Демеуов Ахан Калыбаевич Тулебаев Абдислам Раймбекович Жаңбыр Нұрлыбек Қаржауұлы «Спорттың таңдаған түрінен кәсіптік жаттықтырушылық қызметін жетілдіру»
Таңдап алған мамандыққа байланысты (спорт түріне)
жүктеу/скачать 0,72 Mb.
|
Спорттың таңдаған түрінен кәсіптік жаттықтырушылық қызметін жетілдіру
| 5. Таңдап алған мамандыққа байланысты (спорт түріне)
сабақ өткізуден кәсіптік-педагогикалық шеберлікті жетілдіру. Жоспары: 1. Спортшының жеке дарындылығы. 2. Спорттық жетістікке дайындық дәрежесі. 3. Спорттық қозғалыстың қарқыны және оны мамандармен қамтамасыздандыру. Спорттық жетістіктер ереже бойынша баллмен, голлмен, ұпаймен бағаланатын қарсыласын жеңумен сипатталады; бағаланатын күрделі қозғалыс уақыт көрсеткішімен, ара қашықтық, салмағы, дәл тигізу, композициясы күрделі қозғалыс үйлесімділігін барынша сапалы орындауымен және т.б. бағаланады. Спорт жеке тұлғаның, сол сияқты бүтіндей адамдар қауымдастығы қорының (резервтік) мүмкіндіктерін бағалаудың өлшемі (эталон) ретінде өте жоғары жетістіктерге ұмтылыссыз ойға келмейтін дүние. Алайда, егер бүгінгі абсалюттік жетістікке азғантай үздік спортшылар тобының ғана қолы жетсе, онда бірнеше жылдан кейін бұл көрсеткіш барынша кең ауқымдағы көпшілік шұғылданушылардың мүмкіндік биігіне айналады. Спортшының жеке дарындылығы. Осы заманғы ғылым адамның таланттылығын, дарындылығын және қабілеттілігін айқындайды. Кез келген спорт түрімен шұғылдану адамнан бір немесе бірнеше қызмет түрлерін табысты орындау жағдайы болып табылатын жеке тұлғаның жеке ерекшеліктерінен көрінетін белгілі бір қабілетті көрсетуді талап етеді. Қабілеттіліктің білімге, біліктілікке және дағдыларға байланысты емес екенін, яғни ол шапшаңдықта, белгілі бір қызмет түрінің әдістері мен тәсілдерін меңгерудің тереңдігі мен беріктігінде көрінетінін атап өткен жөн. Қабілеттіліктің табиғи себепші болатын компоненті дарындылық болып табылады. Ол адамға өзіне сәйкес келетін қызметін табысты орындау мүмкіндігін қамтамасыз етеді. Спортқа байланысты анықталған жарыстық қызметті іске асыруға мүмкіндік жасайтын жеке тұлғаның дене және психикалық сапалары мен қасиеттерін айтуға болады. Дарындылық біртіндеп спорт мектебінде шұғылданушының бір топтан екінші топқа, бір құрама командадан екіншісіне, яғни жоғарырақ сатыдағысына ауысуы кезінде басты өлшем критериі болады. Спорт түріндегі белгілі бір қабілеттің даму негізінде туа бітті табиғи анатомиялық-физиологиялық және психикалық ерекшеліктері болып түсіндірілетін белгілі бір келешектігі жатыр. Алайда адамның әртүрлі қабілеттілігінің жоғары деңгейі оның қызмет түрін үйлесімді құру процесіндегі даму нәтижесі, ал спортта дайындау жүйесі болып табылады. Өзінен өзі адамның талаптылығы, оның қабілеттілігін дамытуға тек қана жәрдемдесуі мүмкін. Бұл үшін бағытты тәрбиелеу, дамыту және оқытып үйрету қажет. Осы бейнеде, адамның талаптануы дарындылығымен үйлесімділікте, ұтымды педагогикалық әсер ету жолымен, ал жекелеген жағдайларда бұрынғы өткен буынның жинақталған тәжірибесін пайдалану арқылы белгілі деңгейде қабілеттілікті дамытуға болады. Спорттық қабілеттілікті бағалау кезінде жаттықтырушы үш шешімді сәттермен тоқайласады: белгілі бір спорт түріндегі қабілет құрамымен; әрбір адамның бұл қабілеттілігін өзінің одан әрі жетілдіру ерекшеліктерінің барысын болжалдау мақсатында әділ және барынша ерте бағалауымен; егер бұл қабілеттер әлі жеткілікті дәрежеде дамымаған болса немесе олардың төменгі деңгейін немен орнын толтыруға, қандай жолмен қалыптастыруға болатынын білуімен. Спорттық жетістікке дайындық дәрежесі. Жоғары нәтижелер жетістігін анықтайтын, спортшының мақсатты бағыттағы дайындығының шешуші маңызы бар. Жаттықтырушы спортшының табиғи талантына бағытты әсер ету жолымен оның таңдап алған спорт түрінде алға басушылығын қамтамасыз ететін қажетті қабілеттілігін дамытуға қол жеткізеді. Сонымен бірге басты және аралық (кезеңдік) мақсатқа жету және жаттығуға мақсатты ұмтылыспен спортшының өз еңбегін жоғары дәрежеде ақтауы басты шарт болып табылады. Мұнда спортшының өзін-өзі жетілдіруі үшін жұмсалған күш салуы міндетті шарттардың бірі болып саналады. Дарынды спортшылардың бірде бірі табанды еңбексіз жоғары нәтижелерге жете алмайды. Осыған байланысты спорттық жетістік – бұл спортшының өзін-өзі жетілдіруге жұмсаған пайдалы күш салу көрсеткішінің мөлшері, осы жолдағы оның жетістіктерінің көрсеткіші. (Матвеев Л.П. 1977). Қазіргі таңда спортшыларды дайындау процесіндегі жаттығу жүктемелері мен оған жалпы жұмсалған уақыт айтарлықтай жоғары мөлшерге жетеді. Әртүрлі спорт түрлеріндегі жаттығуға және жарысқа жұмсалатын уақыттың жалпы көлемі жылына 800 ден 1500 сағатқа дейін ауытқитынын айтудың өзі жеткілікті. Нақтылы спорт пәндерінде күніне үш және төрт реттік жаттығу сабақтарын өткізу қолданылуда. Осылардың барлығы спортшының тұлғалық, психикалық сапалары мен қасиеттеріне жоғары талап қояды. Тек жоғары ұстамы бар, қажырлы спортшы ғана өзіне жоғары талап қою және еңбекті ақтау үшін мұндай жүктемеге шыдауы мүмкін. Осындай бейнеде, спортшының дайындалғандық дәрежесі оның тиімді жаттығу және жарыстық жүйені тиімді пайдалануына, сонымен бірге спорттық жетістіктердің алға басушылығын қамтамасыз ететін, осы қызметтің мақсатын қалыптастыратын қоғамдық және жеке қызметтері мен мотивтерінің маңыздылығын сезінуіне байланысты. Спортшының дайындық жүйесінің тиімділігі келесі қозғаушы күштермен анықталады: осы заманғы жаттығу әдістемесімен; жарыстың үйлесімді жүйесімен; озық әдістер мен тәсілдерді пайдаланумен; материалдық және техникалық қамтамасыздандырумен; спортшыларды, жаттықтырушыларды, дәрігерлерді және т.б. ғылыми-әдістемелік, медициналық-биологиялық және ақпараттық қамтамасыз етумен. Бұл топтардың ішінде бірінші орынды спорттық дайындық жүйсінің ғылыми-әдістемелік негіздері алады. Осы заманғы ғылыми мәліметтердің негізінде спорттық жаттығу жүйесінің құрылымында өзінің орынын тапқан жете өңделген әдістемелік зерттеу жұмыстары мен спорттық жатттығудың құрылымында орнын тауып пайдаланғанда ғана спортшыны дайындаудың тиімділігі туралы сөз қозғауға болады. Жаттығу процесінде спортшылардың жоғары жаттығу және жарыстық жүктемеден кейінгі қалпына келтіру құралдары мен әдістері, сол сияқты олардың спорттық жұмыс қабілеттілігін арттыру жолдары елеулі рөл ойнайды. Спортшыны дайындау жүйесінің тиімділігіне жоғары сапалы спорт құрал-жабдықтары, спорт қондырғылары, киім, аяқ киім, қорғағыш құралдарды әртүрлі конструкциядағы және бағыттағы тренажерларды (механикалық, электромеханикалық, электрондық) дайындау және қолдану маңызды әсер етеді. Спортшыларды дайындау жүйесінің тиімділігін арттыру мәселесіндегі маңызды кезең, олардың әдістік және тәсілдік дайындығын жетілдіру