Дейл Шнук. Оқыту теориясы indd

5 -Т А Р А У
Ешжакты жад улпсшщ осы сиякты баска да сурактарга жауап бере алмауы (мы­
салы, мотивациянын окытудагы рел1 жэне ез1нд1к баскарудын дамуы) баска улгшердщ 
пайда болуына алып келумен катар, алгашкы Yлгiге б1ркатар езгерютер енг1зд1 (Matlin, 
2009; Naime, 2002). Келей бел1мде акпаратты ендеу денгей ж ейнде энлме етем1з.
Акпаратты ецдеу децгеш
Ащаратты ецдеу децгеш (терецдт)
ж ей н д еп теория жадты онын орналасуына ка­
рай емес, керюшше, акпаратты ендеу денгейне карай аныктайды (Craik, 1979; Craik 
& Lockhart, 1972; Craik & Tulving, 1975; Lockhart, Craik, & Jacoby, 1976; Surprenant & 
Neath, 2009). Бул кезкарас ^М Ж немесе ¥М Ж сиякты кезендерд1 немесе курылым- 
дык компоненттерд1 камтымайды (Surprenant & Neath, 2009). Керганше, акпаратты 
ендеудщ баска да (акпарат енделу денгей сиякты) тэсшдер1 бар: физикалык (сырт- 
кы), акустикалык (фонологиялык, дыбыс) жэне семантикалык (магына). Аталган Yш 
денгей езгермейдк олар туракты. Физикалык ендеу ен басты ендеу тэйлш е жатса 
(айталык, тараудын басында мугал1мдер айткандай, «х» танба ретшде еш магынага 
ие емес»), семантикалык ендеу ен терен ендеу болып саналады. Мысалы, й з сездерд1 
карап отырсыз делй, келей сез -
wren
(шымшык). Бул сезд1 физикалык (мысалы, сез 
бас эршпен жазылмаган), фонологиялык 
(den
сез1мен уйкас) немесе семантикалык 
(шшкентай кус) денгейде талдауга болады. Эр денгей алдынты денгейлерге караганда 
толык (терещрек) мэл1мет бередк Акустикалык ендеумен салыстырганда, 
wren
сезь 
нщ магынасын талдау заттын акпараттык контентш кенейтсе, акустикалык ендеу, ез 
кезепнде, контентп физикалык денгейден де кеб1рек арттырады.
Концептуалдык тургыдан алганда, бул уш денгей сенсорлык регистрге жэне ^М Ж
мен ¥М Ж -га уксайтын сиякты. Ею кезкарас та ендеу денгей арткан сайын акпаратты 
ендеудщ киындай тусетлйн мойындайды. Еюжакты жад улпйнен айырмашылыгы -
ендеу денгейлер1 ендеудщ уш турш н эртурл1 кезендерден туратынын бгвдрмейдк 
Эндеу денгейлер1 кез1нде курдел1 ендеумен айналысу ушш келей денгейге кешудщ 
каж ет жок. Эндеу терендЫ сол денгейдщ ез1нде де эртурл1 болып келедк 
Wren
сезше 
тем енг денгейл1 семантикалык талдау (юшкентай кус) да, толык семантикалык талдау 
(онын баска кустармен уксастыгы мен айырмашылыгы) да журпзуге болады.
Акпаратты ендеудщ еш улп й н щ арасындагы тагы б1р айырмашылык ендеу ретше 
байланысты. Еюжакты улп акпарат алдымен сенсорлык регистрде, сосын ^МЖ-да, ен 
сонында тана ¥М Ж -да енделед1 деп есептейдк Ал акпаратты денгейлй ендеу у л п й
ушш ондай реттш к керек емес. Акпаратты магыналык денгейде ендеу ушш акпаратты 
сырткы немесе дыбыстык денгейде талдап алудын каж ет жок (Lockhart et al., 1976).
«Акпаратты ендеу жадка калай эсер етедн> деген мэселеде де ею улпнщ m ^ i ею- 
ге жарылады. Акпаратты ендеу денгей кезшде акпарат енделетн денгей негурлым те­
рен болса, жад согурлым жаксы кызмет аткарады, себеб1 жад isi (memory trace) согур- 
лым ныгая тyседi. Тараудын басында муFалiмдер окушыларга алгебралык акпаратты 
калай терещрек денгейде талдауды уйретуге болатыны жайлы айтады. Элемент белгш
бiр денгейде талданганнан кейiн акпаратты осы денгейде косымша ендеу жадтын жак- 
саруына эсер етпейдi. Ал ешжакты улп жадты косымша ендеу аркылы жаксартута 
болады деп санайды. Бул yлгi бойынша тiзiмдегi атаулар негурлым кеп кайталанса, 
согурлым есте жаксы сакталады.
Кейбiр зерттеулер нэтижей ендеу денгейiн колдайды. Крейк пен Тульвинг (1975) 
зерттеу максатында адамдарга сездердi керсетедi. Эр сез керсетшген сайын, оларга

жүктеу/скачать 18,62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: