Дыбыстық жаттыгулар арқылы дыбыстарды дұрыс айту- ды үйренсе, тақпақ, жұмбақтарды қайталай отырып, тілдері жаттығады

Бүгінгі таңда қогам өміріндегі өзгерістерге орай білім беру жүйесіндегі өзгерістер мен жаңалықтарға байланысты мектепке дейінгі оқу-тәрбие мазмүнын жаңарту қажеттілігі туындауда.

Мектепке дейінгі кіші жастағы (3 жастан 5 жасқа дейін) бала- ларды тәрбиелеу мен оқытуға арналған «Зерек бала» бағдарламасы негізінде осы әдістемелік қүрал жазылды. Бағдарлама бойынша қазақ тіліне 18 сагат бөлінген.

Әдістемелік қүрал баланың қазақ тілін үйренуге деген қызығушылығын оятуға; қазақ тіліне тән дыбыстарды дүрыс, анық айтып, сөз ішіндегі дыбысты ажырата алуга жаттықтыруга; тілдерін жаттықтыруга; сөздік қорларын молайтуга; сұрақты түсініп, саналы түрде толық жауап беруге дағдыландыруға бағыт- талған. Сол секілді балалардың ақыл-ойының, қабілеттерінің да- муын ескеріп, олардың зейінін, есте сақтау, ойлау қабілеттерін да- мыта отырып оқыту көзделген.

¥йымдастырылған оқу іс-әрекеті барысында сөздік қорды да- мыту жүмыстары негізінен мынадай әдіс-тәсілдер арқылы жүзеге асады. Олар: сүрақ-жауап, ойын, сөйлесу, әңгімелесу, әңгіме, көрнекілік және қосымша дәптермен жұмыс. Әр оқу іс-әрекетінің тақырыбына сай көрнекі қүралдар ретінде демонстрациялық мате- риалдар, үлестірмелі суреттер үсынылып отыр.

Бүл әдістемеліктің бір жаңалығы балалардың оқу іс-әрекеті кезінде жеке-жеке жүмыс істеуі үшін және сөздерді бекіту үшін қосымша дәптер үсынылып отыр. Дәптердегі тапсырмаларды орындай отырып жаңа сөздерді пысықтайды және сөздерді тек естіп, қайталап қана қоймай сурет салу, бояу арқылы саналы түрде естеріне сақтайды. Ал сөздің мағынасын дүрыс түсініп, оны өз сөзінде дұрыс қолдану - сөздік қорды дамытуға бағытталған әдістердің жалпы міндеті.

Дыбыстық жаттыгулар арқылы дыбыстарды дұрыс айту- ды үйренсе, тақпақ, жұмбақтарды қайталай отырып, тілдері жаттығады.

Заман өзгерген сайын әдіс-тәсілдер көбейіп, жаңарып, толығып отыр. Әртүрлі жаңа технологиялар пайда болды. Жаңа техно- логияны, дәстүрлі әдіс-тәсілдерді тиімді қолдану білім сапасын көтеріп, баланың білуге деген қызығушылығын арттыра түсері анық. Заманауи техникалық қүралдарды қолдану заман тала-бы болғандықтан, балалардың жасы кіші болса да, кейбір оқу іс- әрекетінде интерактивті тақта арқылы компьютерлік ойындар ұсынылып отыр.

Бұл әдістемелік құралдың тағы бір жаңалығы - ұйымдастырыл- ған оқу іс-эрекетінің технологиялық карта түрінде жазылуы. Технологиялық картада оқытушының, баланың іс-әрекеті ашы- лып жазылуы жас маманның жүмыс бастауына жеңілдік туғызып, келешекте шығармашылықпен жүмыс істеуіне түрткі болады деп ойлаймын.

Әрине, мектепке дейінгі балаларға өзге тілді үйретудің бас- ты шарттары - топта жағымды психологиялық климат, мейірімді орта, қазақ тілінде тілдесудің қуаныш тудыруы сияқты фактор- лар өз себін тигізеді. Сонымен бірге багдарлама талабына, жаңа технологияға сай, талғаммен жабдықталған кабинет балалардың мемлекеттік тілді үйренуге ынталарын арттырады.

