Эмбриология
16-Тарау. Ас қорыту жүйес Жүйкеленуі
жүктеу/скачать 74,12 Mb. Pdf көрінісі
|
Афанасьев Гистология
| 584
16-Тарау. Ас қорыту жүйес Жүйкеленуі. Асказаннын эфференттік жүйкеленуінің екі: парасимпа- тикалык (кезбе жүйкеден) жәнс симпатикалык (шекаралык симпатикалык бағаннан) көзі болады. Асказанның кабырғасында үш, атап айтсак бұлшык ет аралык, шырыш асты және сірлі асты жүйке өрімдері орналасады. Жүйке ганглийлерініңсаны кардиальдыкаймакта аз болады, ал пилорикалык бөлімге карай олардың саны мен көлемдері артады. Ен куатты бұлшык ет аралык өрімнің ганглийлері негізінен I гипті жасушаларынан және II типті жасушаларының азғантай мөлшерінен кұралады. Көпшілігі асказаннын пилорикалык аймағында байкалады. II типті жасушалардын ең көп мөлшері асказаннын пилорикалык бөлігінде байкалады. Шырыш асты өрім нашар дамыған. Кезбе жүйкенің тітіркенуі асказанның жиырылуының тездетілуіне және бездерден асказан сөлінің бөлінуінің артуына алып келеді. Симпатикалык жүйкенің тітіркенуі, керісінше, асказаннын жиырылушылык кызметін баяулатады және асказан секрециясын әлсіретеді. Талшыктары жүйке түйіндерінін, тегіс бұлшык еттерінің, дәнекер тіннің рецепторлык инжүйкеациясын камтамасыз ететін, афференттік талшыктар бұлшык етті кабыкшада орналаскан сезімтал өрімді түзейді. 16.3.2. Аш ішек (жіңішке ішек) Аш (жіңішке) ішек үш бөлікке: он екі елі ішек, ашы ішек, мыкын ішектерге бөлінеді. Аш ішекте коректік заттардың барлығы да, атап айтсак нәруыздар, майлар және көмірсулар, химиялык өндеуден өтеді. Нәруыздарды корытуға панкреаттык сөлдің ферменттері (трипсин, химотрипсин, коллагеназа, эла- стаза, карбоксилаза) және ішек сөлінің ферменттері (аминопептидаза, лей- цинаминопептидаза, аланинаминопептидаза, трипептидазы, дипептидазы, энтерокиназа) катысады. Энтерокиназаны ішектің шырышты кабыкшасының жасушалары белсенді емес (киназоген) түрінде өндіріп шығарады, ал ол белсенді емес трипсиноген ферментінің белсенді трипсинге айналуын камтамасыз етеді. Пептидазалар асказанда басталған пептидтердің гидролизін әрі карай, дәйекті түрде, амин кышкылдарға дейін жеткізілуін іске асырады, кейінгілер ішектің эпителиоциттерінің көмегімен сінірі- ліп, канға түседі. Көмірсулардың корытылуына, полисахаридтерді карапайым канттарға (моносахаридтерге) дейін ыдырататын, ұйкы безінің және ішек сөлдерінін ферменттері — бета-амилаза, амило-1,6-глюкозидаза, олиго-1,6-глюкозидаза, мальтаза (альфа-глюкозидаза), лактаза және дисахаридтерді да карапайым канттарға дейін ыдырататын — глюкоза, фруктоза, галактозалар катысады, ал канттарды ішек эпителиоциттері сіңіріп, канға жеткізеді. Майлардың корытылуы үшглицеридтерді ыдыратушы панкреаттык липазалардың және моноглицеридтердің ыдыратылуына жауапты ішек липазасының көмегімен аткарылады. Ішекте майлардың ыдыратылуынын өнімі май қышкылдары, глицерин, моноглицеридтер болып табылады. 