Э. М. Мурзаев былай деп жазған: Қазіргі әлемді географиялық атауларсыз елестету мүмкін емес. Пошта, телеграф, темір жолдар өз қызметтерін тоқтатады, үшақ- тар әуежайда, кемелер аты жоқ кеме токтайтын жерлерде түры
жүктеу/скачать 0,76 Mb.
|
treatise53019 (1)
- Бұл бет үшін навигация:
- Никитича
- Мелочная торговля отставного
- офицера Степана Петрова
- Мясная лавка сарта Сеида
- Касымовича Курманбаева
- 11итей ное заведен ие
- Елизара Ватинцева
- Азиатская харчевня Юсуп
- Ахун Измашева
- тарау.
Эр тарихи кезең прагматонимдердің семантикасы мен қүрылымына өзгерістер енгізіп отырған. Мәселен, кеңес өкіметі атаулардың идеологиялық уәжділігімен ерекшелінеді: “жалқы есімдер аталмыш денотаттардың (және оларды атаушылардың) кеңес мемлекетіне қатыс- ты екендігін, оның революциялық идеологиясына, жаңа 95
идеалдарға қатысты екендігін көрсетуі керек” (В.Д. Бондалетов, Т.П. Романова). Сол кезде ескі модельдерде жаңа семантикалық мазмұнды атаулар орын басты: кең, анықгаушы құрылымдар (Үлттар ісінің халық комиссариаты, И. В. Сталин атындагы Шыгыс жум ы стыл ары Коммунист ік университ ет І); аббревиатуралық форма (НарКомПрос, ГОЭЛРО, Совнархоз); қүрамында идеологиялық сөздер бар анықтауыш күрылымдар (Красный пролетарий, Красный факел мекемелері, Красный библиотекарь, Рабочий бумажник, Безбожник у станка журналдары)’, мемориалдык компоненті бар “атындағы мекеме” си- яқты қүрылымдар (СМ Киров атындагы зауыт, Владимир Ильич атындагы Машинажасау зауыты), XX ғасырдың соңы, XXI ғасырдың басы Қазақсганда жаңа мемлекеттің қүрылу кезеңі болыгі табылады. Тез да- мыған экономикалық өзгсрісгер жекеменшіктің дамуына және дүкен, қоғамдық тамакгану орындары, түрмыстық қызмет салондарының, әр түрлі фирмалардың, іскерлер бірлестіктерінің қүрылуына себепкер болды. 2003 жылғы тіркелген коммерциялық мекемелер тек Алматы қаласында 10 мыңнан асады, олардың саны күннен- күнге өсуде. Жекеменшік әр тектес объектілер жүйесінің дамуына байланысты олардың атаулар жүйесі көбейеді, себебі объектілер жекелеуді қажет етеді. Объектілерге атау тағу үрдісінде бірнсше басым бағыттық гіринциптерді бөліп шығаруға болады: агалмыш объект ерекшеліктерін ескеру (атау күра- мына дүкен - магазин, кафе, мейрамхана- ресторан, институт т.б. классификаторлар кіреді); автор жекелігі (Айдана, Серік, У Едиля, У Алины, Охотничий лагерь сэра Игоря); түтынушыға бағыттау (Бедные люди, Блюда Востока, Престиж); 96
тауар және қызмет көрсету ерекшеліктері (Балық, Кавказ шашлыгы, Саяхат, Дивандар олемі, Электра, Интерьер Клеопатры); негізгі гауар немесе қызметті жарнамалауға талпы- ну (Шаі ііи, Дәм мерекесі, Санфаянс, ІІланета электроники, Кушать, Есть что съесть); кеңістіктік бағыт (На Никольской, На перекрестке, На Мира, На Джандосова) г.б. Бір қарағанға өздігінен қалыптасқан сауда және ондіріс мекемелерінің атаулары қалалық топонимдер микроқүры- лымына кіретін ерекше бір жүйе болып табылады, себебі, олар қаланың белгілі бір топообъектін атайды. Көгі агау- лардың негізінде бір тектес объектілердің атау-ларына тән қүрылымы мен семантикалық толық қарапайым, стереыотипті модельдер жатыр. Дегенмен, атаулардың жарнамалық және жекелеуіштік қызмегтеріне байланысты, сонымен қатар Ата заңмен қорғалатын болтандықтан жекеменшіктіктің күшеюіне байланысты өзіндік ерекшеліктері бар. Аталмыш объект иелері оларға өз есімдсрін немесе туыстарының есімдерін бере алады, яғни жекеменшікті өз есімдері арқылы атауда заңды түрде бекітеді (“Слава и К" турфирмасы, "Алина" курстары, “У апашки " дүкені, "У Татьяны " сулулық салоны, “У Ивана" автосалоны, "У Афанасича ” мейрамханасы т.б.). Жалқы есімдер жиынтығы - мекемелер, үйымдар, өндіріс орындары, оқу орындары, қоғам орындары, дүкен атаулары (эргонимдер), көше, даңғыл, бульвар, алаң, жеке ғимарат т.б. атаулары (урбанонимдер) - жалпы алғанда қаланың ономастикалық кеңістігін қүрайды. Олар қалада жүрігі-түруға бағыг береді, себебі олар атау қызметінен басқа адам қызметінде бүл объектілерді қолдану мүмкіндігіне қарай идентификациялау, жекелеу, адрестік, ақгіарат беру г.б. қызметтерін атқарады. Сонымен қатар атаулар ганымдық қызметін де атқарады. Олар қаланың ақпа- рат кеңістігінде бір ерекше белгі, бағыт болып табылады. 7-2713 97
жүктеу/скачать 0,76 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|