Оқу іс-әрекетінен тыс кезде балалардың қазақ тілінде сөздік қорларын толықтырып, оларды күнделікті өмірде қолдана білу жэне тіл мәдениетін жетілдіру үшін сөйлесу тәжірибесін ұдайы үйымдастыру балалардың қазақ тіліне деген сүйіспеншілігін арттырады және мемлекеттік тілдің мәртебесін үғынып, тілінің жетілуіне пайдасы тиеді.

Ортаңғы топ балаларына арналған ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің технологиялық карталары

№1 технологиялық карта

қазақ тіліне тэн дыбыстарды, сөздерді дүрыс айтуды игеру; сөздерді түсініп, саналы түрде есте сақтау дағдысын меңгеру

Еліміз егеменді мемлекет болып танылғаннан бері мектепке дейінгі мекемелерде қазақ тілін оқытып, үйрету ісін жаңа талаптарға сай жетілдіру қарқынды жүріп жатыр. Орыс тілді мектепке дейінгі оқыту-ағарту мекемелерінде қазақ тілін оқыту үшін алдыға қойылған негізгі мақсат: балалардың қазақ тілінде өз ойларын дұрыс жеткізе алу дағдыларын жаңа технологиялар арқылы үйрету.

Қазақ тілін үйретуде педагогтің алдына қоятын негізгі мақсаты: балалардың сөздік қорларын молайту, меңгерген жаңа сөздерін күнделікті өмірде қолдана білуіне бағыт беру, қазақ тіліне тән дыбыс- тарды дүрыс айтуга жаттықтырып, ауызекі сөйлеу тілдерін дамы- ту. Осы мақсат орындалған жағдайда балалардың қазақ тіліне деген сүйіспеншілігі артады, мемлекеттік тілдің мәртебесін ұғынады. Ал осы мақсатқа жету үшін балалардың ауызекі сөйлеу тілін жетілдіру міндеті басты назарда болу қажет. Ол үшін үйымдастырылған оқу іс- әрекеттерінде алдымен артикуляциялық дыбыс жаттығулары кешенді түрде жүзеге асырылады. Дыбыстардың ерекшелігін жете меңгертіп, дүрыс айтуға жаттықтырганнан соң, балаларға қазақ тілінде тақпақтар, жұмбақ-жаңылтпаштарды үйретудің маңызы зор. Бұл олардың сөздік қорларын толықтырады. Ұйымдастырылған «Қазақ тілі» оқу іс-әрекетінде жоғарыда аталған жүмыстарды дамыту мақсатында сұрақ-жауап, сөйлесу, әңгімелесу, әңгіме, көрнекілік сияқты әдіс- тәсілдер қолданылады. Сондай-ақ әр оқу іс-әрекеті сайын баланың жас ерекшелігіне жэне берілген тақырыпқа сай көрнекі құралдарды қолданып, заманауи талабына сай техника құралдарын пайдаланып отырса, сонымен қатар түрлі дидактикалық ойындар ойнатылса, балалардың қазақ тілін үйренуге деген ынта-жігерлері артады.

«Зерек бала» бағдарламасының негізінде балаға түсінікті, тілдеріне жеңіл, және тілімізді құрметтеуге, достыққа тәрбиелеуге бағыт- бағдар беретін үлестірмелі материалдар құрастырылды. Балалардың сөздік қорын молайтуға II сәбилер тобында қосымша қима суретті сөздіктерден бастап, орта топта қосымша көрнекі суреттермен жалғасады.

Бағдарлама көлемінде меңгерілетін материал мазмұны балалардың жас ерекшелігіне сай берілді. Оқу іс-әрекеті ұйымдастырылған ойынтүрінде, ал дидактикалық ойындарды өткізуде баланы шаршатпау, денсаулығын сақтау, күн тәртібіне сәйкес жүргізілуі ескерілді.

Үйымдастырылған оқу іс-әрекеттерінің негізгі мақсаты мен міндеттері: үйренген сөздерді пайдаланып, сурет мазмұнын түсініп айтуға үйрету; өлең, тақпақ, жұмбақты оқып, тыңдап, қысқа жаттап айтуға үйрету; өз ойыншықтары (доп, машина, қуыршақ), отбасы (әке, ана, ұл, қыз), киімдері (көйлек, жейде, шалбар), ыдыс-аяқ (кесе, тәрелке), азық-түлік (нан, май, сүт), үй жануарлары (ит, мысық), аңдар (қоян, түлкі, аю), үй құстары (тауық, әтеш, балапан) жэне жыл мезгілдеріне (қыс, көктем, жаз, күз) байланысты сөздерді меңгерту; байланысты- рып сөйлеу үшін «Мынау кім?», «Мынау не?» деген сұрақтар арқылы сөздерді байланыстыру; сөз тіркестері мен сөйлемдерді құрастыра білу дагдыларын тәжірибелік ойын-жаттығулар, тапсырмалар орын- дату арқылы меңгерту және сөздік қорларын толықтыру. Мысалы: Мынау - доп. Бұл доп үлкен.

Әрбір ұйымдастырылған оқу, іс-әрекетінде жаңа технология- лар қолданылды. Үйренген сөздерін күнделікті өмірде қолдана білу үшін, оларды меңгерту ойын түрінде беріліп отыр. Көрнекі мате- риалдар да естиярлар тобымен байланыстырылған. Үлестірмелі материалдар өтілген тақырыптарды пысықтау, есте сақтау, бала- лардың шығармашылығын шыңдау мақсатында беріліп отыр. Үйымдастырылган оқу іс-әрекетінде өтілген тақырыптар қайталау түрінде жүзеге асырылады.

Тақырыпқа сәйкес «Сұрақ-жауап», «Танысу», «Тыңда, көрсет, қайтала», «Суреттер сөйлейді», «Қимылды ойыншықтар», «Есіңе сақта», «Ғажайып қоржын», «Қолшатыр», «Суреттерді жина», «Сенде не бар?», «Не көріп тұрсың?», «Мұрын, мұрын, мұрын...», «Мен бас- таймын, сен қошта», «Даусынан таны»,«Ит пен мысық», «Бұл қандай аң?», «Жанды ойыншық», «Ерте, ерте, ертеде...», «Аудармасын айт», «Қайталамақ», «Дэмді ойын», «Бұл қай мезгіл?», «Үшты, ұшты...», «Кемпірқосақ түстері», «Көңіл күй», «Суреттерді құрастыру», «Сан сөз - Әтеш», «Жыл мезгілдері» БӨШҚД (ТРИЗ), «Жақсы-жаман», «ТРИЗ өрнегі» т.б ойындар қолданылды.

Оқу іс-әрекетінің барысында үлестірмелі материалдар мен демонстрациялық материалдарды тиімді қолдана білу балалардың шыгармашылық түрде жұмыс істеуіне мүмкіндік береді. Сонымен қатар балалардың қазақ тілін үйренуге деген қызығушылықтарын арттырады.

II сәбилер тобына арналған ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің жылдық жоспары

