Эмбриология

11.4. Автономды жүйке жуйесі
335
1 1 . 7 - с у р е т . С о м а л ы қ (а ) ж ә н е а в т о н о м д ы (б ) ж ү й к е ж ү й е л е р ін ің р е ф л е к т о р л ы қ
д о ға л а р ы
(В . Г. Е л и с е е в , 
Ю . И. А ф а н а с ь е в , 
Е .Ф . К о т о в с к и й б о й ы н ш а с х е м а ): 
1 — ж ү л ы н ; 2 — ж ү л ы н т ү й ін і; 3 — а л д ы ң ғы т ү б ір ш е к ; 4 — а р т қ ы м ү й із ; 5 — б ү й ір л ік
м ү й із ; 6 — а л д ы ң ғы м ү й із ; 7 — с о м а л ы қ ж ә н е с и м п а т и к а л ы қ ж ү й к е ж ү й е л е р ін ің
с е з ім т а л (а ф ф е р е н т т і) н е й р о н ы ; 8 — а в т о н о м д ы ж ү й к е ж ү й е с ін ің о р т а л ы қ
(а ф ф е р е н т т і) н е й р о н ы ; 9 — а л д ы ң ғы м ү й із д ің қ и м ы л д а т қ ы ш (э ф ф е р е н т т і) н е й р о ­
ны ; 10 — с и м п а т и к а л ы қ б а ғ а н н ы ң т ү й ін і; 11 — қ ү р с а қ ө р ім ін ің т ү й ін і; 12 — и н т р а м у - 
р а л д ы т ү й ін (ө ң е ш т ің ж ү й к е л ік ө р ім ін ің т ү й ін і) , 1 3 - 1 5 — а в т о н о м д ы ж ү й к е ж ү й е с ін ің
ш е т к е р і (э ф ф е р е н т т і) н е й р о н д а р ы ; 16 — а в т о н о м д ы ж ү й к е ж ү й е с ін ің э ф ф е р е н т т і 
ж о л д а р ы н ы ң п р е г а н г л и о н а р л ы қ т а л ш ы қ т а р ы ; 17 — а в т о н о м д ы ж ү й к е ж ү й е с ін ің
э ф ф е р е н т т і ж о л д а р ы н ы ң п о с т г а н г л и о н а р л ы қ т а л ш ы қ т а р ы ; 18 — с о м а л ы қ ж ү й к е
ж ү й е с ін ің э ф ф е р е н т т і ж о л ы ; 19 — ө ң е ш т ің қ а б ы р ға с ы ; 2 0 — к ө л д е н е ң -ж о л а қ т ы
қ а ң қ а л ы қ б ү л ш ы қ е т тін і; 21 — а в т о н о м д ы ж ү й к е ж ү й е с ін ің ш е т к е р і т ү й ін д е р ін ің
м и к р о с к о п и я л ы қ қ ұ р ы л ы с ы ; 2 2 — м у л ь т и п о л я р л ы ж ү й к е ж а с у ш а с ы ; 2 3 — гл и я н ы ң
ж а с у ш а л а р ы ; 2 4 — ж ү й к е т а л ш ы ғы

336
11-Тарау. Жүйке жүйесі
оның аркауын (сүйенішін) түзейді. Түйіндер, пішіндері мен көлемдері 
әр-алуан болып келетін, мультиполярлы жүйке жасушаларынан тұрады. 
Нейрондардың дендриттері көп болады және катты тармакталады. Аксон- 
дары (әдетте миелинсіз) постганглионарлык талшыктардың кұрамында 
ішкі сәйкес мүшелерге барады. Әрбір нейрон және оның өсінділері глиал- 
ды кабықшамен капталған. Глиалды кабықшаның сыртқы үстіңгі беті ба- 
зальды мембранамен қапталған, одан сыртка карай жүка дәнекер тіндік 
қабықша орналаскан. Сәйкес ганглийге кірген преганглионарлык талшыктар 
нейрондардың дендриттерінде немесе перикарионында не аксодендритті, не 
аксосомалык синапстармен аякталады. Синапстарды микроскопиялык жол- 
мен, талшықтың үзына бойына орналаскан, оның жуандаған жерлері немесе 
терминалды жуандамалар түрінде ажыратады. Электронды-микроскопиялык 
деңгейде пресинапстык бөлігі холинергиялык синапстарға тән мөлдір ұсак 
синапстык (40—60 нм) және ірі (80—150 нм) күңгірт көгііршіктермен сипат- 
талады.
Симпатикалык ганглийдің нейрондарының цитоплазмасында катехола- 
миндер болады, ол үсак түйіршікті көпіршіктердің болуымен, және Фальк 
әдісімен формальдегидпен өнделген препараттарда олардың перикарионынын 
және өсінділерінің, оның ішінде постганглионарлык талшыктар түрінде 
сәйкес мүшелерге енетін аксондарының да, флюоресциялануының денгейінің 
әр түрлі болуымен де дәлелденеді (1 1.8-сурет).
Симпатикалык ганглийлердің кұрамында түйіршіктері бар, ұсак каркынды 
флюоресцияланушы жасушалардын (ҰКф-жасушалар) топтары болады. 
Олар кыска өсінділерімен, және цитоплазмасында, флюоресциялануы және 
электронды-микроскопиялык ерекшеліктері тұрғысынан бүйрек үсті безінің 
милык затынын көпіршіктеріне сәйкес келетін, гранулярлы көпіршіктердін 
өте көптігімен сипатталады. Ұсак каркынды флюоресцияланушы жасушалар 
сыртынан глиалды кабыкшамен жабылған. ҰҚФ-жасушалардын денелерінде, 
ал өсінділерінде одан сәл сиректеу, преганглионарлык талшыктардың терми- 
налдарынан күралған холинергиялык синапстар көрінеді. ҰҚФ-жасушалар 
ганглий ішілік тежегіш жүйе ретінде карастырылады. Преганглионарлык 
холинергиялык талшыктармен коздырылып, 
катехоламиндерді бөледі. 
Кейінгілер, диффузды немесе ганглийдің тамырлары аркылы тарала отырып, 
преганглионарлык талшыктардан ганглийдің шеткері нейрондарына берілетін 
синапстык өткізуге тежегіш ыкпал көрсетеді.
Автономды жүйке жүйесінің парасимпатикалык бөлігінің түйіндері 
жүйкелендірілетін мүшенің жанында немесе оның интрамуралды жүйке 
өрімдерінде 
орналасады. 
Преганлионарлык талшыктар 
нейрондардын 
денесінде аякталады, бірак көбіне холинергиялык синапстар түрінде 
олардын дендриттерінде анықталады. 
Бұл жасушалардын аксондары 
(постганглионарлык талшыктар) жүйкелендірілетін мүшелердің бұлшык ет 
тінінде варикозды терминалдар түрінде аныкталып, жүйке-бұлшык еттік 
холинергиялык синапстарды түзейді.

жүктеу/скачать 74,12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: