Д. Н. СӘрсекова, Е. М. ҚАспақбаев орманшылық Алматы, 2008

Ағаш кесу билетi ___________. Күнi ________.

Орманды кесу түрi ________________________.

Жұмысты жүргiзу уақыты________________.

Орам №_____.

Телiм №_____.

Мөлдек №_____.

Аудан _____ га.

Тазартылған ағаштың орташа көлемi ________________.

Ағаш дайындаудың және сүректi тасудың ерекше шарттары ________________________________________________________________.

Қандай құралдармен жүргiзiледi:

а) ағашты кесіп құлату ____________________.

В) тасымалдау ___________________.

Б) бөренені бөлшектеу ____________________.

Г) тасып алып кету ___________________.

Негiзгi жұмыстарға қажеттi жұмысшы күшi мен құралдар:

Кеспеағашты кесiп, өңдеудiң технологиялық сұлбасы

_________________ _________________

20___ ж. __________________________технологиялық картаны жасады
Жұмыстардың орындалуы мен сапасын тексерген бас орманшы немесе орман пайдалану жөнiндегi инженер _________________

фамилиясы

Қорытындылар: ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

«_____» ____________20_____ж. _______________

(қолы)
Есеп беруге мыналар кiргiзiледi:

- бақылау алаңы көрсетілген және ағаштары кесілген орам (кварталдың) көшiрмесі;

- бақылау алаңындағы санақ пен биiктiктердi өлшеу ведомосы;

- бақылау алаңдарындағы сүрекдiңдердiң таксациялық сипаттамасы (бiрiншi (екiншi) кезектегi кесулер жүргiзiлгенге дейiнгі және одан кейінгі бiртiндеп кесулер үшiн);

- материалды-қаржылық бағалау ведомосы;

- технологиялық карта;

- толтырылған кестелер.
Тапсырмалар
1. Пісіп жетілген орманның бір бөлігін таңдау және оған басты пайдалану кесулерінің біреуін белгілеу (оқытушының тапсырмасы бойынша).

2. Орманның табиғи қалпына келуін анықтау.

3. Кесілетін орманның технологиялық картасын құру.

4. Технологиялық сұлбасын таңдау.

5. Өскіннің сақталуы мен табиғи жаңаруы бойынша шараларды қарастыру.

6. Алынған нәтижелерді талдау.

7. Сүрекдіңнің таксациялық белгілерін анықтау.

8. Материалды-қаржы шығынын есептеу.

Ғылыми жұмыстарға қатыса отырып, студент зерттеу жұмысының негiзгi кезеңдерiн, мiндеттерiн қоюды, фундаментальды әдебиеттермен жұмыс iстеудi игеруі тиiс, мiндеттердi шешудiң тиiмдi әдiсiн таңдап, негiздеуi керек, есептi анық қорытындылар құруы, мүмкiн болғанда, жүргiзiлген шаралардың экономикалық тиiмдiлiгiн бағалауы тиiс.

- қазiргi ғылыми зерттеу әдiстемесiнiң негiздерiн, орындау ретін және ғылыми зерттеудiң кезеңдерiнiң мазмұнын, орман шаруашылығындағы зерттеулердiң өзгешелiгiн бiлуге міндетті;

- зерттеу жұмыстарына мақсат пен мiндеттердi қоя бiлуді, ғылыми ақпараттар iздеудi ұйымдастыруды, зерттеу бағдарламасы мен әдiстемесiн жасауды, тәжiрибе қоюды, зерттеулер нәтижелерiн өңдеуді, талдауды және жұмыс нәтижелерi бойынша баяндама жасауды істей білуі қажет;

- орман шаруашылығындағы ғылымның жетістіктері мен маңызы жөнiнде, ғылыми iзденiс логикасы және ғылыми-зерттеу жұмыстарының тиiмдiлiгi жөнiнде түсiнiктерi болуы тиіс.

- лабораториялық және практикалық сабақтарының сауалдары;

- жобалау кезеңiнде оқытылатын, оқу жоспарында қарастырылған өндiрiстiк және диплом алдындағы тәжiрибеден өту уақытында орындалатын сұрақтар;

- түпкiлiктi нәтиже ретiнде – студенттердiң ғылыми-зерттеу жұмысы материалдарын дипломжық жобасы (жұмысы) тақырыбын таңдап, дайындауға пайдалануды қамтиды.

Жыл сайын 1 қарашада кафедра зерттеу жұмыстары тақырыбын, әр тақырып бойынша қажеттi әдебиеттерді, бағдарламаны, тәжiрибелiк материал жинау және оны өңдеу әдiстемесiн ұсынады.

Студент оқу-зерттеу жұмыстарының тақырыбын таңдайды, ғылыми әдебиеттер бойынша қарастырылатын сұрақтың жағдайын зерттейдi, тиянақты картотека құрайды және мiндеттi түрде журнал жүргiзедi (кесте 4.1).

____________________факультетiнiң ____ курс студентi ___________________.

Журнал студенттiң оқу-зерттеу жұмыстарының (СОЗЖ) тапсырмаларын орындауын бақылаудың ағымдық формасы болып табылады.

Әдебиеттерді оқып, өңдеген соң, кафедраның студенттерге арналған ғылыми-зерттеу жұмыстарымен (СҒЗЖ-ымен) танысқаннан кейін, студент реферат (10-12 парақ) жазады, мұнда, ол әдебиеттерге шолу жасайды және таңдаған тақырыбы бойынша сұрақ жауабын талдайды.

Рефератты көктемгi емтихан сессиясына дейiн жетекшiсiне тапсырады.

Өндiрiстiк тәжiрибе басталғанға дейiн әр студент жетекшiсiнен тапсырма алады және соған сәйкес студенттiң оқу-зерттеу жұмыстары (СОЗЖ) бойынша дала жағдайында кажеттi материалдарды жинайды.

Өндiрiстiк тәжiрибе бағдарламасына далалық материалды жинау тапсырмасы кiргiзiледi және ол студенттiң күнделiгiне жазылады.

Кафедра студентке көмек ретiнде аздаған дәрістер топтамасын өткiзедi (кесте 4.2).
Кесте 4.2 – Студенттің оқу-зерттеу жұмыстары (СОЗЖ) бойынша II курстың дәрістер топтамасы

Тақырыптар	Сағаттар саны	Өткiзiлетiн уақыты (айы)
Орманды күтiп-баптау кесулерi	2	қазан
Басты мақсатқа пайдалану кесулерi	2	қараша
Ормандар өнiмдiлiгiн арттыру жөнiндегi шаралар	2	қараша
Өртке қарсы қолдану және орман шаруашылығы шаралары	2	желтоқсан
Бақылау алаңдарын таңдау және оны құру әдiстемесi	2	желтоқсан
Ғылыми жұмыстарды жоспарлау. Тәжiрибе орындау әдiстемелiк негiздерi	1	наурыз
Қазiргi заманның ғылыми әдебиеттерiн пайдалану	1	наурыз
Тәжiрибе нәтижелерiн математикалық өңдеу әдiстерi	1	наурыз
Ғылыми нәтижелердi орман шаруашылығына енгiзу жүйесi	1	наурыз
Ақпараттық және патентті-лицензиялық жұмыс	1	сәуiр
Зерттеулер нәтижелерiн экономикалық бағалау әдiстерi	1	сәуiр
Ғылыми зерттеулерде электронды есептеу машиналарын (ЭЕМ) пайдалану	4	сәуiр –мамыр

Төменде мысал ретінде берілген өндiрiстiк тәжiрибе кезiнде орындалатын СҒЗЖ және СОЗЖ бойынша тапсырмалардың тiзбесi келтiрiлген:

1. Сандықтау оқу-өндірістік орман шаруашылығы мемлекеттік мекемесіндегі бақылау алаңдарына (стационарына) орманшылық-таксациялық сипаттама беру:

а) типологиялық бақылау алаңдарының (ТБА) №____;

б) басты мақсатқа пайдалану кесулерi бойынша тұрақты бақылау алаңдарының №____;

в) күтiп-баптау кесулерi бойынша тұрақты бақылау алаңдарының №____;

г) қарағайдың, шыршаның және еменнiң өсуiне биологиялық мелиорация мен минералды тыңайтқыштардың ықпалын зерттеу бойынша бақылау алаңдарының №____;

2. Тұрақты стационарда ағаш желегі кескiнiн түсiрудi жүргiзу, әр ағаш үшiн желек диаметрiнiң дiң диаметрiне қатынасын (1,3м биiктiкте) есептеу, барлық ағаштарды (қарағайды) жіңішке желектілерге, өтпелi және жалпақ желектілерге бөлу және өсiп-өну орындары жағдайларының жіңішке және жалпақ желекті қарағайдың санына ықпалы жөнiнде қорытынды жасау.

3. Әр түрлi толымдылықты қарағай (шырша) алқа ағаштарындағы табиғи жаңару есебiн жүргiзу. Талдау жасау.

4. Әр жылдарда кесiлген орманның табиғи жаңаруын есептеу, талдау беру.

5. Тигiзетiн ықпалдарын зерттеу үшiн екі-екiден бақылау алаңдарын салу:

а) қарағай ормандары (шырша ормандары) таксациялық көрсеткiштерiн өзгертуге күтiп-баптау кесулерiнiң әсері;

б) қарағай ормандарының (шырша ормандарының) өнiмдiлiгiне күтiп-баптау кесулерiнiң әсері;

в) қарағай (шырша) балауса ормандарының өсуiне биологиялық мелиорация әсері;

г) қарағай (шырша) балауса ормандарының өсуiне минералды тыңайтқыштар әсері.

6. Сандықтау оқу-өндірістік орман шаруашылығының Лейков орманшылығындағы бiртiндеп кесудiң бiрiншi кезегiн талдауды жүргiзу.

7. Әр түрлi орман шаруашылығы шараларының балауса ормандардағы (сырғауыл ағаштардағы, жетiлiп келе жатқан алқа ағаштардағы) қарағайдың (шыршаның) өсуiне ықпалын зерттеу үшiн екi бақылау алаңын салу.

Салынған бақылау алаңдарында студенттер өздігінен немесе оқытушымен бiрге зерттеулер жүргiзедi. Бақылау алаңдарын сипаттау “Орман қауымдастығын талдау бланкiсiне” сәйкес берiледi. табиғи жаңаруды есепке алу нәтижелерi арнайы ведомоске түсiрiледi.

Жекелеген жағдайларда 3-5 студенттен құралған бригадалармен кешенді ғылыми-зерттеу тақырыптарын өңдеп дайындау ұсынылады.

Бұл зерттелетiн мәселелер аясын кеңейтуге және бiршама терең зерттеулер жүргiзуге мүмкiндiк бередi.

Жиналған тәжiрибелiк материал оқытушыға тапсырылады, ол тексерiп, зерттеу материалына баға бередi және оны өңдеу әдiстемесiн анықтайды.

Студент далалық материалдарды камералды өңдейдi, топырақ пен физиологиялық талдауды жүргiзеді, электронды есептеу машинасына (ЭЕМ) деректер дайындайды. Орманшылықта, таксацияда, топырақтануда қабылданған әдiстермен өңдеу жұмыстары жүргізіледі.

Бақылау алаңдарын өңдеу деректерi негiзiнде жиынтық ведомостерi жасалады. Талдау кезiнде алынған нәтижелер әдебиетте көрсетiлген деректермен салыстырылады.

Студент ғылыми-зерттеу жұмысының осы кезеңдерiн бiтiрген соң, барлық материалдар (әдеби шолу және тәжiрибелiк деректер) негiзiнде ғылыми есеп жазады, оны жетекшiсiне тапсырады.

Есеп беруде студенттің ғылыми-зерттеу жұмысын орындау кезiнде орындаған барлық жұмысы көрсетiледi. Мiндеттi түрде есепке мынандай тараулар кiруi тиiс:

1) мазмұны;

2) кiрiспе;

3) қарастырылатын мәселе;

4) зерттеу нысандарының сипаттамасы;

5) зерттеу әдiстемесi, жиналған материал көлемi және сапасы;

6) тәжiрибелiк материалды өңдеу әдiстемесi;

7) тәжiрибе нәтижелерiн сипаттау және тиiстi есептеулер жүргiзу;

8) зерттеу нәтижелерiн талдау;

9) қорытындылар;

10) пайдаланылған әдебиеттер тiзiмi.

Орындалған жұмыс көлемi және оның орындау деңгейi әр тақырып бойынша әр түрлi болуы мүмкiн. Тәжiрибе жұмысын қорытындылай отырып, студент материалдың бiр бөлiгiн кестелер және диаграмалар түрiнде жасауы тиiс. Кесте мен диаграммада өте көп деректер саны болмаған дұрыс, себебi бұл, әдетте, тәжiрибелiк материалдың жете орындалмағанын куәландырады.

Кiрiспеде зерттеу мақсаты – оның мүмкiн болатын шаруашылық маңызы, зерттеушi алдында тұрған негiзгi мәселелер қысқаша сипатталуы тиiс.

Қабылданған зерттеу әдiстемесiнiң сипаттамасы қажетті дәлелдеумен жалғасуы тиiс. Қажет болса, зерттеу нәтижелерiне статистикалық өңдеу жүргiзiледi.

Қорытынды бөлiмде көрсетiлген тәжiрибе деректеріне қойылатын мiндеттi талап – дәлдiлік және дәлелдеме. Оларсыз тәжiрибе деректерінің ғылыми құндылығы мен iс жүзiндегi маңызы күмән туғызады. Ғылыми есептiң соңында сілтемелер берілген авторлар еңбектерін көрсете отырып, пайдаланылған әдебиеттер тiзiмi келтiрiледi.

Төменде ғылыми-зерттеу жұмысы тапсырмасының үлгісі берiлген.
Қазақ ұлттық аграрлық университетi

«Бекiтемiн»

Кафедра меңгерушiсi___________

“_____” 20 _____ж.

_________ факультеті ___________ тобы.

Тақырыбы:_______________________________________________________________________________________________________________________.

Ұсынылатын әдебиеттер тiзiмі (жалпы сұрақтар бойынша, арнайы, әдiстемелiк, патенттiк және т.б. әдебиеттер)____________________________.

Тәжiрибелiк зерттеулердiң мазмұны_____________________________.

Жұмыс орны және негiзгi құрал-жабдықтардың тiзімі________________.

Жұмыстың негiзгi кезеңдерi:

орындау мерзiмi ____________.

а) әдебиеттi оқып меңгеру және реферат жазу ______________.

б) тәжiрибелiк жұмысты орындау, тәжiрибенiң нәтижелерiн өңдеу және талдау____________________________________________________________.

в) оқу-зерттеу жұмысын қорғау ________________________________.

Тапсырма берiлген күн_________20______ж.

Жетекшiнiң қолы_________________.

Студенттiң қолы _________________.

2. Орманның желге ықпалы және қорғаныш рөлiн пайдалану.

3. Орман топырағы мен алқа ағаш өнiмдiлiктерiнiң өзара байланыстары.

4. Орман шымылдығы астындағы жарық режимі және оның басты ағаш түрлерінің табиғи жаңаруына әсерi.

5. Ормандардың гидрологиялық рөлi.

6. Ағаш және бұта түрлерінің фитонцидтердi түзуі.

7. Тiрi топырақ жамылғысының орманшылық маңызы.

8. Орманның тұқымнан табиғи жаңаруы.

9. Орманның вегетативті қайта жаңаруы.

10. Өртеңдердің табиғи жаңаруы.

11. Орман астындағы өсімдіктердің орманшылық маңызы.

12. Ағаш түрлерінің алмасуы жөнiндегi ілiм – орман туралы ғылымның маңызды жетiстiгi.

13. Қарағай мен жұмсақ жапырақты ағаш түрлерінің өзара қатынасы.

14. Қарағай мен шыршаның өзара әсерi.

15. Еменнiң жұмсақ жапырақты ағаш түрлерімен алмасуы.

16. Қарағайдың еменмен және еменнiң қарағаймен алмасуы.

17. Г.Ф. Морозовтың орман типтері туралы ілімі.

18. Орман типологиясының дамуы.

19. Погребняк – Алексеевтің орман типтері туралы ілімі.

20. В.Н.Сукачевтің орман типтері туралы ілімі.

21. Орманның динамикалық типологиясы.


4.5 СТУДЕНТТЕРДIҢ ҒЫЛЫМИ-ЗЕРТТЕУ ЖҰМЫСЫНЫҢ

(СҒЗЖ-НЫҢ) ТАҚЫРЫПТАРЫ
1.________________________орман шаруашылығы мемлекеттік мекемесінің _________________________орманшылығындағы орман типтерінің бірінде ағаш желектерінің түйісуіне байланысты табиғи жаңаруы.

2.________________________орман шаруашылығы мемлекеттік мекемесінің ________________________орманшылығындағы қарағай (шырша) орманының типтерi.

3. Әртүрлi жарықтандыру мен тазалау әдiстерiн орманшылық тұрғыдан бағалау.

4.________________________орман шаруашылығы мемлекеттік мекемесі ________________________орманшылығындағы қайың (көктерек) орманы типтерi.

5._________________________орман шаруашылығы мемлекеттік мекемесі _________________________орманшылығындағы көктерек (қайың) алқа ағаштарының жағдайы және өнiмдiлiгi.

6._______________________орман шаруашылығы мемлекеттік мекемесі ___________________орманшылығында орындалған сирету мен өтпелi кесулердi талдау.

7._______________________орман шаруашылығы мемлекеттік мекемесі _______________________орманшылығында қолданылатын қарағай (шырша) алқа ағаштарын бiркелкi-бiртiндеп кесулердi талдау.

8._______________________орман шаруашылығы мемлекеттік мекемесі ________________________орманшылығындағы қылқанды-жалпақ жапырақты балауса ормандарда күтiп-баптау химиялық әдiстерiн қолдану нәтижелерiн талдау.

9._______________________орман шаруашылығы мемлекеттік мекемесі ________________________орманшылығындағы шыршаның табиғи және жасанды қайта жаңаруын салыстырмалы бағалау.

10._______________________орман шаруашылығы мемлекеттік мекемесі рекреациялық ормандарының алдын-ала табиғи жаңаруын талдау.

11.________________________орман шаруашылығы мемлекеттік мекемесі ________________________орманшылығындағы емен (қарағай) ормандарында жүргізілген жарықтандыру мен тазартпалы тәсілдерді талдау.

12.________________________орман шаруашылығы мемлекеттік мекемесі________________________орманшылығындағы қарағай екпелерін жолақтап жарықтандыру (тазартпалы) әдiсiн талдау.

13.________________________орман шаруашылығы мемлекеттік мекемесі ________________________орманшылығында қарағай (шырша) орманының кесуден кейінгі табиғи жаңаруын талдау.

14. Орман өскiнiнiң сақталуына әр түрлi ағаш дайындау технологиясының ықпалы.

15._________________________орман шаруашылығы мемлекеттік мекемесі ________________________орманшылығындағы жұмсақ жапырақты ағаш түрлері ормандарының астында шыршаның өсуi.

16. Құрғатылған алқаптағы пісіп жетiлген қарағай (шырша) ормандарындағы жел сұламалары.

17. Орманды күтiп-баптау кесулерi әсерінен тiрi топырақ жамылғысының (биомасса, түрi, шөптесін өсімдіктердің қаулап өсу пайызы) өзгеруі.

18. Орманды күтiп-баптау кесулерiнен кейін орман шымылдығының қалпына келу жылдамдығы.

19. Сүректiң техникалық сапасына күтiп-баптау кесулерiнiң әсерi.

20. Механикаландырылған бiртiндеп (топтық-бiртiндеп) кесулердiң шырша өскiнiне және жіңішке сырғауыл ағаштарына әсері.

21. Күтiп-баптау өтпелі кесулерi қарқынының қарағай (шырша) ормандары қорының өсiмiне ықпалы.

22. Өтпелi күтiп-баптау кесулерiнің ықпалынан микроклимат жағдайларының өзгеруi.

23. Балауса ормандардағы күтiп-баптау кесулерiнiң әр түрлi әдiстерiнен кейін қарағайдың (шыршаның) өсу ерекшелiктерi.

24. Әр түрлi әдiстермен жүргiзiлген күтiп-баптау кесулерiнен кейін балауса ормандардағы микроклиматтың өзгеруi.

25. Емен жасы мен кесу мезгiлiнiң, оның вегетативті жаңаруына ықпалы.
Кесте 4.3 - Студенттердiң ғылыми-зерттеу жұмысының (СҒЗЖ-ның) тақырыптары

Тақырыптар	Материал жинау орны	Ғылыми жетекшiсi
Дипломдық жобаға ауысатын тақырыптар
Күтiп-баптау кесулерi: а) қарағай орманы; б) шырша орманы; в) емен орманы; г) жұмсақ жапырақты ағаш түрлерінің орманы.
Басты мақсатқа пайдалану кесулерi: а) қарағай орманы; б) шырша орманы; в) емен орманы; г) жұмсақ жапырақты ағаш түрлерінің орманы.
Өнiмдiлiктi арттыру бойынша орындалатын шаралар: а) қарағай орманы; б) шырша орманы; в) емен орманы; г) жұмсақ жапырақты ағаш түрлерінің орманы.
Шырша (қарағай) орманында өртке қарсы орындалатын шаралар.
Дипломдық жұмысқа ауысатын тақырыптар
Орман типiне байланысты шырша ормандарының биологиялық өнiмдiлiгi мен фитомасса құрылымы.
Екпелерді отырғызу сұлбасының, күтiп-баптау кесулерiнiң балауса шырша (қарағай) ормандарының өнiмдiлiгiне және құрылымына ықпалы.
Жетiлiп келе жатқан шырша (қарағай) ормандарына минералдық тыңайтқыштардың ықпалы.
Биологиялық мелиорацияның әсерінен шырша (қарағай) екпелері өнiмдiлiгiнiң өзгеруi.
Балауса қарағай (шырша) ормандарының өнiмдiлiгiне кешендi күтiп–баптау жұмыстарының ықпалы.
Биологиялық мелиорацияның балауса қарағай ормандарының өсуi мен өнiмдiлiгіне ықпалы.
_________ орман шаруашылығы мемлекеттік мекемесі қарағай (шырша) ормандарының типтерi және оларда орындалатын шаруашылық ерекшелiктерi.
_________ орман шаруашылығы мемлекеттік мекемесінің жағдайларында өскiннiң өсуiне екi кезеңде бiртiндеп кесу ықпалы.
_________ орман шаруашылығы мемлекеттік мекемесі_____________орманшылығының қылқан және жалпақ жапырақты балауса ормандарында жүргізілген күтiп-баптау кесулерiн талдау және оларды жақсарту шаралары.

4.6 СТУДЕНТТЕРДIҢ ҒЫЛЫМИ-ЗЕРТТЕУ ЖҰМЫСЫНЫҢ

(СҒЗЖ-НЫҢ) ҚОРЫТЫНДЫЛАРЫН ШЫҒАРУ
Комиссия (кафедраның 2-3 оқытушысы) орындалған жұмыстар бойынша орындаушы-студенттер хабарламаларын, сұрақтарға жауаптарын, ғылыми жетекшi пiкiрiн тыңдайды және баға қояды.

СҒЗЖ бойынша жақсы орындалған тапсырма орманшылық пәнінің емтихандары мен сынақтарын тапсыру кезiнде ескеріледі.

Комиссия СҒЗЖ есебiн қорғау нәтижелерi бойынша дипломдық жұмысты немесе дипломдық жобаны орындау үшiн орындалған жұмысты негiз ретiнде қолдануға ұсыну туралы шешiм шығаруы мүмкiн.

Есеп беру материалдары бойынша мақалалар, қысқа хабарлар, баяндамалар дайындалады, олар кейiн ғылыми журналдарда басуға, студенттер жұмыстарының конференцияларына, көрмелерге қатысуға ұсынылады.

Арцыбашев Е.С. Лесные пожары и борьба с ними. М., 1974.

Атрохин В.Г., Цевинь И.К. Рубки ухода и промежуточного пользования. М., 1985.

Белов С.В. Лесоводство. М., 1983.

Буш К.К., Иевин И.К. Экологические и технологические основы рубок ухода. Рига, 1984.

Велищанский В.М. Рубки ухода за лесом. М., 1976.

Гельтман В.С. Географический и типологический анализ лесной растительности Белоруссии. Мн., 1982.

Гаршенин Н.М., Швиденко А.И. Лесоводство. Львов, 1977.

Гаршенин Н.М., Диченков Н.А., Швиденко А.И. Лесная пирология. Львов, 1981.

Григорьев В.П., Рихтер И.Э,. Лахтанова Л.И., Меркуль Г.В. Практикум по лесоводству. Мн., 1989

Григорьев В.П., Кисляков В.Н., Рихтер И.Э. Рациональные пути совершенствования рубок в лесах БССР. Мн., 1986.

Гринченко В.В., Самсонова Л.П. Проведение рубок ухода за лесом. М.,1982.

