Педагогикалық жобалаудың негізгі ұғымдары

Педагогикалық жобалауды қарастырудағы ғылыми контекстінің негізін түсінік, жоба, жобалау, жобалық секілді категориялар қарастырады».

Жобалау (лат. Projectus – алға қарай бағытталған) ғылым мен жобаны құрудағы инженериялық әрекетпен, болашақтағы ұсынылып отырған құбылыстың үлгісін құрумен тығыз байланысты. Адам еңбегінің көптеген өнімдері оны алдын ала жобалау нәтижесінде жүргізілетіні анықталды. Бұл контексте жобалау - жобаны, яғни ұсынылып отырған обьектінің үлгісін, прототипін құрудағы үдерісс болып табылады. Қазіргі кезде, жобалау – бұл білім берудің жаңа құндылықтары. Бұл жерде қандайда бір нәрсенің толықтай бір көрініс орнатылады және де шынайы болашаққа деген ұмтылыс та өте жоғары. Яғни ойлаудағы басты нәрсе ойлаудың шынайы бір функцияның дамуына байланысты болатын қарым қатынас жобалауды былайша қарастыруға болады:

• 
  өнімнің ерекше түрі ретіндегі жобаны құруға бағытталған әрекеттің спецификалық түрі.
  
• 
  шынайылықты игеру мен қайта өңдеудің ғылыми практикалық әдісі.
  
• 
  техникалық мәдениетке тән инновациялық қалыптасуының формасы.
  
• 
  басқармалы процедураны.
  

• 
  Практикалық бағытталған әрекет, мақсаты білім беру жүйесімен педагогикалық әрекет түрінің практикасында жоқ жаңа әрекеттерді өңдеу. (мысалы, жобалау пәніне, болашақ программалардың, оқулықтардың үлгілері жатады).
  
• 
  Білімнің жаңадан дамытылған аймағы, педагогикалық әрекеттің трактовкалық қабілеті.
  
• 
  Педагогиканың қосымша ғылыми бағыты, ол дамудың тапсырмаларының шешілуіне, орындалуына бағытталған.
  
• 
  Педагогикалық және ғылыми зерттеушілік әрекеттің трансляциясы мен нормалау қабілеттілігі.
  
• 
  Педагогикалық жобаның құрылу және жүйелендіру процесі.
  
• 
  Тұлғаның спецификалық даму қабілеттілігі.
  
• 
  Білім беру технологиясы.
  

Мәнді және мазмұндық қарым-қатынаста «педагогикалық жобалау» және «білім берудегі жобалау» түсініктері ерекшеленеді. Солардың ішіндегі соңғылары педагогикалық сфера құрамына енеді. Сонымен қатар экономика, құқық, менеджменттің кеңістігінде орналаса отырып әрекеттерді қамти алады.

Алайда гуманитарлық педагогикадағы кез келген әрекет білім беру жүйесінің өзгеруі бойынша, педагогикалық құндылықтармен және мәндермен байланыса келе адамдарға бағытталады. Білім беру жүйесінде осы жобалауды педагогикалық қызметтер да орындайды.

2. Педагогикалық жоба. «Жоба» терминінің қазіргі түсініктемесі. Педагогикалық жобалаудың алуан түрлі анализдік жағына қажетті болып табылатын түсініктің орталығына жоба жатады. Философиялық деңгейде жоба рухани білім әрекетінің нәтижесі ретінде қарастырылады. Әрекет – жобаның мақсаты мен нәтижесі секілді. Жалпы мәнде жоба – жеке бір жүйенің орнатылған қажеттіліктермен бірге нәтиже сапасына деген бағытталған өзгерісі. Сонымен бірге жоба әрекетінің мақсаты мен нәтижесі де болып табылатын жобаларды дайындауда керекті материалдарға теориялар, модельдер, түсініктемелер, формулалар, алгоритм мен прадигмалар жатады. Әр түрлі аймақтарда жобалаудың құрал жабдық жүйелеріне әрекет теориясы жатқызылады.

• 
  Көрсетілген уақытқа байланысты педагогикалық жүйенің өзгеруі бойынша өзара әрекеттесетін іс шаралар комплексі.
  
• 
  Педагогтың пдагогикалық тапсырмаларды іс әрекет рөлі мен орнына және осы әрекетті орындау уақытымен оны жүйелендіруге байланысты бағытталған әрекет құрылымы мен жүйесі.
  

• 
  Қандай да бір қызметтің алдын ала ұсынылған мәтіні (мысалы: заң жобасы).
  
• 
  Кейбір акциялар бір ғана программамен қамтылған немесе жалпы ұйымшылдық форманы иеленетін мерекелер құрамы (мысалы: білім беру жобасы, басып шығару, теледидарлық жоба).
  
• 
  өнімді жеке немесе бірлескен әрекеттің аяқталған циклі (жеке бір қатысушының, жоба тобының, үйреніп келе жатқан, білім беру мекемесінің).
  

Практикада қолданылатын идеялар «Кәсіби картиналар» кез келген басқа жоба әдістеріне диагностикалық информативтілігі бойынша ұқсас. Алайда, экрандық нұсқауларда біз субъектінің қарым қатынасының немесе актуалды күйінің «көп жақты» диагностикасын ала аламыз.

Жобаны мәтін ретінде қарастыру кезінде ол тілді таңдау қажеттілігімен тығыз байланысты. Осы тілді меңгеруге деген қажеттілік тек түсіну деңгейінде ғана емес, сонымен бірге кез келген мәтіннің ішкі ұқсастық деңгейінде де туындайды. Ал мұның өзі шын мәнінде білім беру тапсырмалары. Белгілі бір контекстіде жобаны әрекет ретінде қарастыру кез келген жоба қадамы қоршаған ортаның күрделілігімен бірігетін ақыл ой мен энергияның жұмсалуын талап етеді. Білім беру жағдайында контекст пен мәтіннің мәселесі спецификалық үлгімен шешіліп отырады. Бұл жерде жоба кез келген пәннің әрекеттілі ретінде құрылған мәтіні секілді, ол қайта қайта құрылатын қосымша, педагогикалық контексті қамтиды. Сол себептен, қандайда бір нәрсені шешпей тұрып, ең алдымен жоба өзгерісінің нәтижесі білім беру ситуациясында және жоба қатысушыларының өмірінде қалай берілетінін біліп алу өте маңызды.

Жобалау контекстерінің арасында жалпы әдістемелер негізінде экологиялық, мәдени және құндылықтарды бөлу керек. Жобалау акті жоба-үлгіні құру кезеңінде субьект, құндылық және контекстік фонда обьектіні, құндылықты түрде қабылдау есебімен гуманитарлық ізді немесе қолтаңбаны қамтиды. 1990 жылдың басында құрылған білім беру жобасының контексті былайша берілген, яғни ол Ұлыбритания оқушыларымен көрсетілген. Сәйкес сайттарға байланысты беттерді ашып көрсетуде ең алғашқыда әлемдік жердің панорамасы пайда болды. Нәтижесінде Еуропа, кейін Ұлыбритания, үлкен көлеммен Нью-Касланың картасы көрсетілді. Содан кейін қатысушылардың портреттерінің қабырғаға, класта ілулі тұрған суреттері де болды. әрбір портреттен жанұя тарихына байланысты гипержіберілімдер ашылып отырды. Саналы түрде ассоциативті қатар өмір контекстіндегі оқушының жеке отбасының өмірді қабылдауын ұйғарды.

Жобаны қарастыру бір жағынан оны қабылдауға деген қажеттілігін актуализациялайды, жобалау әрекетіне диалогиялық пен полефонистік элементтерлді жинақтайды, әр нәрсенің өзіндік авторы болады. Жоба бұл жағдайда автормен қолданушы адам арасында «тірі, бағалы түрде бейнеленген агент» есебінде көрінеді.

Егер де жобаны қатысушылар өмірінің қандайда бір оқиғасы ретінде бағалайтын болсақ, оқиғаның педагогикалық инструментовкасы, жобаның барлы процедурасының аспектасы басталады. Жобаға қатысу (өмірдің, қатысушы сезімінің, қуанышты сезімнің) эмоцианалды ізін қалдыру қажет.

Мысалы, Е.Коллинге «Жоба әдісі бойынша жұмыс тәжірибесі» атты кітабында, балаларды әсіресе жобада өздеріне қажетті нәрсеге деген ұмтылыс, стимул, мақсатқа жету ұмтылысы қызықтырады дейді.

