Табиғаттағы бос оттек айналымы деп – оттектің өсімдіктердее фотосинтез нәтижесінде түзіліп, оның организмдердің тыныс алуына, тотығу реакцияларына, оның ішінде оттектің жану, т.с.с. химиялық реакцияларға жұмсалуын айтамыз. Жыл сайын Жер бетінде түрлі отынның жану процесіне 9 х 109 тонна оттек жұмсалады.
Оттек айналым кезеңдері
Атмосфералық оттегінің негізгі көзі – фотосинтез.
Соның бірі – Жер ядросының сұйық сыртқы мантиясы. Оттегі атмосфераға жанартау атқылауы арқылы су буы ретінде жетеді. Су буы стратосфераға көтеріліп, фотолизге ұшырайды, нәтижесінде күн сәулесінен жоғары энергия бөлінеді және бос оттегі пайда болады.
Фотосинтетикалық кезең
Фотосинтез хлоропластарда жүреді. Фотосинтездің жеңіл фазасы кезінде тотықсыздандырғыш қажет, яғни электрондар көзі. Бұл жағдайда агент – бұл су
Барлық молекулалық оттегі (O2) фотосинтез кезінде өндірілген процесте қолданылатын судан шығады. фотосинтезде күн энергиясы және су (H2O), жұмсалады, ал оттегі бөлінеді (O2).
Атмосфераның қайтару кезеңі
O2 фотосинтезде түзілген атмосфераға өсімдіктер жағдайында стоматалар арқылы шығарылады. Балдырлар мен цианобактериялар оны қоршаған ортаға мембраналық диффузия арқылы қайтарады. Сол сияқты тыныс алу процестері оттегін қоршаған ортаға көмірқышқыл газы (СО) түрінде қайтарады2).
-Тыныс алу кезеңі
Тірі организмдердің қажетті энергияны бөлу үшін химиялық қосылыстарды тарату процесі тыныс алу деп аталады. Бұл процесс жасушаларда жүреді және екі фазадан тұрады; бір аэробты және бір анаэробты.
Аэробты тыныс алу митохондрияда өсімдіктер мен жануарларда жүреді. Бактерияларда ол цитоплазмада жүреді, өйткені оларға митохондрия жетіспейді.
Фотоспирация
Өсімдіктерде жарықтың қатысуымен оттегі мен энергияны тұтынатын, фотоспирация деп аталатын процесс дамиды.
Фотоспирация өсімдік үшін теріс энергия балансын орнатады. O2тұтынады және химиялық энергия (фотосинтез арқылы өндіріледі) және CO бөледі2.
Маңыздылығы
Бүгінгі таңда өмірдің басым көпшілігі аэробты болып келеді. О2-ның айналымы жоқ планетарлық жүйеде өмір сүру мүмкін емес еді.
Сонымен қатар, оттегі жер ауа массасының едәуір бөлігін құрайды. Сондықтан, ол онымен байланысты атмосфералық құбылыстарға және оның салдарына ықпал етеді: эрозиялық әсерлер, климатты реттеу және басқалар
Достарыңызбен бөлісу: |