Реті	Тақырыбы	Міндеттері	Сөздіктер		Сағат	Күні
1	Сәлем - сөздің ана- сы. Мынау кім? Мынау не?	Балаларды қазақша амандасып, «Мынау кім?», «Мынау не?» деген сұрақтарына жауап беруге жэне үл, цыз сөздерін дұрыс айтуға үйрету, Достыққа тәрбиелеу.	Сэлеметсіз бе! - здрав- ствуйте! ұл - мальчик қыз - девочка Мынау кім? - Кто это? Мынау не? - Что это?
2	Ойын-шықтар	Ойыншықтарын күту, ұқыптылыққа тәрбиелеу. Доп, цуырьиац, маши- на сөздерін үйрету, шығармашылық қабілеттерін дамыту.	ойыншық - игрушка доп - мяч қуыршақ - кукла
3	Балабақша	Балаларға балабақша туралы түсінік беру. Балабацша, топ, үстел, орындыц сөздерін дұрыс айтуға, қойылған сүраққа жауап беруге үйрету. Балабақшасын мақтан етуге баулу.	балабақша - детский сад ,топ - группа үстел - стол орындық - стул
4	Отбасы	Тіл байлықтарын дамыту, отбасы, әке, ана сөздерін үйрену. Отбасына деген сүйіспеншілікке тәрбиелеу.	отбасы - семья ана- мама әке - папа
5	Күз	Балаларға күз ту- ралы түсінік беру. Күз, жаңбыр, алма, жапырац сөздерін дұрыс айтуға үйрету. Табиғатқа деген сүйіспеншілікке тәрбиелеу.	күз- осень жаңбыр - ДОЖДЬ алма - яблоко жапырақ - листья
6	Киім	Балаларға киімдердің қазақша аталуын үйрету, қазақ тіліне тэн дыбыстарды дұрыс айтуға жаттықтыру. Үлкендердің еңбегін бағалауға тәрбиелеу.	киім - одежда көйлек - пла- тье кейде- ру- башка шалбар - брюки
7	Дене мүшелері	Балаларға дене мүшелерінің қазақша атауларын үйрету. Тіл мәдениетін жетілдіру. Қазақ тіліне деген қызығушылықтарын арттыру. Тазалыққа тәрбиелеу.	дене мүшелері - части тело бас - голова қол- рука аяқ- нога
8	Үй жануар- лары	Үй жануарларының қазақша аттарын атап үйрету. Есте сақтау қабілеттерін дамыту. Адамгершілікке тәрбиелеу.	үй жануарлары -домашние животные ит - собака мысық - кошка
9	Жабайы жа- нуарлар	Балаларға жабайы аңдар туралы түсінік беру. Ойлау қабілеттерін дамыту. Түлкі, қоян, аю сөздерін үйрету. Адамгершілікке тәрбиелеу.	жабайы аңдар - дикие животные түлкі- лиса қоян- заяц аю- медведь
10	Қыс	Жыл мезгілі қыс туралы түсінік беру. Қыс, цар, ащала, ьиана сөздерін үйрету, тіл байлықтарын дамыту. Еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.	қыс - зима қар- снег аққала- сне- говик шана- санки
11	Азық-түлік	Үлкендердщ еңбегін бағалауга тэрбиелеу. Тағамдардың атта- рын қазақша атап, күнделікті өмірде қолдануға үйрету. Ойлау, есте сақтау кабілеттерін ттамғт/	азық түлік - продукты нан - хлеб сүт - молоко май- масло
12	Көктем	Жыл мезгілі, көктем туралы түсінік беру. Көктем, жылы, агаьи, жаңбыр, цолшатыр сөздерін дұрыс айтуды үйрету, сөздік қорларын толықтыру. Еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.	көктем- вес- на жылы- теп- ло жаңбыр - ДОЖДЬ құс- птица ағаш- де- рево қолшатыр - зонтик
13	Үй құстары	Балаларға үй құстары туралы түсінік беру, ұқыптылыққа тәрбиелеу. Үй цүстары, тауыц, әтеш, балапан сөздерін дұрыс айтуға үйрету. Сөздік қорларын толықтыру.	үй құстары - домашние птицы тауық- ку- рица этеш - петух балапан - цыпленок
14	Ыдыс-аяқ	Балаларға ыдыс- аяқтың қазақша аталуын үйрету. Үлкен, кішкентай ұғымын қайталау. Ұқыптылыққа тәрбиелеу.	ыдыс аяқ - посуда кесе- пияла тәрелке- та- релка үлкен- боль- шой кішкентай - маленький
15	Түстер	Үқыптылыққа тәрбиелеу. Түстер туралы, қазақша атауларын ай- тып, күнделікті қолдануға үйрету. Тіл байлықтарын дамыту.	қызыл - красный жасыл- зе- леный сары- жел- тый көк - синий
16	Жаз	Балаларға жаз мезгілі туралы түсінік беру. Жаңа сөздерді, қазақ тілінің төл дыбыста- рын дұрыс айтуға үйрету. Табиғатқа де- ген сүйіспеншілікке тәрбиелеу.	жаз- лето ыстық- жар- кий, горячий гүл- цветок
17	Санамақ (қуырмаш)	Балаларға санамақтар үйрету. Бір жэне көп ұғымымен танысты- ру. Ойлау, есте сақтау қабілеттерін дамыту. Достыққа тәрбиелеу.	бір- один көп- много екі- два үш- три
18	Жыл мезгілдері (қайталау	Сөздік қорын байыту. Жыл мезгілдері ту- ралы түсініктерін кеңейту. Табиғатқа деген сүйіспеншілікке тэрбиелеу.	жыл мезгілі - время года

II сәбилер тобының балаларына арналған ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің үлгі технологиялық карталары

№ 1 технологиялық карта

Білім беру саласы: Қатынас.

4. 
   Балаларды қазақша амандасып, қарапайым сұраққа жауап беру- ге үйрету.
   
5. 
   Жаңа сөздермен танысып, қазақ тіліне тэн дыбыстарды дұрыс айту.
   
6. 
   Достыққа тәрбиелеу.
   

