Қазақстан республикасының білім және ғылым министрлігі қ. ЖҰбанов атындағы ақТӨбе өҢірлік мемлекеттік
жүктеу/скачать 2,03 Mb. Pdf көрінісі
|
ktj 20593
===
| жаңа экономикалық саясатпен
, төтенше жағдайда енгiзiлген салғыртты салықпен ауыстыруға бағыт алады. Елiмiзде жаңа экономикалық саясатты (ЖЭС-НЭП) iске асыру 1921-1923 жылдарда Қазақ АКСР Орталық Атқару Комитетiнiң азық-түлiк салығына көшу туралы шешiмi негiзiнде жүргiзiлдi. Салықтың мөлшерi салғыртқа қарағанда аз болды және өндiрушiлерде ендi артық өнiмiн өз мүддесі аясында рынокқа шығаруға мүмкiндiгi туып, оларда ынта туғызатыны көзделдi. Мәселен, 1920 жылы Жетiсу мен Сырдария облыстарында астық салғырты бойынша 10,4 млн. пұт дәндi дақыл жиналса, 1921 жылы салық арқылы шаруалардан жиналған астық 6 млн пұттан асқан жоқ. Шаруалардан алынатын ауыл шаруашылығы өнiмдерiнiң мөлшерiн салықпен шектеу ауыл-селолардың қалалармен байланысын нығайтуға жол ашты. Бұл тұста шаруалар басы артық өнiмдерiн қалаға апарып сатып, тұрмыс жағдайын түзеуге мүмкiндi алды. Уақыт өткен сайын жаңа қатынасқа шаруалар мен жалпы өндiрушiлердiң сенiмi кеңңее түстi. Бұл тұста Кеңестердiң өлкедегi шараларын нығайтуға байланысты бiраз саяси-ұйымдастыру жұмыстары жүргiзiлдi. 1921 жылы уездер мен губернияларда Кеңестер съезi болып өттi. Алайда, Қазақстандағы Кеңестер құрылысында бiрқатар қиыншылықтар мен кемшiлiктер кездестi. Кейбiр жерде белсендiлер жаңа экономикалық саясаттың мәнiн түсiнбедi, бұрынғысынша соғыс коммунизм әдiстерiн қолданды. Кеңестер құрамына жаңа саясатты енгiзуге қарсы, iштен бүлдiру әрекетiне бейiм адамдардың кiрiп, керi үгiт жүргiзу көрiнiстерi де көп болды. Дегенмен, кеңестердi құрып нығайту жұмыстары мақсатты жүргiзiлдi. Оған белсене қатысқан Қазақ КАСР Комитетiнiң тұңғыш төрағасы С.Меңдешев, орынбасары Ә.Жангелдин, ҚАСР iшкi iстер халық комиссары Ә.Әйтиев және басқалары Кеңестердiң жұмысын жандандыруға елеулi еңбек сiңiрдi. Билеушi партияның (РК/б/П) Х съезi (1921 ж. наурыз) шаруашылық мүддесiн iске қосудың пәрмендi жүйесiн жасау, азық-түлiк салымынан азық- түлiк салығына көшу туралы шешiм қабылдады. Iлкi әзiрде бұл шара жаңа экономикалық саясат шеңберiнде жүзеге асырылғанымен, жаңа реформалық кешенiн түгел қамти алмады. Салық саясатында шаруашылық саласындағы белсендiлiкке жаңа серпiн берген аса мәндi өзгерiстермен бiрге, қаржыда, несиеде, ақша шаруасында, арендалық қатынастың басқа да бiрқатар көрiнiстерiнде пәрмендi шаралар жасалды. 1921 ж. 4-10 қазанда аралығында өткен Қазақ АКСР Кеңестерiнiң II съезi республиканың өмiр сүрген алғашқы жыл iшiндегi мемлекеттiк және шаруашылық құрылыстың қорытындыларын шығарды. Оның жұмысының басты мақсаты - жаңа экономикалық саясат жолында ел iшiндегi этностар арасындағы қарым-қатынасқа талдау жасап, оны түсiнушiлiк, достастық жолымен дамыту бағыттарын белгiлеп беру едi. 1921 жылы жазда Бүкiлорталық Ресейдегi сияқты Қазақстанда да ғасырдың қатерi стихиялық апатқа - аптапты қуаңшылыққа ұшырады. Орал, Орынбор, Ақтөбе, Бөкей және Қостанай аймақтарындағы егiстiң көбi күйiп кеттi. Малға азық болмай оның бiразы қырылды. Егілген дәнді дақылдың күйіп кетуі тек қана қуаңшылықтан емес, сонымен бiрге ауыл шаруашылығының жалпы артта қалушылығы мен экстенсивтiгi салдарынан, мұның үстiне шет ел басқыншылығы мен қоғамдағы азамат қарсыластығының зардабы және билеушi саяси күштер мен мемлекет басшыларының оралымсыз уйымдастыру-саяси қызметінен болғанын белгілі зерттеші ғалымдар дәлелдеген. Қазақстанда ашаршылық көлемi зор болды. 