Диплом ж ұ мысы тақырыбы: «Бастауыш мектепте қазақ тілінен кластан тыс жұмыстарды ұйымдастыру әдістемесі»

Жас үрпақтың дүниетанымының дүрыс қалыптасуы, ой- өрісінің биік болуы мектепте өткізілетін пәндердің мазмүны оқу эдістемелік жүйесіне байланысты. Қазақ тілі пэнін оқыту барысында оның тиімділігін арттыруда, оқушылардың ақыл-ойын, әдеби қабілеттерін дамытып жетілдіруде ерекше екенін тэжірибеміз дэлелдей түсті. "Единства урочной и внеурочной работы - залог успеха в преподование литературы",- дейді эдебиетші ғалым Ж.Э.Кушнарева. (223)

Қазақ тілі эдістемесі педагогика ғылымы мен қазақ тілі сабақтарындағы оқу-эдістемелік процесс жэне қазақ тілінен жүргізілетін кластан, мектептен тыс уақыттағы жүмыстар арқылы байланысады. Өйткені эрбір кластың бағдарламасына сэйкес білім беру, соның негізінде тэрбие беру мектептің негізгі міндеттерінің бірі болса, оқу мен тэрбие бірінен-бірі ажыратылмайтын біртүтас процесс болып табылады.

Біздің негізгі сөз етер нысанамыз қазақ тілі болғандықтан, "кластан тыс оқу" мәселесін жеке тарау ретінде бердік. Кластан тыс жүмыстарды үнемі толықтырып өткізу, үйымдастыру жолдары түрлендіріліп отырады, оған белгілі бір шек қоюға болмайды, мүғалім ізденісіне сай үнемі дамуда болатыны белгілі.

Демек , біздің негізгі мақсатымыз: қазақ тіліне байланысты жүргізілетін кластан тыс жұмыстар барысында тоқырау кезінде кеңінен өріс алған, келеңсіз құбылыстарды жоя отырып, мектептердегі тәрбие жұмысына ұлттық ерекшіліктерді ескеру негізінде сезімталдық, әдептілік, қабілеттерді қалыптастыра отырып, бір ізге түсірілген қазақ тілі пәніне байланысты кластан тыс жүйелі жұмыс түрлерін ұйымдастыру керек екенін күн талабының өзі қажет етіп отыр десек артық емес.

Бастауыш класта қазақ тілінен кластан тыс жұмыстарды жүргізу үшін мұғалімнің білімі терең, жан-жақты дамыған, педагогикалық шеберлігі болуы басты мәселе. Сабақтан тыс уақытта жұмыстарды жүргізу кезінде мұғалім оқушылардың талап - тілегін, қызығатын мәселелерін жан-жақты дамытуға мүмкіндік алады.

Әдетте, кластан тыс жұмыстарды төменгі класс оқушыларымен өткізу жоғарғы кластарға қарағанда әлдеқайда күрделі болып келеді. Өйткені, төменгі класс оқушылары жұмысқа «лі де болса төселіп ысылмаған, дағдыланбаған.

Қазақ тілі сабағында жүргізілетін оқу-тәрбие жұмысы және кластан тыс жұмыстар өзара тығыз байланыста болады, себебі бұлар бірін-бірі толықтырады.

Қазір жаңа бағдарлама талабына сай оқушылардың өздігінен оқуына үлкен көңіл бөлініп отыр, сондықтан да сыныптан тыс оқу әдістемесінің алдына қойылып отырған негізгі мақсаты - жалпы білім беру жүйесінде оқушылардың өздігінен оқу дағдысын қалыптастыру.

Оның міндеті оқушының жас ерекшіліктеріне қарай балалар қалай оқи білуге, оқығанын саналы түрде түсініп, зердесіне тоқуға үйретумен қатар, сол оқу барысында оның айналасындағы өзін қоршаған өмірді тани білуіне, өзінің элі де білмейтінін білдіруге жәрдемдеседі.

Қазақ тілінен кластан тыс жүргізілетін жұмыстар деп- мұғалімнің оқушылармен сабақтан басқа уақытта жүргізілетін жұмыстар жүйесін айтамыз. Қазақ тілінен кластан тыс жүргізілетін жұмыстарды 2 түрге бөлуге болады:

1. 
   Бағдарламадағы материалды толық түсінбеген оқушылармен
   жүргізілетін жүмыстар.
   
2. 
   Қазақ тілінен қабілеті жоғары, қазақ тілі пәніне асқан
   қызығушылықпен қарайтын оқушылармен жүргізілетін жүмыстар.
   

Әр түрлі себептермен оқушылардың ұзақ ауруына байланысты, бірінші мектептен екінші мектепке ауысуына байланысты, білім деңгейі, біліктілігі төмендеген оқушылармен жүргізіледі. Мұндай жұмыстар білім деңгейлері бірдей болатын оқушыларды 3-4 - тен топтастыра бөліп алып, сабақтан тыс уақытта қосымша дәріс беру арқылы жүргізіледі. Қалыс қалған оқушылармен дайындық мүмкіндігінше жүйелі түрде әр оқушыға нақты көмек ретінде болуы керек.

Қайталау жасалынғаннан соң, оқушылардың білім деңгейі дәрежесіне толық көз жеткізу үшін қорытынды бақылау жүргізіліп, әр тақырып бойынша оқушылардың қалыс қалу себептерін анықтап, жиі жіберген қателіктерге талдау жасауы керек.

Екінші бағыт:

а) Оқушылардың қазақ тіліне қызығушылығын арттыру;

ә) Бағдарламада қамтылған сүрақтарды тереңірек және кеңірек оқыту;

б) Оқушылардың қабілеттерін, іздену дағдыларын арттыру;

в) Ғылыми - көпшілік әдебиеттерді өз беттерімен пайдалана білуге
үйрету.

