Білім, ғылым, техника және технология философиясы – 2 сағ

1.

  Ғылым  және  білім  философиясы  біріншіден,  ғылыми-танымдық  қызметтіі  

сипатын  зерттейтін  философиялық  бағыт,  екіншіден,  ол  білім  жүйесін    дамушы  жүйе 

ретінде, адам қызметінің елеулі арнасы ретінде зерттейтін философияның бір бөлімі.  

Ғылым философиясына қатысты әр түрлі көзқарастар қалыптасқан: 

—  ғылым  әдісі  мен  нәтижесіне  сүйенетін    философия  (Р. Карнап,  М. Бунге, 

А. Уайтхед); 

— гуманитарлық білім мен ғылым арасындағы дәнекер (Ф. Франк, М. Вартовский); 

—  ғылымды  әдіснамалық  тұрғыдан  талдау    (Г. Р. Харре,  М. Б. Хессе,  И. Лакатос, 

Л. Лаудан); 

—  ғылымдағы  идеологиялық  спекуляция,  қоғам  мен  ғыылмға  зиянды  нәрсе 

(П. Фейерабенд); 

— ғылыми қызмет пен ғылым ойлаудың алғышарттарын көрсету 

—  ғылыми  танымның  басқа  таымдардан  айырмашылығын  көрсетіп  беретін 

метағылыми әдіснама; 

—ғылымтануға  синоним,  ғылымның  әдіснамасын,  таихын,  социолоиясын 

біріктіретін пән.  

Ғылым  философиясы  ХХ  ғасырдың  ортасында  философияның  бір  тарауы  ретінде 

пайда болса, ал философиялық бағыт ретінде ХІХ ғасырдың орта шенінде қалыптасқан еді: 

О. Конт, Г. Спенсер т.б.  

Ғылым философиясының дамуы мынадай кезеңдерді бастан өткерді:  

1)   (XIX ғ  екінші  жартысы.)  тәжірибелік  танымның  логикалық  құрылымдарына 

назар аударды, зерттеудің психологиялық сипатына қарай көңіл бөлді.  

2)   (XX ғ  басы.)    ғылымның  мазмұндық  негіздері  басты  орынған  шығарылды; 

детерминизм,  тұрақты  және  өзгермелі  заңдылықтардың  арақатынасын,  кеңістік  пен 

уақытты зерттеу, ғылыми білімнің бірлігі және әлем бейнесінің бүтіндік құрылымы жолға 

қойылды.    Демаркация,  ғылым  мен  метафизиканың  бөлінуі,  математика  мен 

жаратылыстанудың айырмашылығы, әлеуметтік-гуманитарлық пен табиғи жаратылыстану 

ілімдерінің ара байланысы талқыланды.   

3)  (XX ғасыр  ортасы.),  ғылым  тілін  зеттеу  (Венский  үйірмесі,  Берлин  тобы  — 

М. Шлик,  Р. Карнап,  Х. Рейхенбах).  Неопозитивистік    философия  верификация, 

фальсификация мәселелерімен шұғылданды.  

4) ХХ  ғасырдың  60  жылдарында  постпозитивистік  кезең  болды.Әдіснамалық 

тұжырымдардың  көп  түрлілігі,  өзара  сын,  қатаң  логикалық  ж.йелерден  бас  тарту  т.б. 

мәселелер  жолға  қойылды  (Т. Кун,  К. Поппер,  С. Тулмин,  И. Лакатос,  Дж. Агасси, 

П. Фейерабенд). 

Ғылымның пайда болуы туралы мәселе  өзгеше күрделі.  Бүгінгі таңда да ол туралы 

көзқарастар  әртүрлі.  Негізінен,  пікірлер,  біріншіден,  ғылымның  пайда  болған  уақыты 

мәселесіне,  екіншіден,  ғылымның  шыққан  орнына,  үшіншіден,  ғылымның  пайда  болуын 

негіздеуге  болатын  белгілерге  қатысты  өрбиді.  Негізгі  ұстаным  –  ғылымның  алғашқы 

бұлақтары,  –  адамның  еңбек  құралын  дайындауды  бастағанын  жан-жануарлар  әлемінен 

бөліп көрсету шамасына қарай, – сол ең бір алыс замандардан (1,5-2 млн. жылдар бұрын) 

бастау  алады  деген  тұжырым  болып  табылады.  Көпшілік  ғалымдар  ғылым  –  ол  қазіргі 

заманғы адамзат дамуының өркениетті кезеңінің жемісі деген ойға ден қояды.  

Ғылым мен техниканың дамуын төмендегідей тәртіпте көрсетуге болады:  

1. Қоғам дамуындағы ғылымға дейінгі кезең (көне заманнан XV ғасырға дейін).  

2. Заманға сай ғылымның қалыптасуы (XVI ғасырдан XIX ғасырдың 70 жылдарына 

дейін).  

3. Ғылым мен техника дамуындағы классикалық (айқын) кезең –  XIX ғасырдың 70 

жылдары – XX ғасырдың ортасы). 

4. Ғылым дамуындағы классикалықтан кейінгі кезең (XX ғасырдың ортасынан осы 

уақытқа дейін).  

