Қазақстанда тың және тыңайған жерлерді игеру

Кеңес үкіметі Қазақстан ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіруді күрт ұлғайту үшін айтарлықтай ресурстарға ие деп есептеді. 1954 жылы ақпанда КОКП ОК Пленумында Солтүстік Қазақстан, Сібірде, Орал мен Солтүстік Кавказда дәнді дақылдарды кеңейту туралы шешім қабылданды, сол жылдың тамызында "тың жерлерді одан әрі игеру туралы"қаулы қабылданды. Бұл эрозияға өте осал топырақтары және жеткіліксіз ылғалдылығы бар қауіпті егіншілік аймақтары болды. 1954 жылдың тамызына қарай Қазақстанда 6,5 млн. га жыртылды. Өңделетін жерлердің көлемі 8,5 млн. га өсіп, 90 жаңа совхоздар құрылды. 1954 жылдың күзінен бастап тағы 250 совхоз құру басталды. Тың игеру жылдары (1954-1960 жж.) барлығы 25,5 млн. га жыртылды. 1956 жылы елде 125 млн. тонна астық жиналды,оның 50% тың жерлерде алынды. Бірақ экологиялық тепе-теңдіктің бұзылуы және жел эрозиясы 50-ші жылдардың соңында күрделі мәселеге айналып кетті. 60-шы жылдардың басынан бастап 1963 ж.апатқа әкеп соқтырған мезгіл-мезгіл құрғақшылық басталды, ел алғаш рет азық-түлікті қамтамасыз ету үшін шетелде 1 млрд. долларға 12 млн. т. астық сатып алуға мәжбүр болды. Тың топырақтың тиімділігі жыл сайын құлдырады, егер 1954-1958 жылдары орташа өнімділік 7,3 ц/га болса, 1961-1965 жылдары – 6,1 ц/га болса.

Кейіннен 2 жылға есептелген тың және тыңайған жерлерді игерудің мемлекеттік жоспары 1 жылға орындалды. Тыңға ондаған мың маман жіберілді-1954-1958 жылдар аралығында 300 мыңға жуық маман жіберілді. Осы кезеңде Қазақстанның тың жерлерін игеруге шамамен 20 млрд. руб. салынды.

Өндірістің ірі ауқымы жұмыс күшінің, өндіріс құралдарының келуіне алып келді. Бұл жаңа өндірістік үй-жайларды, тұрғын үйлерді, қызмет көрсету және т. б. салаларды талап етті.

Тың жерлерді жаппай игеру кезеңінде процесті қарқындату, материалдық-техникалық базаны нығайту туралы көп айтылды. Бірақ экстенсивті егіншілік жағдайында бұл көбінесе сақталмады. Нәтижесінде экологиялық теңгерім (Топырақ эрозиясы, топырақтың желденуі) бұзылды. Егістік жерді жырту шабындық және жайылымдық жерлердің қысқаруына алып келді – ауыл шаруашылығының дәстүрлі саласы – мал шаруашылығына орны толмас зиян келді.

Тұрғын үй және мәдени-тұрмыстық құрылыс айтарлықтай артта қалды; көпұлтты халықтың Қазақстанға келуі ұлттық салт-дәстүрлер рөлінің төмендеуіне, ұлттық мектептердің қысқаруына, қазақ тіліндегі басылымдар санының азаюына алып келді.