№ 2 технологиялық карта

.Доп, қуыршақ, машина сөздерін үйрету;

15. 
    Дидактикалық ойындар арқылы жаңа сөздерді бекіту.
    
16. 
    Ойыншықтарын күту, ұқыптылыққа тәрбиелеу.
    

қуыршақ) суретті сөздіктер.

№ 3 технологиялық карта

Мақсаты:

24. 
    Балаларға балабақша туралы түсінік беру.
    
25. 
    Балабацьиа, топ, үстел, орындыц сөздерін дұрыс айту, қойылған сұраққа жауап беруге үйрету.
    
26. 
    Балабақшасын мақтан ете білуге тәрбиелеу.
    

на арналып жасалған слайд.

Сөздік жұмысы:

№ 4 технологиялық карта

30. 
    Жаңа отбасы, әке, ана сөздерін үйрету арқылы сөздік қорларын толықтыру.
    
31. 
    Қысқаша сұрақтарға жауап бергізу арқылы ауызекі сөйлеуге жаттықтыру.
    
32. 
    Отбасына деген сүйіспеншілікке тәрбиелеу.
    

түскен суреттер, фото альбом.

Қажетті қүрал-жабдықтар: үлестірмелі материалдар.

Сөздік жүмысы:

Билингвальді компонент: отбасы - семья, ана - мама, әке - папа.

Оқу іс- әрекеті-нің кезеңдері	Педагогтің іс-әрекеті	Балалардың іс-әрекеті
Мотивация-	- Қайырлы күн, балалар! Күніміз сәтті болсын!	- Рақмет!
лық-Қозғау-	1. Шаттық шеңберіне тұрғызу.
шылық	- Балалар, сендерді аналарың	- Бота.
	еркелетіп, қандай жылы сөздер айтады? 2. «Ғажайып қоржын» дидактикалық ойыны. Өткен тақырыпты естеріне түсіру. Қоржыннан балалар ойыншықтарды бір-бірден алып, олардың атын атайды. «Сұрақ-жауап» дидактиалық ойыны.	- Солнышко.
	- Мынау не?	Қуыршақ. Аю. Доп.
	- Мынау кім?	Мынау - ұл. Мынау - қыз.
¥йымдас- тырушы- лық- ізденістік Рефлексия- лық-түзету- шілік	- Мынау не? Жаңа сөздермен таныстыру. Балалар! Қараңдаршы, бізге хат келіпті, әдемі хатқалтаның сыртын- да «Ақбота» балабақшасына деп жазылыпты. (Ішінде алдын ала салынған балалардың ата-аналарының суреті болады). Қандай керемет! Мына суреттер- де кімдер бар? № 4 үлестірмелі материалдағы суреттермен жұмыс. Мынау - әке. Мынау - ана. Мынау-ұл. Мынау-қыз. Сергіту сәтін өткізу. Әкем менің қайратты, Анам менің ақылды. ¥л мен қызы жарасқан, Татумыз біз осындай. 6. № 4 үлестірмелі материалдармен жұмыс. «Суреттер сөйлейді» сөздік ойы- ны. Тақтада ілінген суреттегі бейнелерді атау, бірге қайталау. Жапсырмаларды ретімен жапсыртқызу.	- Орындық, үстел. Таңдана қарайды. Әр бала өз анасы мен әкесін айтады Үстел айнала- сына қойылған орындықтарға әке, ана және балаларының қайсысының қайда оты- ратынын сызық арқылы сызып көрсету. Өлең жолдарын қайталап, мазмұнына сәйкес қимылдар жа- сайды. Балалар сөздерді бірге жэне жеке қайталайды. Әке. Ана. Бала. Қыз. Жапсырмаларды жап- сырады.

Күтілетін нәтиже:

біледі:: отбасы мүшелерінің қазақша аталуын біледі; игереді: үлкенге құрмет, кішіге ізет көрсету керектігін өмірде қолдана білуді;

меңгереді: сурет бойынша отбасы мүшелерін - эке, ана, баланы ажыратып, оларды атайды.

№ 5 технологиялық карта

43. 
    Балаларға күз туралы түсінік беру.
    
44. 
    Күз, жацбыр, алма, жапырац сөздерін дұрыс айтуға үйрету.
    
45. 
    Табиғатқа деген сүйіспеншілікке тәрбиелеу.
    

суретті сөздіктер.