Ғылым  дамуындағы  зерттеу  аймағындағы  қайта  құру  ғылымси  төңкеріс  деген 

ұғымды  туғызды.  Ғылымның  негізделуінің  негізгі  компоненттері:  идеал  мен  тәсілдер, 

әлемнің ғылыми бейнесі, филомсофиялық идеялар мен қағидаттар. 

Ғылыми  төңкеріске  негізделген  ғылымды  қайта  құру  мынадай  көрініністкермен 

ерекшеленеді:  1)  пән  ішіндегі  дамудың  нәтижесі  –  сол  ғылым  аясында  шешілуі  күрделі 

мәселелер туындайды, жаңа обьектілер пайда болып, жаңа таным құралдарын қажет етеді; 

2) Пәнаралық өзара байланыстан туындайды – идеал мен нормалардың бір ғылыми пәннен 

екәішісігне  ауысуы  жүреді,  әлемнің    бейнесі  қайта  қарастырылу  бойынша  және  әлемнің 

бейнесін қайта қараумен қатар идеалдар мен нормалар, тіпті оның философиялық негіздері 

өзгереді.  

Төртінші  ғылыми  төңкеріс  ХХ  ғасырдың  соңғы  ширегінде  жүзеге  асты. 

Постклассикалық  емес  рационалдылық  типі  қалыптасты.  Бұрын  тарихилық  идеалды 

реконструкциялайтын  –  тарих,  археология,  тіл  білімі  сияқты  ғылымдар  басымдылықта 

болса, ол геология, биология салстында да жүргізілсе, бұл кезеңде теориялық білімнің типі 

ретінде  тарихилық  космологияда,  астрофизикада  да  жүзеге  асты.  Синергетикалық  тұрғы 

үстемдік ете бастады. 

Адамның  өзі  қатынасатын  обьектілер  зерттелді:  ғаламдық  экология,  гендік 

инженерия  т.б.  Бұл  ұсақ  және  ірі  обьектілеғрді  пайдалануды  және  компьютерсіз  мүмкін 

емес жағдайды туғызды. Сонымен қатар, зерттеушіге тиым салынған, апатты жағдайларға 

(катастрофаларға) алып келетін обьектілер пайда болды.  

Техника  пайда  болу  уақытын  анықтасақ,  оның  өте  ерте  заманда  болғанын  түсіну 

қиын  емес. «Тechne» – қол  өнерінен бастап, ұста (мастер) деген түсініктерді де қамтиды. 

Техникаға бір нәрсені жасау немесе не ойыңды іске асыру үшін қолданылатын қарапайым 

құралан бастап, күрделі аспаптар мен құралар жатаы.  

Техника  тәжірибе,  біліммен  тығыз  байланысты.  XVII  ғ.  алғаш  еңбек  машинасы 

жасалды.  Техника  жалпы  тұрғыдан  қарағанда  адамды  табиғатпен  байланыстыратын,  тек 

байланыстырып  қана  емес,  табиғатқа    әсер  ететін  және  оның  құпиясын  ашып,  пайдасын 

өзіне игеріп,  қоғамды дамытуға қолданатын  күш.  Қазір  адам  қосымша  энергия   қуатын 

теңіз    толқынынан,  жел  күшінен,  күн  сәулесінен  ала  бастады.  Қазір  мұның  бәрі  күрделі 

жолға  қойылды.  Ірі    су  электрстанциялары  былай  тұрсын,  атом    электр  станциялары 

жұмыс істеуде. Қазіргі автоматтандырылған жұмыспроцестерін қолданып олардың дамуын 

үдету үшін адам программа жасайды, жұмысын бақылайды.   

Ал техникалық білім қалыптасуы бірнеше белестерден тұрады. 

1.

 

XVIII  ғасырдағы  ғылыми-техникалық  ұерістің  пайда  болуы  мен  өркендеуіні 

алғашқы кезеңі.  

2.

 

ғылымдардың  дифференциялану  жылдары,  яғни  ғылымдардың  бөлшектенуі  және 

жаңа ғылымдар пайда болуы. Бұл Дж. Уаттан Эдиссонға дейінгі кезең.  

3.

 

техника  мен  өнер  арасы  жақындаған  кезең.  Осы  кезге  сәйкес,  жеті  «artes 

techanical»  (теханикалық  искусство  және  жеті  «artes  liberales»  (еркін  искусство)  пайда 

болды.  Неміс  философы  Хаинрик  Бек  «Техника  мәні»    мақаласында  техниканы 

(technikale) искусствадан ажыратып, бөліп қарауды ұсынды.  

Қазірге уақытта «технократия» термині жиі қолданыуда. Бұл инженерлер билігі деген 

сөз. Т. Веблен  «Инженерлер және баға жүйесі» (1921) деген кітабында «болашақ процесс 

үшін  капиталистер  мен  финансистерді  ығыстырып,  олардың  орнын  инженерлер  басады» 

деп жазды. 

«Технология,  –  деп  жазды  Жапон  философы  Имамичи,  –  табиғат  сияқты  бізді 

қоршаған  адамға  бағынбайтын,  өзінің  нақты  даму  бағыты  бар  жаңа  ортаға  айналды

жүктеу/скачать 1,42 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: