Денсаулык жэне терапиялык ic-эрекеттер

4 -Т А Р А У
кещнен колданылып келд1 (Rosenstock, 1974). Бул Yлгi адамнын денсаулыгына эсер 
ететш терт фактордын маныздылыгын атап керсетедг Олар: сез1мталдык (денсаулык­
ка тенген кау1пт1 адамнын багалай бшу1), денсаулыкка тенген кау1пт1н денгеш, кау1пт1 
азайтуга кажетп эрекеттщ пайдасы, эрекет ету кез1нде ушырасатын кедергшер (кенес 
етшген профилактикалык эрекеттердi iске асыру барысында жагымсыз салдарлар орын 
алуы мYмкiн деген ой). Кедергiлерге катысты кептеген зерттеу нэтижелерi бар жэне 
олар езiндiк тиiмдiлiкпен тыгыз байланысты (мысалы, кедергiнi женуге деген сешм; 
Maddux, 1993). Денсаулыкка катысты мшез-кулыктын жана Yлгiсi (A newer health 
behavior goal model) (Maes & Gebhardt, 2000) кол жетшзетш бiлiмдi (езiндiк ти м д ш к- 
тщ баламасы) эсер етушi негiзгi фактор деп кабылдайды.
0зiндiк тиiмдiлiктiн денсаулыкка эсер ететшш кептеген зерттеулер дэлелдеп 
отыр (DiClemente, 1986; Strecher, DeVellis, Becker, & Rosenstock, 1986). Темеш тар- 
туды бакылауда устау (Godding & Glasgow, 1985), узак уакыт бойы темеш тартпау 
(DiClemente, Prochaska, & Gilbertini, 1985) езiндiк тиiмдiлiкке он эсер етсе, темеш тар- 
туга ынтыгу (DiClemente et al., 1985) жагымсыз эсер етеду ал салмак азайту (Bernier & 
Avard, 1986) жагымды эсер етедi. Лав (1983) адамнын булимиялык (мешкейлiк) мшез- 
кулыкка карсы тура бiлу кабiлетi тэбеттщ козуы мен iш жYргiзетiн унтакпен (purging) 
байланысты еместтгш аныктады. Бандура (1994) Ж И ТС-т бакылаудагы езiндiк тшм- 
д ш ктщ релiн талкылады.
Диклементе (1981) ез зерттеуiнде темекiнi тастаган адамдардын тYрлi кYЙзелiс 
жагдайында темекiден бас тарту мYмкiндiгiн багалауга тырысады. Бiр айдан кеи н
олардын жагдайын аныктау Yшiн кайта жинайды. Темекiнi тартып жYргендерге кара­
ганда, оны тастап кеткендердщ ездерiне деген сенiмдiлiгi жогары болды. Демек, те- 
мекi тарту тарихы мен демографиялык факторларга караганда, езшдак тиiмдiлiк бола- 
шакта темекi тарту ыктималдыгын жаксы аныктаган. Темекiнi тастаганымен, езiндiк 
тиiмдiлiгi элi темен деп есептегендер темекiнi кайта тарта бастаган.
Зерттеушiлер езiндiк тиiмдiлiктiн терапиялык мшез-кулык езгерiстерiне тигiзетiн 
эсерiн де зерттедi (Bandura, 1991). Бiр зерттеу кезвде (Bandura, Adams, & Beyer, 1977) 
жыланнан коркатын ересек адамдар зерттеуге катысушы Yлгiлермен бiрге жумыс ю- 
тейдi. Алдымен жыланнан коркатын адам дэрйердщ катысуымен бiрнеше рет жы- 
ланмен бетпе-бет келiп, бiрнеше эрекетп бiрлесе аткарганнан кейiн, кейiнгiлерiн бiр 
езi аткара бастайды. Жай бакылап отырган жыланнан коркатын баска адаммен жэне 
тренингке катыспаган, жыланнан коркатын осындай адаммен салыстырганда, Yлгi- 
мен жумыс жасаган алгашкы адамнын езше деген сенiмi артуымен катар, жыланнан 
корку сезiмiнен арылган. Тапсырма орындау кезiндегi клиенттiн езiндiк тиiмдiлiгi 
эдютщ тYрiне емес, онын накты ю-эрекешмен тыгыз байланысты. Бандура мен Адамс 
(1977) осындай бiр зерттеулер кезiнде, жYЙелi десенситизациямен салыстырганда, 
Yлгi решнде катысып отырган адамнын басымдыкка ие екенш байкаган (3-тарау). Бул 
Бандуранын (1982b, 1997) Yлгiнi тэжiрибемен байланыстыратын эрекетке негiзделген 
эдiстердiн езiндiк тш м дш кп арттырумен катар, мiнез-кулыктын жылдам езгеруше 
алып келетiнi туралы ойын куаттайды.
Салауатты емiр салтын дамытып, эрi карай жалгастыру проблемасы прескрип- 
ти в т медициналык менеджмент кезкарасы тургысынан тYсiндiрiлiп келгенiмен, зерт- 
теушiлер мен практик-мамандар бiрлесе отырып, езiндiк баскарудын мацыздылыгын 
баса айтуда (Bandura, 2005). Баскарудын мундай тэсiлi осы тарауда сез болган элеу- 
метпк-танымдык процестердiн денш камтиды: денсаулыкка катысты мэселелердi

жүктеу/скачать 18,62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: