Бурабай к. 2015 ж тіл – тарихи шежірем дина 1-жүргізуші

(кезек кезекпен)

1. 
   Қазақ хандығының 550 жылдығы,
   
2. 
   Ұлы Жеңістің 70 жылдығы,
   
3. 
   Қазақстан халықтарының Ассамблеясына 20 жылдығы,
   
4. 
   Ата заңымыздың 20 жылдығы
   
5. 
   Қазақтың Ұлы ақыны – Абай Құнанбаевтың туғанына 170 жылдығы.
   

Менің тілім біреу-ақ,

Сөйлейтін де, жазатын.

Тауып қойған тілеуі-ақ,

Қазақ деген өз атын.

Дариядай пейілі

Тілі, ділі, жыры да.
1-жүргізуші:  Тіл әрбір адамға қымбат болса, ұлт үшін де қымбат. Ұлтқа тілінен қымбат нәрсе болмасқа тиісті. Бір ұлттың жыры, тарихы, тұрмысы, мінезі айнадай ашық көрініп тұрады.
Өлең "Ана тілі" оқитын 5-сынып оқушылары Сәкен, Рауан.
«Ана тілім»

Сенің әрбір тынысыңмен күн кешем,

Сен арқылы тіршіліктен тілдесем,

Ел бетіне қалай түзу қараймын,

Ана тілім,

Егер сені білмесем.

Ана тілім –

Дана тілім, бақ тілім,

Сенсіз бақыт дүниеден тапты кім?

Сенсің менің қасіретім, шаттығым,

Сенсің менің тазалығым, пәктігім.

Ана тілім-

Алтын ұям, құндығым,

Ақ бесіте әлдиіңді тыңдадым.

Сенің жазың, сенің әнің айтарым,

Санап сөніп,

Байлағанша тіл – жағым!
«Ана тілі»

Ана тілім-әрекетім азығы,

Бар ғаламды тануымның қазығы,

Ой-санамның өсуінің куәсі,

Ғасырлардың кейінгіге әз үні.

Ана тілім-бәрін сөйлер шежірем,

Тілсіз нені білдіре алам, не білем?!

Тілім барда ғана мынау ғаламның

Кілтін табар саналысы сезінем.

О, адамдар, қадіріне жетіңдер,

Ана тілің-анаң, сыйлап өтіңдер.
2-жүргізуші:

Қазағым тіліңменен жана берші.

Әуендетіп, әніме сала берші.

Мәңгі даңқың түспесін-қазақ тілі.

Көкейімде жатталып қала берші.
ән "Жаса қазағым" орындайтын 8-сынып оқушысы Ардақ
1-жүргізуші:  Қазір дүниеде 2796 түрлі тіл қолданылады. Қолданатын жан саны 50 миллионнан асатын тіл – 13. Егер бұл тілдерді қолданатын жан санының аз-көптігіне қарай тізсек, реті мынандай болады: қытай тілі, һинді-ордо тілі, ағылшын тілі, испан тілі, итальян тілі. Бұл тілдер 65 мемлекетте мемлекеттік тіл ретінде қолданылады.

Дүниежүзінде ресми тіл саны алтау: қытай тілі, ағылшын тілі, орыс тілі, испан тілі, француз тілі, араб тілі.

Ұлы Абай орыс-қазақ тілдерімен қатар парсы, араб тілдерін меңгерген. Орыс тілін орта жастан асып барып, кеш меңгерген.

Луначарский испан тілін 57 жасында үйренген екен.

Кибернетика “атасы” деп есептелетін Норберт Винер 13 тілді зерттеген.

Көп тіл білсең көкжиегің кең болар,

Құрметтейді кісі екен деп төрге озар.

Қай елде жүрсең де бұл дұрысы,

Мемлекеттік тілді үйренген жөн болар
1-жүргізуші: Ортаға орыс тілде оқитын оқушыларды шақырамыз
Рамазан 1.Армысың, қонақтары, әсем жері
Бір минут уақыт бөліп бері қара
Өздеріңе шындықты айту үшін
Келіп тұр орыс сынып оқушылар.
Владимир 2. Барлық ұлттың тұрады өкілдері
Бәрі еркін кеуделі, сері
Ұлт бірлігін сақтаған сарбаз елім
Кім жырламас көрікті жерің?
Роллан 3. Жүз бала бір оңалту орталығында сыйып жүрміз
Қазақша ұлттық киім киіп жүрміз
Бәріміз ағып тұрмыз қазақшаға
Осы тілді меңгеріп «ұйып» жүрміз
Дина 4.Бәріне ұйытқы болып жүрген бала
Көкше таулы жерінен
Қазақ тілін үйренсе екен барлығы
Ниетін үзбейді үмітінен.
Максим 5.Максим менің атым
он үште ғана жасым
Қостанайда тұрамын
Көркінен қуат аламын.
Шешем менің өте жақсы
Әкем-пісіруші.
Қазақ тілін олар да
Бізбен бірге үйренер.
Тілді жақсы ұғамын
Қазақ тілі сабағына барамын
орыс болса да ұлтым
Қазақ –менің халқым.



1-жүргізуші: 

Сен ақынсың, дауылпаз күй, жыршысың,

Үкіліген сал-серісің, мықтысың.

Дала үні, "Ана тілі" төрінде

Күмбірлейді сен сөйлеген әділ сын.

2-жүргізуші: 

күй «Ерке салқым» орындайтын 6-сынып оқушысы Арыстан

өзбек биі орындайтын 11-сынып оқушысы Наргиз

Қазақ тілім-өз тілім, ана тілім,

Абай , Мұхтар сөйлеген дана тілім.

Қастерлейді ұл-қызың мәңгі сені

Болашағым, бақытым, дара тілім.

1-жүргізуші: 

Көп адам дүниеге бой алдырған, 

 Өлді деуге бола ма, ойлаңдаршы, 

Ол өткен заманның, кешегі түркі дүниесінің соққан тынысы болса да бізге түсінікті, жүрегімізге қонымды Абай –лебі, Абай - үні, ана тынысы - заман тынысы, халық үні. Абайдың жарқын бейнесі, жалынды жыры бізбен бірге мәңгі жасап келеді. Абай туралы ойшыл адамдардың ұлағатты сөздерге құлақ асайық.

(Абай туралы ойшыл адамдардың ұлағатты сөздер)
Н.Ә. Назарбаев - Нұрила 5-сынып
Абайдың әуелден-ақ әкенің баласы болмай, адамның баласы болуды армандаған белгілі. ... Адамға адамның баласының бәрін дос санады. "Біріңді қазақ, бірің дос көрмесең, істің бәрі бос" деген сөздері - шын мәнінде ұлт болып ұюымыздың негізгі шарты. ... Абай әлемі бізді жеті түнде адастырмас темірқазық іспетті.
А. Байтұрсынұлы - Ілияс 5-сынып
Қазақтың бас ақыны - Абай Құнанбаев. Онан асқан бұрынғы - соңғы заманда қазақ даласында біз білетін ақын болған жоқ.
М. Жұмабаев - Нариман 5-сынып
Шын хакім, сөзің асыл - баға жетпес,

Бір сөзің мың жыл жүрсе дәмі кетпес.

Қарадан хакім болған сендей жанның,

Әлемнің құлағынан әні кетпес.

Өлең сөздің ұқсаған құдіретіне.

Ақыл, қайрат, білімді тең ұстаған,

Қарсы келер Абайдың кім бетіне.

Жақсы ғой білсе шіркін ана тілін,

Дәл басып іште жатқан жүрек қылын

Абайдың бір өлеңін жатқа білсе,

Арманым болмас еді-ау менің бүгін
«Өлең - сөздің патшасы, сөз сарасы» оқитын 8-сынып оқушысы Әсем
өлең «өлең сөздің патшасы сөз сарысы»

Өлең - сөздің патшасы, сөз сарасы,

Бөтен сөзбен былғанса сөз арасы,

Әуелі хаят, хәдис – сөздің басы,

Мешіттің құтпа оқыған ғұламасы,

Өлеңге әркімнің-ақ бар таласы,

Абайдың көркемдік, әлеуметтік гуманистік және дінге көзқарастары терең білінген еңбегі – қара сөздері. Абайдың қара сөздері (Ғақлия) – ұлы ақынның сөз өнеріндегі көркемдік қуатын, философиядағы даналық дүниетанымын даралап көрсететін классикалық стильде жазылған прозалық шығармасы.

Жалпы саны қырық бес бөлек шығармадан тұратын Абайдың қара сөздері тақырыбы жағынан бір бағытта жазылмаған, әр алуан. Оның алты-жеті үлгісі қысқа болса, қайсыбіреуі мазмұн, тақырып жағынан өзгешелеу, ауқымды болып келеді. Абай өзінің қара сөздерінде шығарманың ажарына ғана назар аударып қоймай, оның тереңдігіне, логикалық мәніне зор салған.

Қайрат - Мария 10-сынып оқушысы

Ақыл - Артем 8-сынып оқушысы

Жүрек - Мағжан 10-сынып оқушысы

Ғылым - Сұлтан 10-сынып оқушысы
ОН ЖЕТІНШІ СӨЗ 

Автор: Қайрат, ақыл, жүрек үшеуі өнерлерін айтысып, таласып келіп, ғылымға жүгініпті. Қайрат айтыпты:

«Ей, ғылым, өзің білесің, дүниеде ешнәрсе менсіз нәтижеге жетпейді; Ғылым, өзіңді білуге ерінбей-жалықпай ізденіп, үйреніп, орнына келтірмек - менің ісім. Дүниеге лайықты өнер, мал тауып, абұйыр мансапты еңбексіз табуға болмайды.

Орынсыз, болымсыз нәрсеге үйір қылмай, бойды таза сақтайтұғын, көрсеқызар жеңілдіктен құтқаратұғын, адасқан жолға бара жатқан бойды қайта жиғызып алатұғын мен емес пе? Осы екеуі маған қалай таласады?» - депті.
Автор: Ақыл айтыпты:

«Не дүниеге, не ахиретке не пайдалы болса, не залалды болса, білетұғын - мен, сенің сөзіңді ұғатұғын - мен, менсіз пайданы іздей алмайды екен, залалдан қаша алмайды екен, ғылымды ұғып үйрене алмайды екен, осы екеуі маған қалай таласады? Менсіз өздері неге жарайды?» - депті.

«Мен - адамның денесінің патшасымын, қан менен тарайды, жан менде мекен қылады, менсіз тірлік жоқ.

Үлкеннен ұят сақтап, кішіге рақым қылдыратұғын - мен, бірақ мені таза сақтай алмайды, ақырында қор болады. Мен таза болсам, адам баласын алаламаймын: жақсылыққа елжіреп еритұғын - мен, жаманшылықтан жиреніп тулап кететұғын - мен, әділет, нысап, ұят, рақым, мейірбаншылық дейтұғын нәрселердің бәрі менен шығады, менсіз осылардың көрген күні не? Осы екеуі маған қалай таласады?» - депті.
Автор: Сонда ғылым бұл үшеуінің сөзін тыңдап болып, айтыпты:
- Ей, қайрат, сенің айтқаныңның бәрі де рас. Ол айтқандарыңнан басқа да көп өнерлеріңнің бары рас, сенсіз ешнәрсенің болмайтұғыны да рас, бірақ қаруыңа қарай қаттылығың да мол, пайдаң да мол, бірақ залалың да мол, кейде жақсылықты берік ұстап, кейде жамандықты берік ұстап кетесің, соның жаман, - депті.
-Ей, ақыл! Сенің айтқандарыңның бәрі де рас. Сенсіз ешнәрсе табылмайтұғыны да рас. Жаратқан тәңіріні де сен танытасың, жаралған екі дүниенің жайын да сен білесің. Бірақ сонымен тұрмайсың, амал да, айла да - бәрі сенен шығады. Жақсының, жаманның екеуінің де сүйенгені, сенгені - сен; екеуінің іздегенін тауып беріп жүрсің, соның жаман, - депті. - Сен үшеуіңнің басыңды қоспақ - менің ісім, - депті. Бірақ сонда билеуші, әмірші жүрек болса жарайды. Ақыл, сенің қырың көп, жүрек сенің ол көп қырыңа жүрмейді. Жақсылық айтқаныңа жаны-діні құмар болады. Көнбек түгіл қуанады. Жаманшылық айтқаныңа ермейді. Ермек түгіл жиреніп, үйден қуып шығарады.
- Қайрат, сенің қаруың көп, күшің мол, сенің де еркіңе жібермейді. Орынды іске күшіңді аятпайды. Орынсыз жерге қолыңды босатпайды. Осы үшеуің басыңды қос, бәрін де жүрекке билет, - деп ұқтырып айтушының аты ғылым екен. Осы үшеуің бір кісіде менің айтқанымдай табылсаңдар, табанының топырағы көзге сүртерлік қасиетті адам - сол. Үшеуің ала болсаң, мен жүректі жақтадым. Құдайшылық сонда, қалпыңды таза сақта, құдай тағала қалпыңа әрдайым қарайды деп кітаптың айтқаны осы, — депті. 