болып табылады. Көптеген спорт түрлерінде әдістік және тәсілдік дайындық барлық жүйенің жетістігін анықтайтын басымырақ шеберлік жағы болып табылады. Жаңа элементтермен айлалы әрекеттерді (комбинацияларды) әдістік тәсілдерді уақытында үйлестіруден соңғы нәтижеде спорттық жетістіктер деңгейі тәуелді. Спорттық қозғалыстың қарқыны және оны мамандармен қамтамасыздандыру. Спорттық қозғалыс қарқыны сияқты қозғаушы күштерге кез келген елдің спорттық қызметінің тиімділігі тәуелді. Социологиялық - стастистикалық талдау көрсетеді: спортпен шұғылдануға адамдар неғұрлым көп тартылса, солғұрлым көп спортшылар саны үлкен спортқа шығады, ал бұл өз кезегінде олардың арасында бәсекелестікті арттырады және спорттық нәтижеде көрінеді. Спортпен шұғылданудың жалпы көпшіліктік сипат алуы қоғам өмірінің әлеуметтік жағдайымен және қажетті мамандарды, яғни жаттықтырушыларды, нұсқаушыларды, оқытушыларды, дәрігерлерді, спорт құрылыстарының жұмысшыларын және т.б. дайындаумен байланысты. Бұл мамандардың біліктілігі шұғылданушылардың жалпы үлкен тобының, сонымен бірге жоғары дәрежелі және атақты спортшылардың спорттық жетістіктерін арттыруына мүмкіндік туғызады. Спорттық қозғалыстың әлеуметтік даму жағдайы және оның экономикалық қамтамасыз етілуі. Қайсы бір елдердің спорттық жетістіктерінің деңгейі адамның жалпы өмір сүру қызметін айқындауда басты рөл ойнайтын көбнесе қоғамдық өмірдің материалдық жағдайына байланысты болады. Әртүрлі елдерде қолданыстағы таралған көптеген спорт түрлерінде жетістіктерінің жиынтық деңгейі халқының материалдық тұрмыстық жағдайының, көрсеткіштеріне тәуелді, сонымен бірге орташа өмір сүру ұзақтығы көрсеткіштеріне, адамдардың сауаттылығы мен жалпы санымен өзара байланысты (Максименко А.М. 1969). Сол уақытта орташа экономикалық потенциалдарымен дамыған елдер, тұрғын халықтың және олардың дәстүрлерінің географиялық және этникалық ерекшеліктерін көрсететін екі-үш спорт түрлерін табыспен дамыта алады. Бұған мысал ретінде Эфиопия мен Кенияның жеңіл атлеттерін, Латын Америкасының боксшыларын, Африка елдерінің футболшыларын және т.б. жатқызуға болады. Дегенмен, бұл елдердің қоғамның экономикалық өмір жағдайына байланысты көптеген әлемге таралған және жалпы көпшіліктік бұқаралық спорт түрлерін кешенді дамытуға әлеуметтік-экономикалық күштері жетпейді. Қортындылай айтқанда адамның өзінің қабілеттерін жетілдірудегі табыстарын көрсететін спорттық жетістіктері және қоғамның бүтіндей алғандағы спортты, дене мәдениетін және жалпы мәдениетті дамыту көрсеткіштерінің бірі болып табылады. Спорттық қозғалыстың даму бағыты. Қазіргі заманғы спорт спорттық жетістіктердің тұрақты өсуімен сипатталады. Сонымен бірге, әрбір жеке спорт түрінде немесе жеке пәнде олардың бүкіл даму тарихында бірқалыпты емес жетістіктер динамикасы байқалады. Бір кезеңдерінде оның нәтижесі тез өседі, ал басқаларында – бір қалыпты, үшіншілерінде – біртіндеп және үздіксіз өсумен жүреді. Бұл қозғаушы күштердің мына бүтіндей қатарымен байланысты: жаңа жаттығу құралдары мен әдістерін ендіру; жарыстық жүйелерді экономикалық ынталандыру; спорттық құрал-жабдықтарды, қондырғыларды, киімдерді, аяқ киімдерін жетілдіру; спортшының жұмыс қабілеттілігін арттырудың жаңа әдістерін қолдану (психологиялық және физиологиялық бағыттағы). жүктеу/скачать 0,72 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|