽне т.б. Дене бітімінің саулығы факторына келетін болсақ, ол генетика заңы бойынша тектілік, тҧқым қуа- лаушылыққа тікелей байланысты. Психикалық фактор адамның кҿңіл-кҥйі мен рухани дҥниесін сипат- тайды. Ҽлеуметтік факторға келсек, ол қоғамдағы бағытын жҽне онымен қарым-қатынасын кҿрсетеді. Мектеп оқушысы ҿзінің белгілі бір биологиялық сипаттамаларымен (жасы, жынысы, тҧқым қуа- лаушылық қасиеттері) басқа кез келген адам сияқты «денсаулық» атты жҥйенің ортасында тҧр. Олар тек тҽндік жақтан ғана емес, сонымен қатар психологиялық жақтан оңтайлы топ болып табылады. Тҧрақсыз психика, кҿптеген тҧрмыстық мҽселелерді білмеу, тез ҿзгеретін ҽлеуметтік-экономикалық жағдайларға баяу ҥйрену, сексуалдық қатынастардың проблемалары, қақтығыс жағдайлардағы тҽр- тіп тҽжірибесінің болмауы – бҧл жас адамның ішкі қақтығысының туындауына, эмоционалдық келіспеушілікке жҽне теріс шешім қабылдауына ҽкеліп соғатын факторлар. Сондықтан ол факторларды тҿмендегідей топтарға топтастырамыз: Бірінші топ факторларына денсаулыққа ҽсер ететін жеке ҿмір сҥру салты мен дағдыларын жатқы- замыз. Мектеп оқушыларына олармен қарым-қатынастағы орта жҽне адам денсаулығын жақсар- татын немесе нашарлататын қоғамдық тҽртіп нормалары да ықпал етеді. Екінші топ факторлары – бҧл қалыптасқан ҽлеуметтік жағдайлар, адамдар арасындағы қарым- қатынастар жҥйесі, бҧған ата-аналар, қҧрбылар, оқытушылар, қарама-қарсы жыныс ҿкілдері арасын- дағы қарым-қатынастар жатады; қолайсыз жағдайлардағы қоғам мҥшелерінің бір-біріне жҽрдемде- суі. Кейде мҧндай қолдаудың мҥлде болмауы мҥмкін, кейде ҽлеуметтік жағдайлар теріс ықпал етеді. Ҥшінші топ инфрақҧрылым факторларынан қҧралған: тҧрғын ҥй, оқу жҽне жҧмыс істеу жағдай- лары, қызметтер мен қажетті жайлылық деңгейінің қол жетімдігі. Абай атындағы ҚазҰПУ-ң ХАБАРШЫСЫ «Педагогика ғылымдары» сериясы, №1(57), 2018 117 Тҿртінші топ факторлары – бҧл ҽлеуметтік-экономикалық жағдайлар, мҽдениет, қоршаған орта- ның экологиялық жҽй-кҥйі. Сонымен бірге болашақ ҧрпақтың салауатты ҿмір сҥруге ҽсер ететін объективті жҽне субъективті факторлардың ҿзара ҽрекеттестігінің диалектикасы «тҧлға – орта» жҥйесінің бірлігін кҿрсететіні де анықталды. Адам табиғат қҧрайтын ҽлеуметтік ортаның материалдық ҽлемінде ҿмір сҥреді. Сана қоршаған ҽлемнің ҥрдістері мен пҽндерін бейнелеп кҿрсетеді, яғни субъективтілік объектив- ті ҽлемді бейнелейді жҽне ойлау мен ҽрекетке ҽсер ететін сезім ретінде ҽлеуметтік жҽне табиғи орта ретінде саналы ойлауды ҧсынады. Объективті ҥрдістер (ҽлеуметтік, экономикалық, экологиялық) адамдар ортасына ҿсіп келе жатқан темппен ҿтеді. Субъективті ҥрдістер (сана, мҽдени-рухани дҽс- тҥр) адамның қоршаған ортасында ҿсіп келе жатқан темп, ол социумның жылдам дамуынан қалып кетеді. Осылайша адамның ҿмір сҥруінде денсаулыққа ҽсер ететін объективті жҽне субъективті фак- торлар бір-біріне қарама-қайшы келуі де мҥмкін. Осы факторлардың ҥйлесімділігі оқушылардың салауатты ҿмір сҥруіне алып келеді. Сондықтан осындай ерекшеліктер болашақ педагог-психологтардың денсаулық сақтауға бағдар- ланған іс-ҽрекеттерінде негізге алынатын жағымды факторларды топтастыруға мҥмкіндік берді: - ҽдістеме мен педагогикалық технологиялардың оқушылардың жас жҽне функционалдық ерек- шеліктерімен сҽйкестігі; - оқушылардың жҧмысқа қабілетін кҿтеруге мҥмкіндік беретін дене шынықтыру жҽне сауықтыру жҧмыстарын тиімді ҧйымдастыру; - денсаулықты сақтауға бағдарланған іс-ҽрекетті жҥзеге асыруға қажетті тҧлғалық қасиеттердің (толеранттылық, мейірімділік, т.б.) болуы; - оқушылардың физикалық, психикалық жҽне ҽлеуметтік денсаулықтарын қалпына келтіруге бағытталған сауықтыру жҽне алдын алу іс-шараларын жҽне оқыту ҥрдісінің денсаулық сақтау сипатын ҧйымдастыру; - оқушылардың денсаулығын сақтау жҽне нығайту сҧрақтары бойынша педагог-психологтар мен ата-аналардың қҧзыреттілігі; - салауатты ҿмір салтын насихаттау іс-шараларын ҿз уақыттында ҧйымдастыру; - сабақта оқушылардың психологиялық денсаулығына жҽне дербес ҿмірге тиімді ҽлеуметтік- психологиялық бейімделуіне қолдау кҿрсету ҥшін қажетті «табыс» пен «қуаныш» тҽжірибесін қалыптастыратын технологияларды қолдану; т.б. Қорыта келгенде, болашақ педагог-психологтардың денсаулық сақтауға бағдарланған іс-ҽрекеті- нің мақсаты мектептік білім беру ҥрдісінде оқушылардың физикалық, психологиялық, адамгершілік, эмоционалдық, ҽлеуметтік денсаулықтарын қамтамасыз ету ҥшін қажетті жағдайларды қҧру болып табылады. Пайданылған әдебиеттер тізімі: 1. http://gtmarket.ru Центр гуманитарных технологий. 2. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың «Қазақстан – 2050» стратегиясы – қалыптас- қан мемлекеттің жаңа саяси бағыты. Қазақстан халқына жолдауы. //Ақиқат. №1, 2013. – 5-27 б. 3. Абаскалова Н. П. Системный подход в формировании здорового образа жизни субъектов образовательного процесса (школа ВУЗ): Монография. – Н.:НГПУ, 2001. – 316 с. 4. Ирхин В.Н. Теория и практика отечественной школы здоровья. Монография. – Барнаул: Изд-во БГПУ, 2002. – 238 с. 5. Смирнов Н.К. Здоровьесберегающие образовательные технологии в современной школе. – М.: АПК и ПРО, 2002. – 121с. 6. Здоровьесберегающая деятельность в системе образования: теория и практика: учебное пособие /Э.М.Казин и др. – М.: Омега-Л., 2013. – 443 с. 7. Колесов Д.В. Оценка: психология и прагматика оценки. – М., 2006. – 816 с. 8. Иванова Н.К. Организационно-педагогические условия формирования здорового образа жизни школьников: дис....к.п.н. 13.00.01. – Самара, 2000. – 221с. 9. Актуальные проблемы здоровья детей и подростков и пути их решения: материалы 3-го Всероссийского конгресса с международным участием по школьной и университетской медицине /Под ред. В.Р. Кучмы. – Москва: Изд-во НЦЗД РАМН, 2012. – С. 45-46. 10. Безруких М.М. Здоровьесберегающая школа. – М., 2006. – 240 с. ВЕСТНИК КазНПУ им. Абая, серия «Педагогические науки», №1(57), 2018 118 жүктеу/скачать 6,57 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|