Экология және өмір қауіпсіздігі
жүктеу/скачать 1,98 Mb. Pdf көрінісі
|
экология өмір қауіпсіздігі
- Бұл бет үшін навигация:
- Экологиялық пирамида және оның типтері.
| Экожүйенің жіктелуі
Экологиялық жүйелер функционалдық және құрылымдық белгілері бойынша ерекшелінеді, функционалдық жіктелу экожүйеге келіп түсетін энергия көзі, мөлшері және сапасына негізделген. Экожүйелердің құрылымдық жіктелуі өсімдіктер типіне және ландшафттық негізгі белгілеріне негізделген. Құрлық экожүйелері (биомдар) өсімдіктердің табиғи белгілері, ал су экожүйелері - геологиялық және фнзикалық белгілері бойынша ерекшелінеді. Кең қолданылып жүрген құрылымдық жіктелу бойынша ғаламшарды төмендегі экожүйелерге бөледі: 1. құрлық жүйелері - тундра, тайга, орманды дала, дала, шөлейт, шөл, тропиктер, тау; 2. тұщы су - ағынсыз су (көл, тоған) және ағынды су (өзен, бұлақ, жылға), батпақтар мен батпақты ормандар экожүйелері; 3. теңіз экожүйелері - теңіздер мен ашық мұхит. 3. Экожүйедегі энергия және заттар айналымы. В.И. Вернадскийдің биосферадағы тіршіліктің тұрақты дамуы ондағы тірі заттардың (биогенді) табиғаттағы үздіксіз айналымы жемісінің нәтижесі екенін айтқан болатын. Өйткені, тірі заттардың элементтері қоршаған табиғи ортаға түсіп, одан соң тірі организмдер арқылы қайтадан айналымға ауысатыны белгілі. Осылайша әрбір элемент тірі организмдерді әлденеше рет пайдаланып отырады. Экологиялық пирамида және оның типтері. 17 Биоценоздағы қоректік тізбектегі қоректің (азық) барлығы бірдей организмнің өсуіне немесе биомассаның жинақталуына жұмсалмайды. Оның біразы организмнің энергия қуатына: тыныс алу, қозғалу, көбею, дене температурасын ұстап тұруға жұмсалады. Сондықтан бір тізбектің биомассасы екнішісіне дейін толық өңделмейді. Егер ондай болған жағдайда табиғатта қор ресурсы таусылған болар еді. Осыған байланысты әрбір келесі қоректік тізбекке өткен сайын азықтың биомассасы азайып отырады. Нәтижесінде, бір трофикалық деңгейден екіншісіне өткен сайын биомасса, сандық құрамы және энергия қоры азайып отыратыны анықталған. Бұл заңдылықты кезінде эколог Ч.Элтон зерттеп өзінің есімімен «Элтон пирамидасы» деп атаған. Экологиялық пирамидаиың негізгі 3 типі бар: 1) Саны бойынша- сандық пирамида организмдердің жеке сандық көрсеткіштің айқындайды. 2) Салмағы бойынша - биомасса пирамидасы- жалпы құрғақ салмақты немесе «өнімділікті» анықтайды. 3) Энергия мөлшері бойынша - энергия пирамидасы - энергия ағымыныңқуатын немесе жылу энергиясын анықтайды. Төменгі денгейден жоғары деңгейге дейін белгілі заңдылықпен азаяды, оны “пирамида ережесі» деп атайды. Экологиялық пирамидалар ережесі Егер энергияны, өндірілген өнімдерді, биомасса немесе организмдер санын әрбір трофикалық деңгейде үшбұрыш масштабында бейнелесек, онда олардың орналасуында пирамида түріне ие болады. Энергияның пирамида ережесі: энергия саны организмде болатын әрбір келесі трофикалық деңгейде келесісіне қарағанда мәні аз болып келеді. Сұрақтар мен тапсырмалар: 1.Популяцияға анықтама беріңіз. 2.Популяцияның жастық және жыныстық құрамын сипаттаңыз 3.Популяцияның кеңістікте орналасу түрлерін көрсетіңіз. 4.Туылу, өсу жылдамдығы, өлу дегеніміз не? 5.Туылу мен өлімнің типтері қандай? 6.Биотикалық потенциал дегеніміз не? 1. Биоценоз, биогеоценоз, экожүйе терминдеріне анықтама беріңіз. 2. Биоценоздың трофикалық құрылымына сипаттама беріңіз. 3. Қоректік тізбек, трофикалық деңгей, қоректік торларды сипаттап беріңіз. 4. 10% заңдылығын түсіндіріңіз. 5. Экологиялық пирамида (сандық, биомассалар, энергия пирамидасы) дегеніміз не? 6. Экологиялық сукцессия дегеніміз не? Әдебиеттер 1. Бейсенова Ә.С. Экология және табиғатты тиімді пайдалану. Оқу құралы. Алматы, 2004. 2.Сағымбаев Ғ.Қ. Экология негіздері. Оқу құралы. Алматы, 1995. 3.Оспанова Г., Бозшатаева. Экология. Оқу құралы. Алматы, 2000. 4.Бродский А.К. Жалпы экологияның қысқаша курсы. Оқу құралы. Алматы, «Ғылым», 1997, қаз.ауд. Көшкімбаев Қ.С. 5. Мәмбетқазиев Е., Сыбанбеков Қ. Табиғат қорғау. Оқу құралы. Алматы, «Қайнар», 1990. 6. Жамалбеков Е.Ү., Білдебаева Р.М. Жалпы топырақтану және топырақ географиясы мен экологиясы. Алматы, «Қазақ университеті», 2000. 7.Фурсов В.И. Экологические проблемы окружающей среды. Алма- Ата, «Ана тілі», 1991. |