Әлеуметтанулық зерттеулерге кіріспе

Дәріс 3. 
Әлеуметтанулық 
зерттеулер
Кантаева
Қ
.
А
. 
маг
., 
оқытушы

Мазм
ұ
ны:
●
Əлеуметтанулық зерттеу 
дизайны.
●
Зерттеу мəселесі. 
●
Ақпаратты жинау əдістері.
●
Сапалық жəне сандық 
əдістер.
●
Іріктеу. 
●
Мəліметтерді талдау.

Әлеуметтанулық зерттеу деген не?
Әлеуметтанулық зерттеу-әлеуметтануда 
қабылданған теориялар, әдістер мен рәсімдер 
негізінде жаңа ақпарат алуға және қоғамдық 
өмір заңдылықтарын анықтауға бағытталған 
әлеуметтік нысандарды, қатынастарды, 
процестерді зерттеу.

Социологиялық
 
зерттеудің
 
негізгі
 
міндеттері
:
•
əлеуметтік
 
құбылыстардың
, 
процестердің
 
нақты
 
жағдайын
 
көрсету
 
жəне
 
олардың
 
өзгеруіне
 
əсер
 
ететін
 
факторларды
 
анықтау
;
•
тəжірибені
 
жалпылау
 
жəне
 
əлеуметтік
 
жағдайларды
 
болжау
;
•
жетекші
 
үрдістерді
, 
орын
 
алған
 
қайшылықтарды
 
анықтау
 
жəне
 
кемшіліктерді
 
жою
 
бойынша
 
ұсынымдар
 
əзірлеу
.

Әлеуметтанулық зерттеулердің жіктелуі:
зерттеулер динамикасы мен 
уақыт шеңбері бойынша:
●
нүктелік (бір реттік)
●
қайталама.
шешілетін 
міндеттердің 
тереңдігіне, 
ауқымдылығына 
жəне күрделілігіне қарай: 
➔
пилотаждық (барлау),
➔
сипаттамалық
➔
талдамалық зерттеулер;

Социологиялық зерттеудің негізгі кезеңдері
I.
Дайындық 
кезеңі 
(бағдарлама 
құрастыру)
II.
Бастапқы 
əлеуметтанулық 
ақпаратты жинау
III.
Жиналған 
ақпаратты 
өңдеуге 
дайындау жəне оны компьютерлік өңдеу
IV.
Ақпаратты 
талдау, 
зерттеу 
нəтижелері бойынша есеп дайындау, 
қорытындылар мен ұсыныстар

Зерттеудің кезеңдері мен іс-әрекеттер 
ретін кестені толтыру арқылы 
жоспарлауға болады: 

Бағдарлама - зерттеудің стратегиялық 
жоспары

●
Зерттеу тақырыбы:
●
Зерттеу өзектілігі:
●
Зерттеу обьектісі:
●
Зерттеу пәні:
●
Зерттеу мақсаты:
●
Зерттеу міндеттері:
●
Зерттеу болжамы:
●
Түсініктер интерпретациясы:
●
Зерттеудің жоспары:
●
Зерттеу әдісі:
●
Зерттеудің іріктеуі:
●
Қорытынды және ұсыныс: 
Бағдарламада 
қамтылатын 
пункттер:

Іріктеу:
біртекті бірліктердің жалпы зерделенетін (бас) 
жиынтығынан оның кейбір бөлігі (іріктемелі жиынтығы) іріктеліп 
алынатын жəне тек осы бөлігі ғана зерттелуге жататын зерттеу əдісі
Жалпы жиынтық
– бұл белгілі бір əлеуметтік белгісі бар 
қоғамның барлық мүшелері
Іріктемелі жиынтық
– жалпы жиынтықтың микромодельі

Әлеуметтанулық зерттеу әдістері
Сапалық
Сандық
құжат 
талдау
интервью
фокус-топ
анкета
бақылау
социометр
ия
экзит полл
экспериме
нт

Құжат талдау
Құжаттарды талдау-бұл құжаттық дереккөздерді 
қолдана отырып, әлеуметтік құбылыстар мен 
процестер туралы әлеуметтанулық ақпаратты жинау 
әдісі.
Оның негізгі мақсаты – құжаттағы ақпаратты алу, 
оны бекіту, зерттелетін мәселені зерттеу үшін 
пайдалану.

"Do newspapers give news now?" (1881-1883ж.)
Джон Спид

Бақылау
маңызды болып табылатын, зерттелетін объектіге қатысты барлық 
фактілерді тікелей қабылдау және тікелей тіркеу арқылы зерттелетін 
объект туралы алғашқы әлеуметтік ақпаратты жинау әдісі.
Мысалдар: митинг, мемлекеттік қызмет тұтынушылары, дүкендегі сатып алушылар, 
дәрістегі студенттер…
бақылауш
ы
 
(
субъект
)
объект

Бақылау әдісі арқылы нені бақылауға 
болады?
1. Әлеуметтік жағдайдың, қызмет саласының жалпы сипаттамасы
2. Объектінің жай-күйін реттейтін ережелер мен нормалар
3. Бақыланатын объектінің сипаттамасы, құбылыс орын алатын орта
4. Әлеуметтік оқиғалардың субъектілері мен қатысушылары (саны, әртүрлі 
әлеуметтік-демографиялық топтар), олардың өзара қарым-қатынастары 
(ресми және бейресми), сөйлеу мазмұны, қозғалыс реттілігі, эмоциялар 
және т.б.;
5. Әлеуметтік мүдделер, жалпы және топтық мүдделер, ресми және 
бейресми, келісушілік немесе мүдделер қақтығысы
6. Іс-әрекеттің құрылымы: қатысушылар не істейді, мақсатқа жету үшін 
қандай мотивтер, құралдар (мазмұны бойынша және моральдық бағалау 
бойынша), іс-әрекеттің қарқындылығы бойынша (өнімді, репродуктивті, 
шиеленісті, тыныш), нәтижелер (материалдық және рухани өнімдер)
7. Бақыланатын оқиғалардың жүйелілігі мен жиілігі, құбылыстың 
ұзақтығы

Эксперимент
Экспериментте біз ғылыми болжамды немесе теорияны 
тексеретін жасанды жағдайлар жасаймыз.
бақыланатын және эксперименталды топ

“Бес пайыздық заң”
егер қоғамда адамдардың 5% - ы өзін ерекше ұстай бастаса, онда 
қалғандары олармен синхрондалады.
https://www.youtube.com/watch?v=jSXeF_MgSXo
 

Сауалнама құрылымы:
v
Кіріспе (үндеу)
v
Негізгі бөлім (негізгі сұрақтар)
v
Əлеуметтік-демографиялық блок
Сұрақтардың жіктелуі
-
Мазмұны бойынша-респонденттің санасы, мінез-құлқы 
жəне жеке басы туралы сұрақтар.
-
Формасы бойынша – ашық жəне жабық, тікелей жəне 
жанама.
-
Функция бойынша негізгі жəне негізгі емес.
Сауалнама/Анкета

Сұхбат
Сұхбаттасу әдісі сұхбат 
алушымен жеке қарым-
қатынасты қамтиды, онда 
зерттеуші өзі сұрақтар қояды 
және жауаптарды жазады. 
Өткізу формасы бойынша ол 
тікелей, яғни, "бетпе-бет" және 
жанама болуы мүмкін, мысалы, 
телефон арқылы.

Тапсырма:
●
4-6 студенттен топқа бөлініп, тақырып таңдау; 
таңдалған тақырып бойынша зерттеу жүргізу. (Жоба 
екінші 
аралық 
бақылау 
қорытындысы 
ретінде 
қорғалады).
Семинар тапсырмасы: 
●
Таңдалған 
тақырып 
бойынша 
əлеуметтанулық 
зертеудің 
бағдарламасын құру (топпен). Дайындау алгоритмі: зерттеу 
өзектілігін, болжамды айқындаңыз, ұғымдарды тұжырымдап 
беріңіз; іріктеу жиынтығын есептеңіз).