1921 жылы қыркүйекте жүргiзiлген толық емес есеп бойынша 8,4 млн. десятина жалпы егiс көлемiнiң 2,1 млн. десятинасында егiн көктемей қалды, ал қалған алқапта өнiм өте-мөте төмен болды. Жүз мыңдаған адамдар ашаршылыққа ұшырады, ал көшпелi қазақтар үшiн қуаңшылық аса ауыр қасырет болып келіп өте қатты соққы болып тиеді. Бейбiт халыққа озбырлық жасап, азақ-түлiк және тұқымдық қоймаларын тонаған жаңа үкiметке қарсы топтармен бiрге осы кезде олардың қатарына ағымды жағдайға наразылық бiлдiрген жәй азаматтар да қосылды. Ашаршылыққа қарсы мемлекет пен билеушi саяси күштер өздерiнше әрекеттер ұйымдастырды. Ресейден осы жылдары Қазақстанға 4,5 млн. пұт астық, 183 мың пұт картоп келдi. Қазақстан шаруалары тек 1922 жылы егiс көлемiнiң 60 пайызынан астамына тұқымды аталған аймақтан алып септi. Елге ондаған дәрiгерлiк- тамақтандыру топтары келдi. Бұндай қамқорлық Кеңес мемлекетiнiң әр халықтар арасында кеңiнен тарады. Мысалы, Қазақстанға түркі халықтары және Украина көп көмектестi. Түркiстан республикасы 1921-1922 жылдары қазақ елiне 2 млн.-ға т. жуық астық бөлдi. Түрлi мемлекеттiк, қоғамдық қамқорлық шараларына қарамастан Қазақстан республикасының жалпы әлеуметтiк-экономикалық жағдайы, соның iшiнде шаруалар күйi өте ауыр болып қала бердi. XX ғасырдың 20-жылдарында Қазақстанда жер реформасы елдегi әлеуметтiк топтардың арасын нығайтуда орасан зор рөл атқарды. Ресей патша үкiметi кезiндегi отаршылдық саясат нәтижесiнде жердi жаппай және жөнсiз тартып алуы шаруаға қажеттi жерлердiң көлемiн күрт тарылтты, жер пайдалану шекаралары ауысты, малды жая жүрiп көшетiн және суға жететiн жолдар жабылып қалды. Көшпелi қазақтардың үлкен-үлкен топтарының пайдаланып отырған үлкен шүйгiн жайылымдары, ал отырықшы аудандарда - суармалы жерлер мен оның құбырлары тартылып алынды. Әсiресе жаңа үстемдiк саясаттың зардаптары Жетiсу, Сiбiр және Орал казак әскерлерiне алып берген өңiрлерiнде ерекше ауыр болды. Жайылымдарды, шабындықтар мен егiс алқаптарын, қыстауларды пайдаланғаны үшiн жергiлiктi халық көп жалдама ақы төледi, егiн алқаптарында еңбек етiп, қазақ ұлықтарының малын бақты, астықтың недәуiр бөлiгiн сыйға бердi. Гурьев (Атырау) уезiнiң Еспол және Сiмбiртi болыстарының тұрғындары 1921 жылы ҚАКСР Жер Халық Комиссариатына өтiнiш жолдап, онда Кеңес өкiметiнiң орнауы қарсаңында “бiзге егiншiлiк пен шөп шабуға ғана емес, тiптi жайылым үшiн де жарамсыз кiлең сортаң жерлер қалды” деп жазған. Ертiс пен Жайық бойындағы, Жетiсудағы басқа аудандарда да жағдай осындай болды. Кеңес үкiметiнiң алғашқы жер реформасы саласындағы шаралар негiзiнен жалдамалы ақы мен жердi пайдаланғаны үшiн еңбекпен өтеудi заң жүзiнде жойып қазақтарға жер құқын бердi. Алайда азамат соғысы және одан кейiнгi жылдарда көптеген жерлерде бұрынғы ауылдағы үстем топтар жердi пайдаланудағы шиеленiсушiлiктi барынша пайдаланып, жалдама ақысын одан әрi ала беруге тырысты. 1920 жылдың аяғында ҚАКСР Орталық Атқару Комитетi жанынан жер комиссиясы құрылып, ол 1921 жылдың басында жарияланған Үкiметтiң жердi ұлттандыру Декретiне сәйкес, бүкiл жердi мемлекеттiк қор деп жариялады да, жердi өз бетiмен алу, сатып алу және жалдау атаулыға тыйым салды. 1921 жылдың ақпан - сәуiр айларында жер реформасына байланысты қосымша қабылданған мемлекеттiк құжаттар, қазақ шаруаларына дәстүрлi ата- тегiнен қалған тиесiлi жерлердi өздерiне қайтаруға негiз болды. Осы жылы жазда Жайықтың сол жағалауындағы жерлер межелеп бөлiнiп, қазақтарға қолайлы жайылымдар тидi. 1922 жылы Орал губерниясының қазақ тұрғындары барлығы 208 мыңнан астам десятина жер алды. Семей губерниясында әскер қорының жерлерi қазақтардың пайдалануына көштi, межелеп бөлуге 184 мың десятина жер әзiрлендi. Ақмола губерниясында Ертiс бойындағы он шақырымдық алқапқа 1922 жылдың шiлдесiне дейiн 35 iрi қоныс аудару учаскесiне 350 қазақ шаруашылығы - бұрынғы жалдаушылар мен бақташылар көштi. Көкшетау уезiнде барлық бос жер қорын Кеңестер қазақтарға бердi. 1921 жылы Жер-су реформасы Түркiстанның көптеген аудандарында, оның iшiнде Алматы, Қапал, Шымкент, Әулиеата уездерiнде жүзеге аса бастады. Осы кездерде бұнда қазақ кедейлерi мен жатақтарының тұңғыш бұқаралық ұйымы - жүктеу/скачать 2,03 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|