Автор: Сонымен, Абай атамыз "Қазақта қара сөзге дес бермедім - деп еш мақтансыз-ақ өзінің кім екнін ашып көрсетті. Ал нағыз адам болу үшін "Ақыл, қайрат, жүректі бірдей ұста сонда толық боласың елден бөлек" - деп жан-жақты жетілген адам тәрбиелеудің ең биік нысанасын көрсетіп кетті.
2-жүргізуші: 

Өлең деген әр сөздің ұнасымы,

Сөз қосарлық орайлы жарасымы

Сөзі тәтті, мағынасы түзу келсе,

Оған кімнің ұнасар таласуы, - деп

Абай атамыз айтқандай тілді құрметтеген әрбір адамға қойылар

Талап осындай болмақ

ән "Астана" орындайтын 11-сынып оқушысы Назерке

Дала үніндей «Ана» тілім домбыра

Бабалардан қалған асыл сый мұра

Сен тұрғанда күмбірлеген күй шертіп

Жырлай берем, жырлай берем, халқыма
күй « Секіртпе» орындайтын 6-сынып оқушысы Арыстан
қазақ биі орындайтын 8-сынып оқушылары Әсем, Әсел.
1-жүргізуші: 

Тудың ба дүниеге қазақ баласы,

Ғұмыр кеш өмір бойы қазақ болып,

Парызың тәрбиелеу ұрпағыңды,

Жүрмесің әркімдерге мазақ болып.

2-жүргізуші: 

Осы елге азаматсың сыйла елді түлеткен,

Қазақ тілін үйрен баршаң мемлекеттік тіл еткен

Өз ұлтыңды, өз тіліңді еш уақытта ұмытпа,

Қазақ тілін білуіңді қажет санап міндеттен.
сөз кезегі ағылшын тіліне береміз
(ең соңында қатысқан оқушылар ортаға шығады)

1-жүргізуші: Тіл - әр ұлттың қайталанбас байлығы. Тіл бар жерде ұлт та, ел де, жер де болмақ. Сондықтан әрқайсымыз өз ұлтымыздың тілін, осы тілі арқылы бүкіл әлемге танытпақпыз, тіл арқылы басқа да салт- дәстүрлерді, әдет - ғұрыптарды, тарихын, мәдениетін, әдебиетін үйренеміз. Сондықтан әр азамат өз ұлтының қамқоршысы, жаршысы, қорғаны болары сөзсіз.

(әнді бәрі бірге айтады)

ән "Атамекен"
Атамекен
Сөзі жазған: Қ. Мырза Әли

Әнін жазған: Е. Хасанғалиев

Көк кілемде көп ойнаймын, көп күлем.

Айдарымнан сипап өткен самалды –

Қазағымның алақаны деп білем.

Көкейінде жатады екен.

Көк кілемде көп ойнаймын, көп күлем.

Асқар тауын аспаныммен таласқан,

Қазағымның мәртебесі деп білем.

Көк кілемде көп ойнаймын, көп күлем.

Күннің нұрын, айдың әппақ сәулесін,

Қазағымның махаббаты деп білем.