Кластан тыс жүргізілетін жұмыстардың төмендегідей түрлерін атауға болады:

1. 
   Қазақ тілінен үйірме жүмыстары;
   
2. 
   қазақ тілінен викториналар, конкурстар.
   
3. 
   қазақ тілінен олимпиадалар;
   
4. 
   қазақ тілі кеші;
   
5. 
   қазақ тілінен сыныптан тыс әдебиеттер оқу;
   
6. 
   рефераттар мен шығармалар жазу;
   
7. 
   қазақ тіліне қабырға газетін шығару;
   
8. 
   апталықтар; т.б.
   

Қазақ тілінен ұйымдастырылған үйірменің де өзге үйірмелер мүшелері, жетекші жұмыс жоспары болуы керек. Үйірме барысында балалардың көмегімен қосымша материалдар дайындалуы қажет.

Үйірме мәжілістері әдетте арнайы бір тақырыпқа байланыстырып ұйымдастырған үтымды болады. Әрине, оны балалардың жас ерекшіліктеріне қарай құбылтып отыру үйірме жетекшісінің міндеті.

Класс оқушылары өз есімдерінің мән-мағынасын шамалап білгенімен, олардың шығу төркінін, жаратылысын көбіне біле бермейді. Ал аты жөндерінің тарихымен таныс еместері көптеп табылады.

Мұндай мәселенің анық-қанығына жетуге балалар, сөз жоқ, қызығады, тырысады. Ал кейбіреулерін осыны да біліп алмаппын-ау деген намыс қысады. Оқытушы класс балаларының бұл мәселе жөнінде мәліметін түгел анықтап алғаннан кейін оларға есімнің шешімін үсынады.

Соның ішінде орыс тілі мен әдебиетіне байланысты, география, тарих пәндері бойынша ұйымдастырылатын қосымша жұмыстардың бағдарын біліп отырғаны орынды.

Көркем өнерпаздар үйірмесінің жұмысына араласып, қазақ тілінде орындалатын шығармаларды міндетті түрде енгізіп отыру керек.

Үйірме жұмысын жандандырудың тағы бір жолы - ойын элементтерін кеңінен пайдалану. Шағын сахна ұйымдастыру, айтыс элементтерін енгізу, пэн сайысын өткізу. Тақпақ, жұмбақ, жаңылтпаш сияқты қазақ тілінің қыр-сырын аша түсінетін талай тақырыптарды пайдалануға болады.

Үйірме жұмысының негізгі мақсатының бірі - оқушыларды қазақтың мәдениетімен, тұрмыс салт-дәстүрлерімен таныстырып, білімін арттыру арқылы тіл дамыту, тіл ұстарту жұмыстарын жүргізу, оқушылардың қазақ

Оюдің негізгі түрлері:

Мысалы:

Үйірме	Тіл дамыту		Ұлттық дәстүрлер,			Ұлттық
жұмысының	тақырыптары		үлттық тағамдар			ойындар
мерзімі
1	2		3			4
Қыркүйек
1-сабақ	Менің жанұям		Қазақтың ою			"Айгөлек"
			өрнектері, үй			ойыны
			жиһаздары
2-сабақ	Сәлемдесу,					"Сақина"
	Қоштасу.		"Шілдехана" тойы.			ойыны.
Қазан
1-сабақ	Аптаның күндері		"Түсау кесер" тойы.			"Ақсүйек"
	Жыл, ай аттары.					ойыны.
2-сабақ.	Құттықтау.		Қонақ күту.			"Ұшты -
			Дастархан жаю.			ұшты"
			Шай ішу.			ойыны.
Қараша
1-сабақ	Қазақтың халық		Домбыра, күй өнері.			"Қап киіп
	композиторлары.					жарысу"
2-сабақ	Ризалық білдіру.		"Беташар " тойы.			Доп
						ойындары.
Желтоқсан
1-сабақ	Қазақстанның		Сүттен жасалған			"Асық ату"
	табиғаты.		тағамдар.
2-сабақ	Алғыс айту.		Мақал-мәтелдер,			"Телефон"
			жұмбақтар.			ойыны.
Қантар
1-сабақ	Әсемдік, сүлулық		Еттен жасалған			"Қазақша
	поэзиясы		тағамдар.			күрес"
2-сабақ	Сәлем айту.		Халық ертегілері.			"Ат жарыс"
Ақпан
1-сабақ	Адам, табиғат		Қазақтың атақты			"Білектесу".
	қорғау.		билері.
2-сабақ	Ән үйренейік.		Үйлену тойы.			"Арқан
						тартыс"
Наурыз
1-сабақ	Қазақтың салт-		Наурыз тойы.			"Соқыр
	дәстүрлері.					теке".
2-сабақ	Кешірім сұрау.		Наурыз көже.			"Қуыр-қуыр,
						қуырмаш".
Сәуір.
1-сабақ		Қазақтың		Нанның түрлері.	"Орамал
		батырлары.			тастау".
2-сабақ		Қуаныш білдіру.		Ананы қадірлеу.	Әдеби
					викторина
Мамыр
1-сабақ		Ұлттық аспаптар.		Асыл сөздер, ақ	"Алты
				тілектер.	бақан".
2-сабақ		Ақыл айту.		Адам, жер су аттары.	Грамматика-
					лық
					ойындар.
Маусым
1-сабақ		Қазақстанның өнер		Сәндік бүйымдар:	"Тоғыз
		қайраткерлері.		Сәукеле, шолпы.	құмалақ".
2-сабақ		Келісім беру.		Төрт- түлік мал.	Мәнерлеп
					оқу сайысы.