16.3. Ac қорыту жүйесінің ортаңғы және артқы бөліктері 585 Аш ішекте сондай-ак нәруыздардың, майлар мен көмірсулардын ыдырау өнімдерінің кан және лимфа тамырларына сіңірілу үдерісі жүзеге асады. Со- ііымсіі катар, ішектер механикалык кызмет аткарып, химусты каудальдык бағытта жылжытады. Бүл кызмет ішектердің бүлшык еті кабыкшасынын перистальтикалык жиырылуының аркасында орындалады. Арнаулы секреторлык жасушалар аткаратын эндокриндік кызмет биологиялык белсенді заттарды — серотонин, гистамин, мотилин, секретин, энтероглюка- гон, холепистокинин, панкреозимин, гастриндерді және гастрин ингибито- рын өндірумен аныкталады. Бұл гормондарды өндіретін жасушалар дисперсті эндокриндік жүйеге (жасушалардың APUD-еериясына) жатады (15-тарауды караңыз). Дамуы. Ані ішек эмбриогенездін 5-ші аптасында дами бастайды. Аш ішектің бүрлерінің, криптілерінін және дуоденальдык бездерінің эпителийлері ішек эн- тодермасынан пайда болады. Жіктелудің алғашкы кезендерінде эпителий — бір катарлы текшелі, одан соң — екі катарлы призмалық болып келеді де, ақыры 7-8-ш і аптада бір кабатты бағаналык эпителий түзіледі. Дамудың 8— 10-шы апталарында бүрлер мен криптілер пайда болады. 20-24-ші апталарының ішінде айналмалы катпарлар калыптасып, дуоденалдык бездер түзеледі. 4-апталык ұрыктың ішек эпителиінің жасушалары дифференцияланбаған және көбею кабілеттілігінің белсенділігі жоғары болуымен сипатталады. Эпителиоциттердін саралануы дамудың 6— 12-ші апталарында басталады. Ішектің шырышты кабыкшасыныңэпителиоциттерінің барлыктүрлерініңжәне эндокриноциттерінің дамуының негізінде дің жасушасының дивергентті сара лануы жатады. Резорбциялык беткейдің көлемін ұлғайтатын микробүрлердің каркынды дамуы тән, бағаналы (жиекшелі) эпителиоциттер пайда болады. Гли- кокаликс эмбриондыккезеңніңаяғы, үрыктыккезеңніңбасына карай калыптаса бастайды. Бүл кезде эпителиоциттерде резорбцияның ультракұрылымдык белгілері — везикулалардың, лизосомалардың, мультивезикулярлык және мекониальдық денешіктердің көп мөлшері байкалады. Бокал тәрізді экзокриноциттер дамудың 5-ші аптасында, ал эндокри- ноциттер — 6-шы аптасында дифференцияланады. Бүл мезгілде эндо- криноциттердің ішінде түйіршіктері дифференцияланбаған өтпелі жасушалар басымырак болып, ЕС-жасушалар, G -жасушалар және S-жасушалар ажыра- тылады. Ұрыктык кезендн ЕС-жасушалар басым болып аныкталады, олардың көбі криптілердің саңылауларымен байланыспайды («жабык» түрі); кешіректе жасушалардың «ашык» түрлері пайда болады. Адамның эмбриондары мен ұрыктарында ацидофилді түйіршіктері бар экзокриноциттер (Панет жасу шалары) аз дифференцияланған. Аш ішектін шырышты кабыкшасынын меншікті табакшасы және шырыш асты негіз эмбриогенездің 7—8-ші ап таларында мезенхимадан түзеледі. Аш ішектің кабырғасында орналасатын жазык бұлшык ет тіні мезенхимадан дамиды, бірак ішек кабырғасының әр түрлі аймактарында әр мезгілде пайда болады: бұлшык ет кабыкшасынын ішкі айналмалы кабаты 7—8-ші аптада дамиды, одан кейін 8—9-шы апталар- да сырткы бойлай кабат, және акыр аяғында, ұрыктың дамуының 24—28-ші апталарында шырышты кабыкшаның бұлшык ет табакшасы калыптасады. |