Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев
жүктеу/скачать 11,21 Mb. Pdf көрінісі
|
b51b9b89e1b6b84ef8ef8f36547c93bb
| КІСӘПІРЛІК
– мінездегі жағым- сыз, жексұрын қылық. К. бірнеше мағынада қолданылады: 1. К. қалтаға түсіп, ұрлық жасаушы адам. 2. Қиын- қыстау жағдайда шыдамдылық пен төзімділік көрсетіп, ауыр халден құ- тыла білу. 3. Адамдармен қарым-қа- тынас жасауда өзінің ойындағы мақ- сатына жету үшін қандай да кедер- гі-тосқауыл кездесетін болса да он- дай жағдайдан босанудың амал-ай- ласын тауып, онан құтылып кете ала- тын қабілеттілігі. К.-тің тағы бір ерекшелігі – мақсатты ісін жүзеге асыру үшін түрлі айлакерлік жасап, қару-құрал қолданып, адамдардың өмірін жоюға дейін барады. Мінезде- гі К. істеген ісі мен қимыл-әрекетін- дегі қылмысын, ұрлық-қорлығын мойындамай қасарысып қарсылық көрсетуден танбайтын жексұрын қылық. КІШІЛІК – мінездегі кішіпейілді- лік, қайырымдылық сипаттарымен ерекшеленетін ұнамды қасиет. К. адамның ибалығын, әдептілігін де білдіретін жағымды сипат. «Жаман- ның көңілі көкте, жерде басы, алыс қой аңғарарға екі арасы. Жақсының өзі кішік, ойы биік, бірдей ме екеуі- нің мәртебесі (Жамбыл)». «Досмағұл кішіпейіл, мейірімді, сабырлы кісі еді (Көбеев)». «Кішіпейілділік бәрі- мізге ұнайды (Иманжанов)». Ауыспалы түрде К. біреудің айтқа- нын тыңдап, оның ақыл-кеңесін өмір КІНӘ КІШІ 283 тәжірибесінде, іс-әрекетінде қол- дана білуі. К. адам қасиетіндегі мі- нездің ұнамды сипат-ерекшеліктерін білдіретін белгісі ретінде кімнің бол- са да сыйлап, құрмет тұтуына лайық- ты адам деп саналады. К. адамның тұлғалық қасиеті мен кісілік бейнесін орынсыз кішірейту немесе адамның өз басын шамадан тыс кемітіп кішіреюі ұнамсыз қа- сиет деп саналады. К. кішірею мағы- насында жасару, жақсаруды да білді- реді. «Бұл түрінде ол он бес жас кішірейіп қалған сияқты (Ә.Әбішев)». Қазақ халқында: «Ағайынның кіші- сі болсаң, күшігі бол» дейтін мәтел бар. Мәтел топ ішіндегі, отбасы мен мен жора-жолдас арасындағы жасы үлкендерді сыйлап құрмет көрсетуге тәрбиелеп, кішілерге қамқорлық жа- сап, өнеге, тәрбие көрсетудің, кішіпе- йілділік пен қамқорлық мінезге бау- лудың үлгісі болып табылады. ҚАБЫЛДАУ – ақиқат дүниедегі зат- тар мен құбылыстардың сезім мү- шелеріне тікелей әсер етіп, тұтас- тай заттық түрде бейнеленуі. Қабыл- данатын заттардың қасиеттері мен бейнелері кеңістікте шоғырланады. Қ-дағы бұл үрдіс объективация деп аталады. Қ. нәтижесінде пайда болатын бейне бірден бірнеше ана- лизаторлардың өзара әрекеттесіп, үйлесімді жұмыс атқаруының нә- тижесі. Осы анализаторлардың қай- сысы белсенді жұмыс атқарып, ақ- параттық мәліметті көп берсе, соған байланысты Қ. түрлері де ажыра- тылады (көру, есту, тері, қозғалыс т.б.). Қ-дың түйсіктерден едәуір дамығандығын көрсететін тағы бір ерекшелігі, қабылдаудың негізінде адам санасының затқа, құбылыс- қа, үрдіске жатқызатын өзара байла- нысты түйсіктердің жиынтығы ретін- де бейне қалыптасады. Түйсіну мен қабылдаудың ұқсас- тығы – екеуінің де пайда болуы үшін дүниедегі заттар мен құбылыстардың адамның сыртқы сезім мүшелеріне тікелей әсер етіп отыруы. Қ-ға түй- сіктермен қатар, ой элементтері де, елестер мен ұғымдар да енеді. Қабыл- жүктеу/скачать 11,21 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|