Қазақ хандығы дәуіріндегі әдебиетінен емтихан сұрақтары Жыраулар поэзиясының зерттелуі
XVIII ғасырдағы жыраулар поэзиясының тақырыптары
жүктеу/скачать 266,21 Kb.
|
?àçà? õàíäû?û ä?ó³ð³íäåã³ ?äåáèåò³íåí åìòèõàí ñ?ðà?òàðû Æûðàóëàð 2
| 13.XVIII ғасырдағы жыраулар поэзиясының тақырыптары
Қазақ әдебиеті тарихында қазақ поэзиясының дамуы үш кезеңге бөлінеді: Жыраулар кезеңі (XV ғасыр — XVIII ғасырдың бірінші жартысы. Ақындық кезең (XVIII ғасырдың екінші жартысы — XIX ғасырдың бірінші жартысы). Айтыс кезеңі (XIX ғасырдың екінші жартысы — XX ғасырдың басы). Жыраулар мектебінің белгілі өкілдері — Қазтуған, Асан қайғы (XV ғасыр), Доспамбет жырау (XVI ғасыр), Шалкиіз жырау (1465—1560 жылдары), Жиембет жырау, Марқасқа жырау (XVII ғасыр), Ақтамберді жырау (1675—1768 жылдары), Тәтіқара ақын (XVII ғасыр), Үмбетей жырау (1706—1778 жылдары), Бұқар жырау (1693—1787 жылдары), Шал ақын (1748—1778 жылдары), Жанақ ақын (1770—1856 жылдары), т.б. жатады. М.Әуезов жырау деген атакка ие болған шығармашылық өкілінің өз ортасында ерекше салмағы бар қоғамдық тұлға екендігін айта отырып, оның негізгі функциясы елеңшілік емес, елге басшылық жасап, басалқы айту болатын олар хан қасындағы қалың елдің ішінен қосылған қариялар кеңесінің өкілдері деген тұжырым жасайды. Жыраулар шығармашылығының ақындық поэзиядан негізгі ерекшелігі — жыраудың тек үлкен эпостарды жырлайтындығымен ғана емес, елдің іргелілігі үшін ақылгөйлік, көрегендік, даналық сөздер айтатын көсемдік табиғатымен тікелей байланысты. XVIII—XIX ғасырлардағы жыраулар поэзиясында еліміздің тарихы көрініс тапқан. Тек ауыз әдебиеті шығармаларын тарихи дереккез ретінде қарастырғанда, біз бірінші кезекте әрбір тарихи деректің дәлдігімен қатар тарихи оқиғалардың желісін іздейміз. https://stud.kz/referat/show/1901 14.Тәтіқара ақынның «Қамыстың басы майда,түбі сайда» өлеңінің шығу тарихы Тәтіқара – Абылай ханның тұстасы. Қалмаққа қарсы жорыққа қатысып, сол жорықтарды жырлаған ақын. Шоқан Уалиханов Тәтіқараның кезінде ірі ақын болғандығын айта келіп, оны Абылай қолының жыршысы деп орынды ескертеді және Абылай қолының жаудан сасқан бір шағында айтқан Тәтіқара өлеңінің мазмұнын баяндап береді. Профессор Е. Ысмайылов та Бұхар мен Тәтіқараны өзі көрген жортуыл туралы жырлар шығарған эпик ақын деп санайды. «Ер Тарғын», «Қобыланды» жырларды оқиғаның куәсі болған Сыпыра жырау шығарып, ал онан соң Үмбетей, Тәтіқаралар жырлап таратуы ықтимал – дейді. Академик Ә. Марғұланның ескертуі бойынша, Тәтіқара жырау – XVIII ғасырдың бірінші жартысында жасаған қазақтың ірі ақыны, жыршы-импровизаторы. Оның өлеңдері мен жырларынан тек ауыз әдебиетінің ерекшеліктері емес, жазба әдебиетке тән сипаттар да байқалады. Тәтіқара Бөгенбай қолымен қалмаққа қарсы шабуылдарға қатысып, өзінің жалынды жырларымен күреске аттанған. Шайқастың нақ ортасында жүріп, халықтың көңілін көтеріп, жігерін оятып отырған. Мысалы, оның бір жыры «Қамыстың басы майда» деп басталады. "Әдебиет және Искусство” журналында 1946 жылы (7–8 сандары) жарияланған, бір өлеңінің шығу тарихы осындай. Ол қазақ қолының қысылшаң жағдайға ұрынған кезінде, жауынгерлердің ерлік намысын ояту ниетінде айтылған жалынды сөз: Бірде Абылай ханның жортуылда жолы болмапты.Өкшелеген жаудан құтылуға айналғанда алдыдан өткел бермес тасыған өзен кездеседі.Жұрт ұйлығып қалыпты.Бәріне де харап болу қаупі төнеді.Сонда Тәтіқара суырылып шығып: "Қамыстың басы майда,түбі сайда Жәнібек Шақшақұлы болат найза Алдыңнан су,артыңнан жау қысқанда , Ер жігіттің ерлігі осындайда . Бөкейді айт Сағыр менен дулаттағы Дәріпсәлі,Маңдайды айт қыпшақтағы Өзге батыр қайтса да бір қайтпайтын Сары менен Баянды айт уақтағы. Ағашта биікті айтсаң қарағайды айт Жігіттік, ерлікті айтсаң Бөгембайды айт Найзасының ұшына жау мінгізген Еменалы керейде ер Жабайды айт",- дегенде, аты аталған батырлар ақынның соңынан тасып жатқан өзенге түсе бастапты.Бұлардың артынан қалың қол да еріп, судан аман өтіпті. жүктеу/скачать 266,21 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|