Емтихан сұРАҚтары «5В060900-«География»
Ареалдың қалыптасу жолдары
жүктеу/скачать 5,83 Mb.
|
Åìòèõàí ñ?ÐÀ?òàðû «5Â060900-«Ãåîãðàôèÿ»
- Бұл бет үшін навигация:
- Ареалдың қалыптасуы
- Мангр ормандары. Әр түрлі континенттердің тірі жамылғысының құрылымында ерекше орынды толысу-қайту жолағында пайда болатын интразональды литоральды биомалар алады - мангр
- Мангр ормандары
| Ареалдың қалыптасу жолдары.
Ареал деп өсімдік түрлері немесе тұқымластарының жер бетінің белгілі бір аумақ бойынша орналасуы. Сондықтан ареал өсімдіктер географиясының өлшемі, объектісі, негізгі құралы деп түсінген жөн. Түр немесе тұқымдас бір ареалда, немесе бірнеше түр, тұқымдас (таксон) білесіп бір ареалда өмір сүруі мүмкін. Биогеографиялық аудандастыру, фауналық жəне флоралық аймақтарды бөліп көрсетуге жəне ареалдарды талдауға негізделеді. Биогеографияда зерттеудің басты нысаны түрдің таралу ареалы болып саналады, өйткені түр – тірі ағзалардың бастапқы жəне негізгі таксономиялық категориясы. Ареал – биологиялық түрдің маңызды географиялық сипаттамасы. Ареалдың қалыптасуы тірі ағзалардың эволюциялық процесі кезінде жəне қоршаған орта жағдайларына байланысты жүзеге асады. Ареалдың қалыптасуы. Ареалдың пайда болуы ең алдымен өсімдіктердің бір түрінің белгілі бір жерге тұқымы түсіп, алғаш өсіп шығуына байланысты. Ол жерге бару немесе жету үшін – су, жел, жануар, адамдар арқылы таралуы мүмкін. Осындай тұқымның жаңа жерге барып, өсіп бастауын диаспора дейді. Тұқым арқылы да басқа тамырсабақ арқылы да, вегетативтік жолмен таралуы да, көбеюіде мүмкін. Әрине тұқым жолмен болсын, вегетативтік жолмен болсын бір жерге барып таралып, көбейіп, сол территорияны имеденіп, басқа өсімдіктерді ығыстыру өте күрделі әрі ұзақ процесс. Қандайда бір өсімдік түрі болсын алғашында аз жерді иемденіп, саныда аз болатыны белгілі. Кейбір жағдайларда өсімдік түрінің аз ареалы болуы мүмкін тек экологиялық жағдайларға тәуелденгендіктен Еуропада шырша, Азияда ель сибирская өседі. Экологиялық жағдайлардың әсерінен кейбір өсімдіктер морфологиялық өзгеріске ұшырайды. Мысалы, құртқашаш өсімдігі өсіп тұрған жердің топырағына байланысты гүлінің түр түсін (полихоризи) күлгін, көгілдір, ақ және сары секілді түстерге ауыстырады. Мангр ормандары. Әр түрлі континенттердің тірі жамылғысының құрылымында ерекше орынды толысу-қайту жолағында пайда болатын интразональды литоральды биомалар алады - мангр - өте ерекше жағдайларға бейімделген мәңгі жасыл жапырақты ағаштардың түзілімдері. Мангр қауымдастықтары әсіресе теңіз жағалауларын тропикалық және экваторлық ендіктермен шектеседі, мұнда толысу-қайту жолағы көрінеді. Мангр ормандарының теңіз деңгейіне қатысты орналасуын қарастыратын болсақ, онда олар- төмен толқындар мен ең жоғары толқындар арасындағықатаң шектеулі аймақты алады. • Мангр ормандары мұхит толқындарына ашық жағалаулардан аулақ болады және шығанақтармен, тропикалық өзендердің эстуарийлерімен шектеседі, маржан рифтері мен тайыз құмдар шөгінді төмпешіктері күшті толқындардың жолын жауып тұрған жерде орналасады. Теңізден құрлыққа дейін мангралар алып жатқан жолақта толқынның су басу жиілігі мен тереңдігі өзгереді, тұнбаның қозғалғыштығы, оның су мен тұздарға қанықтылығы төмендейді. Мангр ормандарының ішкі бөліктерінде теңіз грунтының жапырақтардың, бұтақтардың қалдықтарымен араластыру нәтижесінде ыдырап қарашірікке айналып маңызды құнарлытопыраққа пайда болады. Мангр формациялары флористік тұрғыдан кедей, оларды құрайтын ағаштар бірнеше туыстарға жатады, олардың ішінде ризофор, авицения, бругиера және соннерация туыстары түрлерінің ролі маңызды, барлығы 30-ға жуық түрі бар. Шығыс жарты шардың мангрлері батыспен салыстырғанда флористикалық алуантүрлілікпен ерекшеленеді. Мангр ағаштарының барлығы галофиттер болып табылады және ерекше субстраттарда өсуге мүмкіндік беретін бейімделулерге ие, өсімдіктерге улы тұздар көп әсер етеді. Мангр ағаштары қатты, жиі суккулентті жапырақтармен сипатталады, кейбір түрлерде жапырақтарда тұзды шғаратын бездер бар, бұл өсімдікке артық тұздардан арылуға мүмкіндік береді. Сұйық тұнба сияқты жұмсақ субстратта өсу қажеттілігі тірек функцияларын орындайтын қосымша тамырлардың дамуына әкелді. Тұнбада оттегі жоқ және улы күкіртсутек жиналады, осыған байланысты тамырларды атмосфералық ауамен қамтамасыз ету үшін көптеген ағаштар топырақтан жоғары көтеріліп, тыныс алу тамырларын дамытады. Мангр ағаштарының жұқа тамырлы түктері қоректік заттарды тек оттегі бар тұнбаның жоғарғы қабатынан алады. Бұл жағдайда көптеген түрлер үшін вивипария тән-тұқымдар тікелей аналық өсімдікте өніп шығады (көшеттердің ұзындығы 0,5 - 1,0 м), содан кейін ғана бөлініп, төмен қарай құлап, ауыр ұшты төменгі ұшымен тұнбаға түседі немесе су алынған жағалаудың басқа бөліктеріне тасымалданады, онда олар тамыр салады. Мангрларда жер үсті және теңіз организмдерінің жолдары қиылысады. Ағаштардың тәждерінде орман организмдері теңізге енеді; судың тұздылығына шыдымды теңіз жануарлары батпақты тайыз жерлерде құрлыққа қарай жылжиды. Құрлық пен теңіз жануарлары мангралардың бұтақтарында және қабығының астында орналасады. Мангрлар биоценоздар ретінде қызығушылық тудырады, онда теңіз жағалаулары- қатты және жұмсақ топырақтарының тұрғындары орманының ағаштары мен тәждері біріктіріледі. Сонымен қатар, әртүрлі эволюциялық деңгейге жататын мангр ормандарының жануарлары құрлықта уақытша немесе ұзақ өмір сүруге көптеген бейімделулерге ие болады. • Мангр биомдарының маңызы олардың балық қорын көбейтудегі рөлімен анықталады: теңіздің іргелес учаскелерінде балық аулау үшін үлкен маңызы бар көптеген балықтар мен шаян тәрізділер кездеседі. Манг ағаштарын ұзақ уақыт бойы адам ағаштың жоғары сапасы үшін жоғары бағалаған, сондықтан қазіргі уақытта олар айтарлықтай аудандарда жойылды немесе олардан кішкене фрагменттер сақталды. Кейбір тропикалық елдерде, мысалы Вьетнамда-Меконг атырауында орманды қалпына келтіру жұмыстарының нәтижесінде мәдени шыққан мангр ормандарыбар. жүктеу/скачать 5,83 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|