Қазіргі философиялық педагогикалық түсініктемелерде оқиғаны бірлескен тұрмыстармен байланыстыру керек екені көрсетілген. Сондықтан да жобада бірлесіп әрекет ету өте маңызды. Жобалауға арналған әдебиеттерде тағы бір спецфикалық түсінік- жобалық түсінігін кездестіруге болады. Жобаның «көлемдік» трактовкасының контекстінде жобалық адам қабілеттілігіне негізделетін, оны орындау мүмкіндігінің негізгі түрі ретінде қарастырылады.

3. «Жобалық», «Жоба», «Жобалау» түсініктемелерінің білім беру сферасында байланысуы. Жобалық пен жобалаудан басқа ғылыми және әдістемелік әдебиеттерде педагогикалық жоба контекстін терменологиялық ретінде анықтайтын әр түрлі қосымша модификацияларды кездестіруге болады. Алғашқыда кейбір нюанстар маңызды емес, алайда оларда жобалау феноменнің және оның табиғи контекстінің тарихи даму түсініктері бейнеленген осы бейнелердің көп жақтылығы жобада қатысушылар өз әрекетін жазудағы сөзді таңдап білудің нақтылығын көрсетеді.

Жобалық («жоба» сөзінен шыққан) осы қосымша сөзді қолдану мүмкіндігі олар арқылы анықталатын пән. Жоба арқылы жүзеге асырылатын әрекет жүйесіне жататындығын көрсетудегі немесе олар жоба контекстісімен сәйкестендіріледі. Мысалы: жобалық құжат, жобалық бағыт, жобалық мәдениет.

Жобалау (қасиеттердің бір обектіден екінші обекті обектіге ауысуының психологиялық көшулерінің процедура секілді «проекция» деген сөзінен шыққан). Жобалау кезінде адамның санасының обект үлгісін көтеріп алу қабілеттілігі жайында сөз болады. Дәл қазіргі сәтте жобалау белгілі бір әдістермен процедуралар көмегімен өзекті жасайтын тұлғалық қасиет ретінде болады. (Жобалау санасы, жобалау әдістемесі, жобалау тесті).

Жобаландырылған – жобалауға әрекеттің қандайда бір ерекше түрі ретіндегі қажеттілікті көрсетеді. Жобалау кезкеңі – жоба мүмкіндіктері қолданылатын этап процестерінің бірі. Жобаландырылған қабілет жобалық әрекетті орындау қабілеттілігін қамтиды. (әдетте «жобалау»мен «жобаландырылған» түсініктемелер мәтіндерді ғылыми педагогикалық ұйымдардағы қалыпасқан дәстүрлерді бейнелей отырып, өзара өзгермелі болып табылады).

Тағы да бір түсінік жоба әрекетінің білім беру саласында қолданылуына жол ашатын көптеген техникалық мүмкіндіктерді бейнелейді. Егер жоба әдісі білім берудің активизациялық формасы ретінде басқа да әдістермен байланысатын болса (зерттеулермен, эвристикалықпен, зертханалықпен), онда жобалау арқылы жоба әдісінде приориттетті түрде құрылған білім алу деген түсінігі көрсетіледі. Бұл жобадағы және жобаның көмегімен жасалады. Егер жоба әдісінің концептуалды негізі мен білім алудың продуктивті жобасын салыстыратын болсақ, біз көптеген аналогияны табамыз. Педагогикалық және жобалық мән бұл жерде параллельді түрде орналасады. Кез келген жағдайда да педагогикалық әрекет мынаған бағытталады:

• 
  танымның активизациялық үдерісіне;
  
• 
  білім алу үдерісінің жалпылама формасына;
  
• 
  ойлаудың қандай да бір типінің және қоршаған ортаға, ірекетке деген қарым қатынастың құрылуы;
  
• 
  Жоба әрекеті арқылы білім алу;
  
• 
  Білім алу парадигмасының толығымен өзгеруі.
  