Делик Я. Теория систем и изучение ландшафта. М., 1977.

Ермаков В.Е. Лесоустройство. Мн., 1982.

Ермаков В.Е., Рожков Л.Н. Рекреационные леса и их использование. Мн., 1986.

Жилкин Б.Д. Классификация деревьев по продуктивности. М., 1965.

Иевин И.К., Кажемак А.Я. Проблемы технологии рубок ухода. Рига, 1973.

Изюмский П.П. Выращивание высокопродуктивных лесных насаждений с применением новой технологии. М., 1978.

Карпачевский Л.О. Лес и лесные почвы. М., 1981.

Кайрюкштис Л.А. Научные основы формирования высокопродуктивных елово-лиственных насаждений. М., 1969.

Кожевников А.М., Феофилов В.А. Постепенные и выборочные рубки в лесах Белоруссии. Мн, 1969.

Краев М.В., Валяев В.Н. Экономика рубок ухода за лесом. М., 1980.

Лархер В. Экология растений. М., 1978.

Лесоводство. Термины и определения. ГОСТ 18486-73. М., 1973.

Лесоводственные требования к технологическим процессам лесосечных работ. М., 1984.

Лир Х., Польстер Г., Фидлер Г.И. Физиология древесных растений. М., 1974.

Лосицкий К.Б., Чуенков В.С. Эталонные леса. М., 1973.

Матвейко А.П. Технология и машины лесосечных работ. Мн, 1984.

Мегалинский П.Н., Наконечный В.С., Свириденко В.Е. Курсовое проектирования по лесоводству. Киев, 1983.

Мелехов И.С. Рубки главного пользования. М., 1966.

Мелехов И.С. Лесоведение. М., 1980.

Мелехов И.С. Лесная пирология. М., 1978.

Мелехов И.С., Душа-Гудым С.И. Лесная пирология. М., 1980.

Мелехов И.С., Душа-Гудым С.И., Сергеева Е.П. Лесная пирология. М., 1984.

Набатов Н.М. Постепенные рубки в равнинных леах. М., 1980.

Нестеров В.Г. Вопросы современного лесоводства. М., 1961.

Нестерович Н.Д., Маргайлик Г.И. Влияние света на древесные растения. Мн., 1969.

Овсянников И.В. Противопожарные устройство лесов. М., 1978.

Одум Ю. Основы экологии. М., 1975.

Побединский А.В. Водоохранная и почвозащитная роль лесов. М., 1979.

Побединский А.В. Рубки главного пользования. М., 1980.

Погребняк П.С. Общее лесоводство. М., 1968.

Пронин М.И., Русанов Я.С. Человек, лес, фауна. М., 1981.

Пряхин В.Д., Никоменко В.Г. Пригородные леса. М., 1986.

Работнов Т.А. Фитоценология. М., 1978.

Романов В.С., Харитонова Н.З. Охрана природы. Мн., 1986.

Руденко М.Г. Механизация и технология лесозаготовительных работ. М., 1973.

Сеннов С.Н. Рубки ухода за лесом. М., 1977.

Сеннов С.Н. Уход за лесом. Экологические основы. М., 1984.

Справочник лесничего. /В.Д.Новосельцов, С.Г.Синицын, Г.М.Киселев и др./. М., 1980.

Справочник работника лесного хозяйства. Мн., 1986.

Справочник таксатора. /В.С.Мирошников, О.А.,Трулль, В.Е.Ермаков и др./. Мн., 1980.

Стефан Г., Спурр, Бертон В. Барнес. Лесная экология. М., 1984.

Ткаченко М.Е. Общее лесоводство. М., 1955.

Тюльпанов Н.М. Рубки ухода в лесах зеленых зон. М., 1968.

Шенников А.П. Введение в геоботанику. Л., 1964.

Федоров В.Д., Гильманов Т.Г. Экология. М., 1980.

Юркевич И.Д., Гельтман В.С. География, типология и районирование лесной растительности. Мн., 1965.

Юркевич И.Д., Голод Д.С. Совершенствование рубок в связи с типами и естественным возобновлением леса. Мн., 1969.

Юркевич И.Д., Ярошевич Э.П. Биологическая продуктивность типов и ассосаций сосновых лесов. Мн., 1974.