Әдебиет: Философия. Энциклопедический словарь. – М., 2004; Әлемдік философиялық мұра. – Алматы: Жазушы, 2006.
ДҮНИЕ – тұтас алғандағы бүкіл объективтік шындықта бардың бәрі. Д-ге бірлік, біртұтастық тән. Д-нің бірлігі, біртұтастығы философияда әртүр- лі түсіндіріледі. Қандай көзқарасты ұстану адамның дүниеге көзқарасын, дүниетанымын анықтайды. Философия мен ғылымды Д. мен адамның
223
қарым-қатынасы мәселесі қызықтырады. Адам да сол Д-нің бір бөлігі, бірақ Адам сонымен бірге Д-мен барабар: ол Д-ні сезінеді, тұтас қабылдайды, танып-біледі, өзгертеді, оған тереңдеп бойлайды, оның тұтас суреттемесін жасайды, меңгереді. Адам әмбебап жан иесі ретінде дүниемен теңгеріледі, сол Д-де еркін өмір сүруге ұмтылады. Адамзат практикасының дамуы бұл еркіндік дәрежесінің барған сайын арта түсуіне әкеліп соғады. Д. ұғымымен қатар кейде Әлем, Ғарыш (Космос) ұғымдары қолданылады. Әлем ұғымы астрономиялық мағынасы бар ұғым, ол галактика, мегагалактика сияқты ұғымдармен нақтыланады. Космос ұғымы антикалық философияның жемісі: онда миф пен логос, хаос пен космос қарама-қарсы қойылады. Космос хаостан мүлде бөлек, ол белгілі бір тәртібі, ішкі заңдылығы бар біртұтас Д., сондықтан антикалық философияның басты ерекшелігі оның космоцентризмінде делінеді. Яғни бәрі табиғат та, қоғамда да, адам баласы да сол бір Космос, сонымен қамтылады, сонымен анықталады. Бүкіл Д. макрокосмос делінсе, адам микрокосмос деп есептеледі. Қазіргі ғылымда космос ұғымы астрономиялық (аспан, аспан денелері) мағынасында қолданылады.
Достарыңызбен бөлісу: |
