Дейл Шнук. Оқыту теориясы indd

7 -Т А Р А У
касиеттерш н барлыгын жылдам жэне 6ip уакытта аныктай бiлу керек. Алайда бул -
кате тусшж. Кейбiр адамдар Yшiн белгш 6ip категорияларды (мысалы, дельфин -
суткорект жануар) тексеру баскаларынан (мысалы, ит - CYткоpектi) киынырак. Бул 
кейбip концептiлеpдi оларга катысты атрибуттар негiзiнде аныктау мYмкiн емес де- 
гендi бiлдipедi.
Еш нш теория -
прототип теориясы
(Rosch, 1973, 1975, 1978). Прототип дегеш- 
Mi3 - концептiнi аньщтауга кeмектеcетiн кейбip атрибуттарды камтитын концетлнщ
жалпыланган бейнеci. 0зiмiз кандай да бip жагдайга тап болтан кезде, ¥МЖ-дагы 
пpототиптi еске тYcipiп, оны мысалмен салыстырамыз. Прототипке сондай-ак кейбip 
айкын емес (мiндеттi емес) атрибуттар да жатады. Акпаратты ендеу терминология- 
сы тургысынан алсак, пpототиптеpдi 
сызбалар
(Andre, 1986) немесе колымызда бар 
накты бip концепт жайлы бш м нщ уйымдаскан тYpi деп кабылдауга болады (5-тарау).
Зерттеулер прототипке жакын мысалдарды (мысалы, прототип = «кус», мысалы, 
«шымшык», «торгай») жакын емеcтеpiне (мысалы, «жапалак», «туйекус») караганда 
жылдам аныктау мумкшдЫн кеpcетiп отыр (Rosch, 1973). Прототип теориясыныц бip 
кемшiлiгi - ол адамдар ¥М Ж -да мындаган пpототиптеpдi сактайды деп ойлайды, ал 
бул - ережелерден де элдекайда кеп орын алады деген сез. Eкiншi кемшiлiгi - оку- 
шыларга каж етт барлык каcиеттеpдiн тек кейбipi тана белгш жагдайда олардын кате 
прототип калыптастыру ыктималдыгы.
Kдcиеттеpдi талдау тэс ш мен прототипт катар колдануга болады. Прототиптер- 
дiн мацызды каcиеттеpдi камтитынын ескере отырып, бiз оларды концептшерге ортак 
каcиеттеpдi жiктеу Yшiн колдана аламыз (Andre, 1986). Ешушты жагдайда мацызды 
каcиеттеpдi талдау тэciлiн колдана отырып, сонын негiзiнде жана сипаттар аркылы 
бipiктipiлетiн манызды каcиеттеpдi эpi карай жетiлдipе аламыз.
Балалар есейш, тэжipибе жинактаган сайын, олардын концепт женщ деп тYciнiгi 
де езгеpiп отырады. Концептуалдык езгеpicтiн орын алуына эсер ететш, мысалы бip 
концептiге катысты ережеш баска концептце де колдану сиякты, бipнеше жол бар 
(Chinn & Samarapungavan, 2009; Ohlsson, 2009). Концеипнщ магынасын тап басып 
таба алмаган балалар ездеpi бiлетiн концеп-пмен жумыс icтеу барысында бул жайлы 
ойластырып отырады (Goldin-Meadow, Alibali, & Church, 1993). Бул келеа белiмде 
сез болатын Клауcмейеpдiн кезкарасына сай келедг

жүктеу/скачать 18,62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: