Заманауи автомобильдердің электр жабдықтары - бұл жалпы электр схемасына біріктірілген күрделі кешен:
қуат көздері;
тұтану құрылғылары;
электр машиналары;
бақылау құрылғылары;
сыртқы жарықтандыру және дабыл беру құрылғылары;
әртүрлі коммутациялық құрылғылар;
сақтандырғыштар мен байланыстырушы сымдар.
Автомобиль схемаларында белгілі бір функцияларды орындау үшін қосымша жабдықтар жиынтығы қолданылады. Схемаларды оқу мыналар арқылы анықталады: қосымша жабдықтардың электр схемаларының мазмұнын түсіну және электр тізбек құрылғысының белгілері мен нақты элементтері арасындағы сәйкестікті, құрылғылардың мақсаты мен олардың өзара әрекеттесуін білу. [42].
1.2.1. Электр схемасы элементтерінің графикалық белгілері
Схемадағы элементтердің құрылысы және белгіленуі стандартталған, көлік құралын өндірушіге қарамастан, элементтер бірдей белгіленеді.
Электр схема элементтерінің графикалық белгілері қара-ақ және түрлі- түсті, әріптермен белгіленуі мүмкін (латын әріптері). Көлік қорабындағы әртүрлі разъемдардың, орамдардың, жерге қосу нүктелерінің кеңістікте физикалық орналасуы бар электр схемаларын оқи алуыңыз керек.
Схемаларды оқу негізгі принциптері:
барлық сымдардың бір немесе екі (негізгі және қосымша) түстен тұратын түсті маркировкасы болады;
бойлық немесе көлденең штрихтар қосымша түстермен белгіленеді;
бір байламда бірдей таңбалау сымдары гальваникалық байланысқа ие (бір-біріне физикалық түрде қосылған);
схемадағы сым, орамға кіре-берісте, сым жүргізілген жағына қарай қисайған;
қара түспен Автомобильдің корпусына (жерге) қосылатын сымды белгілейді.
реле түйіспелерінің позициясы орамадан ток ақпаған жағдайында көрсетілген. Бастапқы күйде релелік байланыс «b» болады. Кейбір сымдар құрылғыға қосылу нүктесінде сандық белгімен белгіленеді, бұл оның қайдан шыққанын анықтауға мүмкіндік береді (1-кестені қараңыз). Белгіленулер DIN 72552 стандартында біріктірілген. [43].
Кесте 1. DIN 72552 стандартының тағайындалуы
Түйіспе
|
Белгіленуі
|
15
|
Контактілерден кейін плюс батарея
|
30
|
Батареяны тікелей қосыңыз
|
31
|
Минус тікелей аккумулятор немесе қорап (жер)
|
50
|
Стартерді басқару
|
53
|
Шыны тазалағыш
|
56
|
Бас шамдар
|
56а
|
Фаралардың алыс сәулесі
|
56b
|
Фаралардың жақын сәулесі
|
58
|
Күндізгі жарық
|
85
|
Реле орамасы (-)
|
86
|
Реле орамасы (+)
|
87
|
Реленің жалпы түйіспесі
|
87a
|
Қалыпты тұйықталған реле түйіспесі
|
87b
|
Қалыпты ашылған реле түйіспесі
|
88
|
2-ші реленің жалпы түйіспесі
|
88a
|
Қалыпты тұйықталған 2-ші реленің түйіспесі
|
88b
|
Қалыпты ашылған 2-ші реленің түйіспесі
|
Түрлі түсті схемалардағы элементтер арасындағы қосылыстар түрлі түстермен көрсетіледі, олар сымдардың түстеріне сәйкес, сымдардың көлденең қимасы схемаларда көрсетілген.
Ақ-қара схемаларда қосылыстардың түстері латын алфавитінің әріптерімен көрсетіледі. Сым қосылыстары үшін түстерінің әріптік белгіленуі 2-кестеде көрсетілген.
Кесте 2. Сымды қосылуға арналған түрлі-түсті әріптер
Сым түсінің әріптік
белгіленуі
|
Сымдар қосылысының
түсі
|
Сым түсінің әріптік
белгіленуі
|
Сымдар қосылысының түсі
|
Br
|
қоңыр
|
Sb
|
ашық-көгілдір
|
G
|
жасыл
|
R
|
қызыл
|
V
|
күлгін
|
L
|
көгілдір
|
P
|
қызғылт
|
Y
|
сары
|
W
|
ақ
|
Gr
|
сұр
|
Or
|
қызғылт
|
B
|
қара
|
Lg
|
ашық-жасыл
|
Сh
|
кестелі өрнек
|
Cr
|
кросс-тігіс үлгісі
|
Tr
|
сызық үлгісі
|
St
|
жолақ үлгісі
|
Dk
|
қараңғы
|
Схемалық элементімен сурет көрсетіледі – бұл элемент қай құрылғыға жататындығын түсіндіреді:
1.
|
- дабыл;
|
2.
|
- батарея;
|
3.
|
- желдеткіш;
|
4.
|
- ауа қалқасы;
|
5.
|
- май қысымы;
|
6.
|
- алыс жарық шамы;
|
7.
|
- колодкалардың (жастықшаның) тозу датчигі;
|
8.
|
- от алдырғыш;
|
9.
|
- дыбыс сигналы;
|
10.
|
- бұрылу көрсеткіші;
|
11.
|
- сыртқы жарықтандыру;
|
12.
|
- жылытылатын артқы терезе;
|
13.
|
- шыны жуғыш;
|
14.
|
- артқы терезе жуғыш;
|
15.
|
- фараларды жуғыш;
|
16.
|
- ішкі жарықтандыру;
|
17.
|
- әйнек тазалағыш;
|
18.
|
- артқы терезе тазартқыш;
|
19.
|
- фараларды тазартқыш;
|
20.
|
- темекі тұтатқыш;
|
21.
|
- тұман жабдықтары;
|
22.
|
- жарықтандыру құралдарының жарықтығын басқару;
|
23.
|
- кері жүріс жарығы;
|
24.
|
- есіктердің терезе көтергіштері;
|
25.
|
- салқындатқыш сұйықтық температурасы;
|
26.
|
- тежегіштер;
|
27.
|
- жанармай деңгейі мен резервінің көрсеткіші;
|
28.
|
- жуғыш сұйықтық деңгейі;
|
29.
|
- салқындатқыш сұйықтық деңгейі;
|
30.
|
- сымдағы штекерлік қосылыс;
|
31.
|
- конструкция түйініндегі штекерлік қосылыс;
|
32.
|
- конструкция түйініндегі ажыратылатын қосылыс;
|
33.
|
- ажырамайтын қосылыс;
|
34.
|
- конструкция түйініндегі ішкі қосылыс;
|
35.
|
- сақтандырғыш;
|
36.
|
- қолмен ауыстырып-қосқыш;
|
37.
|
- қолмен батырманы ауыстырып-қосқыш – рессора астыңғы күйі;
|
38.
|
- қолмен басқарылатын батырманы ауыстырып-қосқыш;
|
39.
|
- майды гидравликалық қысыммен ауыстырып-қосқыш;
|
40.
|
- майды гидравликалық қысыммен ауыстыру ауыстырып-қосқыш – датчигі;
|
41.
|
- жылу қосқыш;
|
42.
|
- қолмен көп полюсті ауыстырып-қосқыш;
|
43.
|
- резистор;
|
44.
|
- потенциометр;
|
45.
|
- конструкция түйінінің электронды бөлшегі;
|
46.
|
- реле (электронды);
|
47.
|
- индикаторлық құрылғы;
|
48.
|
- аналогты сағат;
|
49.
|
- темекі тұтатқыш;
|
50.
|
- ұшқын ашасы;
|
51.
|
- реле;
|
52.
|
- экрандау;
|
53.
|
- орам;
|
54.
|
- қыздыру шамы;
|
55.
|
- қыздыру шамы (екіжіпті);
|
56.
|
- электр қозғалтқыш;
|
57.
|
- диод;
|
58.
|
- Зенер диоды;
|
59.
|
- жарық диоды.
|
Схема элементтерінің мағынасы 3-ші кестеде берілген Кесте 3. Схеманың элементтері
№
р/с
|
Атауы
|
Сипаттамасы
|
1.
|
Battery
|
Аккумулятор батареясы
|
2.
|
Fusible link
|
Сымға орнатылған сақтандырғыш
|
3.
|
Number fusible link or
fuse
|
Сақтандырғыш немесе сақтандырғышы бар
желінің нөмірі
|
4.
|
Fuse
|
Сақтандырғыш
|
5.
|
Current rating
|
Сақтандырғыштың Ампермен берілген
номиналы
|
6.
|
Optional splice
|
Шеңбер-ол қосылыс көлік құралының
орындалуына байланысты екенін білдіреді.
|
7.
|
Connector number
|
Қосқыш (разъем) нөмірі
|
8.
|
Splice
|
Қара шеңбер – ол өткізгіштердің
байланысын білдіреді
|
9.
|
Page crossing
|
Бұл тізбек келесі парақта жалғасады
|
10.
|
Option abbreviation
|
Таңбалар арасындағы тізбек толық жетек
үшін қажет
|
11.
|
Relay
|
Реленің ішкі қосылысын білдіреді
|
12.
|
Option description
|
Автомобиль маркасына байланысты
схеманың орындалу вариантын білдіреді
|
13.
|
Switch
|
Ажыратып-қосқыш жағдайына байланысты
түйіспе-лердің күйі (тұйықталған немесе ашылған)
|
14.
|
Circuit
|
Электр тізбегі
|
15.
|
System branch
|
Басқа жүйеге баратын қосылысты білдіреді
(бас жарықтану)
|
3 кестенің жалғасы.
16.
|
Shielded line
|
Желінің экраны бар
|
17.
|
Component name
|
Схема элементінің атауы
|
18.
|
Ground (GND)
|
Жер (GND) жерлендіру
|
19.
|
Connector
|
Орам жағынан қарау кезінде түйіспе
номерінің реті көрсетілді
|
20.
|
Connectors
|
2 қосқышы барын білдіреді
|
21.
|
Wire color
|
Сым түсінің қысқартылған атауы
|
22.
|
Terminal number
|
Түйіспе нөмірін, сымның түсін, сигнал
атауын білдіреді
|
[18].
Достарыңызбен бөлісу: |
