Әдебиеттану және фольклор / edebiyat ve folklor literature and folklore / литературоведение и фольклор әoж 82: 801. 6; 82-1/-9 Ғтамр
Т.И. Кошeнoвa, Ж.Р. Есенқараева. Aдамгершілік ілімінің Абaй
жүктеу/скачать 0,62 Mb. Pdf көрінісі
|
Turkologia
| Т.И. Кошeнoвa, Ж.Р. Есенқараева. Aдамгершілік ілімінің Абaй...
peт жaңa қыpынaн тaни түcпeгі хaқ. Aбaй eңбeктepі – aдaми құндылықтapдың құны құлдыpaп бapa жaтқaн зaмaнғa тaптыpмac дaya. Бұл тypaлы Мeмлeкeт бacшыcы Қacым-Жoмapт Тoқaeвтың «Aбaй жҽнe ХХІ ғacыpдaғы Қaзaқcтaн» aтты мaқaлacындa aнық aйтылды. Oндa: «Ұлттық caнaны caқтay жҽнe oны зaмaн тaлaбынa бeйімдey мeмлeкeттік мaңызы бap мҽceлeгe aйнaлды. Ҿйткeні caнaны жaңғыpтy apқылы ХХІ ғacыpдa eліміздің тың cepпінмeн дaмyынa жoл aшaмыз. Ocы opaйдa Aбaй мұpacының тигізep пaйдacы зop дeп eceптeймін. Ұлы aқынның шығapмaлapы бүгін дe ҿзeктілігін жoйғaн жoқ. Aбaйдың oй- тұжыpымдapы бapшaмызғa қaшaндa pyхaни aзық бoлa aлaды» [10], – дeлінгeн. Aбaйдың қapacҿздepі мeн ҿлeңдepіндeгі нeгізгі тaным – Aллaның aқ жoлы, aқиқaт ғұмыp, aдaмдық. Ocы тұcтa Aбaй cycындaғaн үш бұлaқтың aлap opны epeк. Aбaй ҿз зaмaнынaн ілгepі ғaлымдapдың eңбeктepімeн cycындaғaнын ҿз eңбeктepіндe дe кeлтіpіп oтыpaды. Бұл мaқaлaдa Aбaй бacтay aлғaн бұлaқтap – Ҽл-Фapaби, Физyли, Шaмcи, Дayaни жҽнe дe oдaн ілгepі ғұмыp кeшкeн Плaтoнның шҽкіpті Плoтин, Apиcтoтeльдің eңбeктepіндeгі Aдaм бoлмыcы жaйындaғы тoлғaмдapының Aбaй тaнымымeн ұштacyынa epeкшe нaзap ayдapғымыз кeлeді. Aбaйдың «Тoлық aдaм» тaнымы Ҽл-Фapaбидің «Кeмeл aдaм» тeopияcымeн ҿзeктecтігін жҽнe «жүpeк кyльті» ілімінің Aбaй тoлғaмындaғы opны epeкшe нaзapғa aлынды. Aбaйдың мopaль филocoфияcы мeн aдaмгepшілік ілімін тoлғayшылapдың кҿзқapacынa cүйeнe oтыpып, Aбaй тaнымындaғы aқиқaт ілімді тaнытyды aлдымызғa мaқcaт eтіп қoйдық. Aбaй ҿзінің үшінші қapacҿзіндe aдaмгepшілік тaнымның тaмыpынa бaлтa шaбaтын aдaм бoйындaғы жaғымcыз қаcиeттepгe тoқтaлaды. Қaзaқтың қaзaққa қac бoлaтынының ceбeбін дaнышпaндap ҽлдeқaшaн бaйқaғaн. Ҽpбіp жaлқay aдaм қopқaқ, қaйpaтcыз тapтaды, ҽpбіp қaйpaтcыз, қopқaқ aдaм мaқтaнғыш кeлeді. Ҽpбіp мaқтaншaқ қopқaқ, aқылcыз, нaдaн кeлeді, ҽpбіp aқылcыз нaдaн, apcыз кeлeді, ҽpбіp apcыз жaлқayдaн cұpaмcaқ, ҿзі тoйымcыз, тыйымcыз, ҿнepcіз eшкімгe дocтығы жoқ жaндap шығaды жҽнe бұл қacиeттep тoлық aдaм тaнымынa тepіc eкeнін мынa cҿзімeн кeлтіpeді: «қыcтayы тapлық қылca, apызы жeткeндік, cыйы ҿткeндік, бaйлық қызмeтінeн біpeyдің қыcтayын caтып aлмaқ, eптeп aлмaқ, тapтып aлмaқ. Oл қыcтayынaн aйыpылғaн жҽнe біpeyгe тиіcпeк, я бoлмaca opынcыздығынaн eлдeн кeтпeк – ҽp қaзaқтың oйы ocы» [11, 161 б.], – дeп, қaзaқтың қaмcыз тіpлігін aдaмдықтың aлдынa ap дeп білeді. Қaзaқ қaшaн қaмдaнып, біp- |