Жобалық тәрбие (О.С.Газман) тұлғаның нормативті моделі түріндегі әлеуметтік бағытқа бағытталған, мемлекеттік және қоғамдық қажеттіліктердің педагогикалық өзіндік бағытында белгісіз бір ситуациядағы тұлғаның әлеуметтік және индивидуалды жүріс тұрысының моделі жобаланады.

Жобалық білім дамытылған және мәселелік қарым қатынасқа біркелкі. Алайда мүмкін болатын жобаларға интеграциялана отырып, ол қатысушылардың көзқарасын тек әлем мен қоршаған әлемге ғана емес, сонымен бірге өз білімінің мазмұнына бағыттауғағ әрі қарайда қадамдар жасайды. Білім қазір адаммен өмір әрекетін жобалау сияқты қарастырылады, ал білім беру сферасы осындай жобаларға белгілі бір жағдайлардың құрылатыны көрсетілген әлеуметтік өмірдің аймақты өкілдігі. Г.Л.Ильин

Жобалық әрекет мәні оқушыға өткен тәжірибені ғана емес, оның өзіндік тұлғалық және жалпы мәдени өсуін қамтамасыз ететін тәжірибесінің кеңеюі қамтамасыз ету. Мұғалімнің оқушы әрекетін оның тұлғалық білім беру нәтижесін аналогиялармен салыстыра отырып қамтуы маңызды. өзінің арнайы білім беру ситуацияларында өмір сүре отырып, оқушы өзінің ішкі әлемін, ақыл ой қабілеті мен мүмкіндіктерін дамыта отырып, өмірі мен әрекеттің мәдени үлгілерін дамытады.

Жобалық білімнің терминологиялық сөздігі екі негізгі кезеңді біріктіреді: жоба және өнімділік. Көп жылдық тәжірибе жобалық әрекеттің көп жағдайда өнімді болып табылатынын көрсетті: түрлі тұрғындар категориясын меңгеруде, педагогикалық әрекет пен білім беру кеңістігінде орналасқан адамдарды қайта өңдеу мен зерттеуде, мәдениет аралық өзара әрекетте. Осыған байланысты жобалық білім үздіксіз білім берудің формасы секілді түсіндіріледі. Г.Л.Ильин оны білім берудің приоритетті әдісі ретінде қолдану арқасын да емес, жоба құрумен жүйелендіру құралы болғандықтан ол жобалау болып табылады.

Жобалық білім берудің мақсаты оқушыларға өз білімін өздері ойлап табуына, барлық пән бойынша білім беру жүйесін өнімін құруға және пайда болған мәселелерді өздігінен шешуге мүмкіндік беру. Осы мақсатқа жету формасына пән бойынша алғашқы жобалар жатқызылады. Бұл жағдайда олар пән бойынша тапсырмалардың индивидуалдық мәнін анықтай алады және өзіндік мақсаттарын қойып этаптарды өзіндік танымдық әрекетпен жобалап, өз жұмыстарына бақылау жасай алады. Өнімді білім дамытылып келе жатқан білімнен жаңа бір тапсырмалары бойынша ерекшеленеді. Оқушының дамуына ғана емес, сонымен бірге оқушының өзіндік белсендік әрекетінен туындайтын білім беру мазмұнымен айқындалады. Оқушы өз білімінің субьектісі, конструкторы, жемісі, өз білімін құрастырушы, өз өзін дамыту этапының жобалаушысы болып табылады. Білім берудегі басты ерекшелік – оқушылар мен тұлғалық білім беру өнімінің құрылуы. Интеллектуалды ашылулар, конструкциялар, өлеңдер, тапсырмалар, болжамдар, ереже, зерттеулер, шығармалар білім беру бағдарламасын құру.

өнімді білім беру – адамды білім мазмұнынан шеттету қабілетін қамту мүмкіндігі. өнімділік білім беру қорытындысында спецификалық білімнің жемісін оны жобаландыру көмегімен алынғанын көрсетеді. Мұның тапсырмасы мұғалім мен оқушы үшін психологиялық-педагогикалық көмегімен орындалатын ғылыми қамтамасыз етілулер жатады. Әлеуметтік мәдени және білім беру отасын жобалау; қоршаған ортаны тану - өзара тыңғыз байланыста қатысушылар мен мұғалім қатынасы, жоба бойынша мамандар мен ғалымдардың өз ара тыңыз байланысы.