«Crede Experto: транспорт, общество, образование, язык» международный информационно-аналитический журнал

 

 

кейінгі  кезеңдерде  қалыптасқан.  Тіл  –  лингвистикалық  аспекті.  Ал  тілдегі 

мәдениеттің  әртүрлі  кӛріністері  мен  қызметін  мәдениеттану  зерттейтіндіктен, 

лингвистика мен мәдениеттану ғылымдарының түйісу нүктесінен ХХ ғасырдың 

90  жылдарында  ӛз  алдына  жеке  жаңа  бағыт  пайда  болды,  бұл  бағыт 

Э. Бенвенист,  В. Н. Шаклеин,  В. А. Маслова  және  т. б.  ғалымдардың 

еңбектеріне байланысты «лингвомәдениеттану» деген атқа ие болды. 

Кез келген ұлт дүниетанымы, ұлттық болмыс, ұрпақтан ұрпаққа беріліп келе 

жатқан, ғасырлар бойы жасаған ұлттық мәдениеті оның тілінде кӛрініс табады. 

Ұлттық  мәдениеттің  тірегі  тілде.  Тіл  –  дүниетаным  құралы.  «Тілде  халықтың 

бүкіл тыныс-тіршілігі, оның шын мәндегі (табиғи) болмысы мен дүниетанымы 

сақталған»  [Әмірбекова,  2006,  22 б.].  Тіл –  мәдениет  айнасы.  Онда  ұлттық 

таным,  ұлт  менталитеті,  ұлттық  мінез,  ӛмір  салты,  әдеп-ғұрпы,  құндылықтар 

жүйесі,  дүниеге  кӛзқарасы,  түйсігі,  сана-сезімі  кӛрініс  табады.  Сондықтан 

қазіргі  таңда  ұлттық  тіл  мен  ұлттық  мәдениетті  байланыстыра  зерттейтін  тіл 

білімінің лингвомәдениеттану деп аталатын саласы кең қанат жайып отырғаны 

жайлы  зерттеуіміздің  алдыңғы  тарушасында  сӛз  етілген  болатын.  Тіл  мен 

мәдениет сабақтастығы, тілдің танымдық тұрғыда зерттелуі тіл білімінің ӛзекті 

салаларының  бірі  ретінде  қарастырылуда  (В. Фон Гумбольдт,  В .Н. Телия, 

А. Вежбицкая,  В. Воробьѐв,  В. Маслова,  Н. Д. Арутюнова,  Д.

 

С. Лихачѐв, 

Ә. Қайдар,  Е. Жанпейісов,  Н. Уәли,  Ж. Манкеева,  Г. Смағұлова,  А. Сейілхан, 

А. Ислам т. б.). Орыс ғалымы В.А.Маслова тіл білімінің бұл саласына былайша 

анықтама  береді: 

«Лингвокультурология  –  это  наука,  возникшая  на  стыке 

лингвистики  и  культурологии  и  исследующая  проявления  культуры  народа, 

которые отразились и закрепились в языке» [

Воробьев, 1997

, 28 б.].

 

 

Лингвомәдениеттану  ұлттық  тіл  деректерінің  бойынан  мәдени  нышанды 

тауып,  қарастырып,  сол  атаудың  ұлт  мәдениетіндегі  ӛзіндік  ерекшелігін 

танытуға  кӛбірек  бағыт  бұрады.  Осы  саланың  негізгі  ұғымдарының  бірі – 

лингвокультурема 

(лингвомәдени 

бірліктер). 

«В. В. Воробьѐв 

―лингвокультурема‖  терминін  енгізе  отырып,  мынадай  анықтама  ұсынады: 

―лингвокультурема‖ —  комплексная  межуровневая  единица,  форму  которой 

 

 

составляет  единство  знака  и  языкового  значения,  а  содержание —  единство 

языкового  значения  и  культурного  смысла»  [Маслова,  2004,  44 б.].  Демек, 

лингвокультурема - ұлт мәдениетінен хабардар етер ұлт тілінде кӛрінетін тілдік 

бірліктер.  «Мәтінде  немесе  қарым-қатынас  барысында  кӛрініс  табатын 

лингвокультурема –  ұлттың  ӛзіне  тән  болмысы  мен  әдет-ғұрпына,  әлеуметтік 

ӛмірі  мен  тұрмыс-тіршілігіне  сай  уәжделген  мәдени  әрекеттер  мен 

ситуациялардың  негізінде  бейнеленген  атауыш  таңба  (зат,  бұйым,  ұлттық 

қажеттілік  атауы  мен  мәдени  кӛріністі  сипаттайтын  ситуациялар  атауы)» 

[Манкеева,  1997,  20  б.].  Осыған  орай  біздің  жұмысымызда  қазаға  қатысты 

жасалатын 

жоралғыларды 

лингвомәдениеттанымдық 

жағынан 

талдау 

барысында лингвомәдени бірліктерге (лингвокультурема) баса мән берілді. 

Лингвомәдени  бірліктер  немесе  лингвокультуремалар  әр  түрлі  салалы 

сӛздердің  топтарынан  кӛрінеді.  Ұлттық  салт-дәстүр,  жӛн-жоралғы,  ұлттық 

кӛзқарастар,  ұлттық  болмыс,  бір  сӛзбен  айтқанда  ұлттық  мәдениетті,  ұлттық 

мінезді білдіретін сӛз және сӛз тіркестері.  

Салт-дәстүрлер –  рухани  мәдениеттің  негізгі  аспектісі.  «Ол  –  ұлтты 

рухтандырып,  оның  ішкі,  сыртқы  келбетін  ӛрнектеп,  кӛрсетіп  тұратын 

сипаттарының  бірі.  Оның  негізгі  бір  сипаты  –  оның  тұрақтылығы.  Ол 

оңайлықпен  ӛзгере  салмайды,  тіл  арқылы  ол  ұрпақтан-ұрпаққа  беріледі.  Сол 

арқылы ұлт ӛмірінің желісі үзілмей, ұрпақтан-ұрпаққа жеткізіледі» [Манкеева, 

1997, 5 б.].  

Осыған  орай  қазаға  байланысты  қолданылатын  лингвомәдени  бірліктердің 

ұлттық  салт-дәстүр,  заттық  мәдениет  бірліктері

  (киім-кешек,  ыдыс-аяқ, 

қару-жарақ,  аспап,  үй  жабдықтары,  мал  шаруашылығына  қатысты  заттар)  деп 

аталатын екі түріне айырықша тоқталып, тӛмендегіше топтастырдық:  

 

жүктеу/скачать 311,58 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: