3 .1 3 -сур е т. Бұлшық еттік элементтері нашар (а, б) және жақсы (в) дамыған

414
13-Тарау. Жүрек-қан тамырлар жүйесі
жагынан, адамның тік жүруіне де байланысты, өйткені осынын салдарынан 
бүл көктамыр аркылы кан жүрекке өз салмак күшімен және кеуде куысының 
тыныс алу кимылдарының комегі аркылы ағады. Жүрек карыншаларынын 
диастоласынын басында (бүлшык еттің босансуы) жүрекшелерде аз 
мөлшерде кері кан кысымы пайда болып, куысты көктамырлардан канның 
аздап кері сорылуына да әкеледі.
Бүлшык еттік элементтері орташа дамыған орта калибрлі көктамырларға 
мысал ретінде иык көктамырсын келтіруге болады. Оның 
ішкі қабықиіасының
эндотелийлікжасушалары аттас артерияларға карағанда кыска. Эндотелий асты 
кабаты негізінен тамырды үзына бойлай орналасқан дәнекер тіндік талшыктар 
мен жасушалардан тұрады. Бүл тамырдың ішкі кабыкшасы 
қақпақіиалық ап-
паратты
кұрайды және кұрамында жеке орналасып, бойлай бағытталған 
жазык бұлшык ет жасушалары болады. Көктамырда ішкі эластикалык мем­
брана толык жетілмеген. Ішкі және сырткы кабыкшалардың арасында тек 
эластикалык талшыктардың торы орналасады. Иык көктамырсының ішкі 
кабыкшасының эластикалык талшыктары, артериялардағы тәрізді, ортаңғы 
және сырткы кабыкшалардың эластикалык талшыктарымен байланысып, 
тамырдың түтас канкасын кұрайды.
Бүл көктамырдың 
ортаңғы қабықшасы
сәйкес артерияның ортаңғы 
кабыкшасы на н едәуір жұка болып келеді. Ол әдетте дәнекер тіндік 
кабаттармен бөлініп, айналмалы бағытта орналаскан жазык миоциттердің 
шоғырынан түрады. Бұл көктамырда сырткы эластикалык мембрана болмай- 
ды, сондықтан ортаңғы кабыкшаның дәнекер тіндік кабаттары тікелей 
сырпіқы
қабықи/аның
борпылдакдәнекер тініне жалғасады. Ол иык көктамырсында өте 
жақсы дамыған: оның қалындығы ортаңғы кабыкшанын калыңдығынан 2—3 
есе жоғары. Сырткы кабыкшанын эластикалык және коллаген талшыктары 
көбінесе бойлай бағытталған. Сонымен катар, сырткы кабыкшада бойлай 
бағытталып, жеке орналаскан жазык бүлшык ет жасушалары мен олардын 
аздаған шоғырлары кездеседі.
Бүлшык еттік элементтері жаксы дамыған көктамырларға дененің төменгі 
бөлімі мен аяктың ірі көктамырлары жатады. Оларға жазык бұлшык ет 
жасушаларынын шоғырының барлык үш кабыкшасында да дамуы тән, соны­
мен бірге ішкі және сырткы кабыкшаларында олар бойлай орналасса, ортаңғы 
кабыкшада — айналмалы бағытта орналасады.
Сан көктамырсы. Оның ішкі кабыкшасы эндотелийден және кұрамында 
бойлай орналаскан жазык бұлшык ет жасушаларынын шоғыры бар, борпылдак 
дәнекер тінінен тұратын эндотелий асты кабатынан түрады. Ішкі эластикалык 
мембрана жок, бірак оның орнында эластикалык талшыктардын жиынтығы 
көрінеді.
Сан 
көктамырсынын 
ішкі 
қабықшасы
жұка 
катпарлар 
сиякты 
какпакшаларды кұрайды (13.13-суретті караныз, 
в).
Қакпакшаны тамырдың 
куысына караған жағынан каптайтын эндотелий жасушаларынын пішіні 
созылынкы және какпакшаның жармасының бойымен бағытталған, ал 
карама-карсы жағынан какпакша, жармаларға көлденен орналаскан, көп

13.1. Қан тамырлары
415
бұрышты эндотелий жасушаларымен капталған. Какпакшаның негізін 
талшыкты дәнекер тіні кұрайды. Какпакшаның тамырдың куысына караған 
жағының эндотелий асты кабатында эластикалык талшыктар басым 
аныкталады, ал карама-карсы жағында — коллаген талшыктары көбірек бола- 
ды. Какпакшаның жармасынын негізінде жазык бұлшык ет жасушаларынын 
біраз мөлшері орналасады.
Сан көктамырсының 
ортаңғы қабықіиасында
коллаген және эластикалык 
талшыктармен коршалған, айналмалы бағытта орналаскан жазык бұлшык 
ет жасушаларынын шоғыры бар. Қакпакшаның негізінен жоғары деңгейде 
ортанғы кабыкша жұкарады. Қакпакшаның бекіген жерінен томен бұлшык 
ет жасушалары киылысып, көктамырдын кабырғасында калындамалар 
калыптастырады. Борпылдак дәнекер тінінен түратын 
сыртқы қабықшасында
бойлай орналаскан жазык бұлшык ет жасушаларынын шоғыры, тамырдын та­
мырлары, жүйке талшыктары аныкталады.
Аяктың баска көктамырларының (тізе асты, үлкен және ұсак тері асты) 
күрылысы да ұксас болып келеді (ортаңғы кабыкшасында жазык миоциттердің 
айналмалы кабатының аныкталуы, ішкі және сырткы кабыкшаларында 
олардың шоғырларынын бойлай кабатының орналасуы).
Төменгі куыс көктамыр да бұлшык еттік элементтері жаксы дамыған 
көктамырларға жатады (13.14-сурет). Төменгі куыс көктамырдын 
ішкі
қабықшасы
эндотелийден, эндотелий асты кабатынан және эластикалык 
талшыктардын кабатынан тұрады. Ортаңғы кабыкшаның ішкі бөлімінде 
жазык бүлшык ет жасушаларымен катар кан және лимфа тамырларының ин­
тима асты торы, ал сырткы бөлімінде — артериолалар мен венулалар орнала­
сады. Төменгі куыс коктамырда кылтамырлар болмайды.
Адамның төменгі куыс көктамырсының ішкі және ортанғы кабыкшалары 
нашар дамыған. Ішкі кабыкшада эндотелий асты кабатында аздаған бойлай 
орналаскан жазык бұлшык ет жасушалары бар. 
Ортаңғы қабықиіада
төменгі 
куыс көктамырдың кеуделік бөлімінде жүкаратын айналмалы бағытта 
орналаскан бұлшык ет кабаты аныкталады. Төменгі куыс көктамырдың 
сыртқы қабықшасында
бойлай орналаскан жазык бүлшык ет жасушаларынын 
шоғырлары көп мөлшерде ажыратылады және бұл кабыкшаның калыңдығы 
ішкі және сырткы кабыкшалардын бірге алынған калыңдыктарынан да 
жоғары болады. Жазык бүлшык ет жасушаларынын шоғырларының арала- 
рында борпылдак талшыкты дәнекер тінінің кабаттары орналасады. Сырткы 
кабыкшадағы жазык бұлшык ет жасушаларынын шоғырының жиырылуы 
канды тек жоғары (салмак күшіне карсы) көтеруге ғана септесіп коймай, со- 
нымен катар, канның кері ағуына кедергі болатын, көлденең катпарлардың 
пайда болуына да әкеледі.
Төменгі куыс көктамырдын сағасы аймағында онын сырткы кабыкшасына 
миокардтың көлденең-жолакты бұлшык ет жасушаларынын шоғыры келіп 
кіреді. Сырткы кабыкшаға жүйке-тамырлар шоғыры келеді (артериялардан, 
көктамырлардан, лимфа тамырларынан және жүйкелерден түратын кешен- 
дер). Олардан сырткы кабыкшада кан және лимфа тамырларынын өрімдері

жүктеу/скачать 74,12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: