Дістемелік кешен
жүктеу/скачать 2,53 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 26. Тақырыбы: Қарақалпақтар
| Бақылау сұрақтары:
Әдебиеттер №25. Тақырыбы: Қырым татарлары Мақсаты: Жоспар: Қырым хандығы. Қырымның қилы тағдыры. Қырым татарлары – түркі тілдес халық. Украина Республикасы құрамындағы Қырым автономды республикасының тұрғындары. Олар XVII-XVIII ғасырлыдағы орыс жазбаларында қырымдықтар деп, XIX-XX ғасырларда татар деп, Қазан төңкерісінен кейін Қырым татарлыр деп аталды.Қырым татарлары өздерін қыпшақ, ноғай, қырым түркілері, қырымдық деп әрқалай атап келді. Қырым татарлары диаспорасы Ресейдің Краснодар, Ставрополь өлкелерінде, Украинданың Херсон облысында, Өзбекстан мен Қазақстанда да кездеседі. Қырым татарларының басым көпшілігі шетел елдерде тұрады. Түркиядағы 4,5 миллион Қырым татарлары түрік тілінде сөйлейді. Қырым татарлары жағалаулық, т аулық және далалық болып үш топқа бөлінеді. Ислам дінінің сүннит тармағын ұстанады. Қырым татарлары – Қырым түбігіндегі 7 ғасырдан бастап қоныс аударған хазар, қыпшақ, ноғай, т.б. түркі тайпаларының ұрпақтары, 1443 жылдан бастап үш жарым ғасырға жуық өмір сүрген . Қырым хандығын 1783 жылы Ресей қаруыдың күшімен – өзіне қаратты. 1921 жылы Ресей Федерациясы құрамында Қырым автономия республикасы құрылды. 1944 жылы 12 мамырда Қырым татарлары Орта Азияға, Қазақстан мен Оралға күштеп жер аударылды. 1957 жылға дейін Қырым татарларын жеке халық ретінде атауға тыйым салынып келді. Тек 1991 – 1992 жылдары 200 мыңдай Қырым татарлары атамекені Қырымға қайта оралды. Қырым татарларының тілі мен үлттық мәдениеті, өнері мен салт-дәстүрі, бай ауыз әдебиеті қалыптасқан. Қырым татарларының ұлттық музыкасы мен өнерінде, әдет-ғұрпы мен наным-сенімінде, тұрмыс-тіршілігі мен шаруашылығында қыпшақ ұлыстарымен ортақтық басым. Қырым хандығы – Алтын Орда ыдырағаннан кейін Қырым тұбегінде құрылған мемлекет (1430-1783). 13 ғасырдың аяғында Қырым түбінде Алтын Ордаға тәуелді ерекше аймақ құрылыды. Оның орталығы – Солхат болды. Алтын Орда билеушілерінің өзара күрес-тартыстарынан кейін Меңді Гирей хан (1428-1515). 1443 жылы тәуелсіз Қырым хандығының негізін қалады. Оған Қырым түбегінен басқа Днепрдің төменгі бөлігі да кірді. Ол хандықтың астанасын Бахшасарайға көшірді. 1475 жылы Қырымға түрік әскері басып кіріп, хандық Тұркияға тәуелді болды. Қырым хандығы Ресей, Украина жерлеріне бірнеше жорықтар жасады. Қырым әскерлерінің орыс жеріне жорықтары әсіресе Ливон соғысы (1558-1583) кезінде жиіледі. 16-17 ғасырларда Ресей өкіметі оңтүстік шекарасын Қырым татарларынан қорғау үшін шекара бекініс шептерін құрды. Орыстардың 1687-1689 жылдары Қырымға жасаған жорықтары нәтижесіз аяқталды. 18 ғасырдағы орыс-түрік соғысында Ресей жеңске жетіп, Қырым хандығы әлсірей бастады. 1774 жылы Күшлік-Қайнарджа бітімі бойынша Қырым хандығы Түркияның қол астынан шығып, Ресейдің қарамағындағы тәуелсіз ел болып танылды. 1783 жылы Қырым хандығы Ресей империясының құрамына кірді. № 26. Тақырыбы: Қарақалпақтар жүктеу/скачать 2,53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|