Жалдамалы - еңбек, тұтыну және қоғамдық-мемлекеттік

25 
қызметкерлер үшін мәмілелердегі пайда олардың лауазымдық міндеттерін 
орындау нәтижесінде алатын жеке табыс болып табылады. 
Өзінің еңбек мүдделерін іске асыра отырып, кәсіпкерлермен 
жасалған мәмілелерді жүзеге асырудан пайда ала отырып, жалдамалы 
қызметкерлер өздерінің жалдамалы-еңбек бизнесін жүзеге асырады. 
Қызметкер мен кәсіпкер арасындағы мәміленің мәні – еңбек болып 
табылады. Жұмыс күші тауар бола алмайды, өйткені ол еңбек келісім-
шартын 
жасасқаннан 
кейін 
өз 
тасымалдаушысынан 
біржола 
шеттетілмейді. 
Кәсіпкер мен қызметкердің арасындағы мәміле – жалдау келісімі, 
онда жалдау мерзімі, шарттары және жалдау келісіміне тән басқа да сәттер 
айтылады. Мәміле жасасу кезінде екі тарап - жұмысшылар да, 
кәсіпкерлер де белсенді таңдау жасап, экономикалық тәуекелдерді 
қабылдайды. Екі тарап – жұмыс беруші мен жалдамалы қызметкер – 
жалдау туралы келісімнің талаптарын бұзғаны үшін өзара жауапты.
Жалдамалы 
қызметкерлердің 
кәсіпкерлік 
құрылымдардың 
акцияларын сатып алу нәтижесінде меншік иелеріне айнала отырып, 
немесе жалдау туралы келісімнің мерзімі өткеннен кейін өз ісін ашуға 
өзінің әлеуметтік мәртебесін өзгертуге мүмкіндігі бар.
Тұтынушы бизнесін барлық азаматтар жүзеге асырады, ол 
адамдардың іскерлік қатынастар жүйесіне жалпы қатысуын көрсетеді. 
Тұтынушылар іскерлік қатынастардың тең құқылы қатысушылары болып 
табылады. 
Тұтынушылық 
бизнес 
адамдардың 
өндірістің 
түпкілікті 
нәтижелеріне деген қызығушылығын көрсетеді.
Бұл нәтижеге қол 
жеткізудің ең жақсы шарттарын іздеуге тікелей бағытталған қызмет.
Тұтыну бизнесі бір мезгілде теңдестіруші күш және кәсіпкерлерді 
тұтынушылардың сұраныстары деп санауға ғана емес, сонымен қатар 
тұтынушыларды іскерлік байланыстар бойынша табиғи серіктес ретінде 
қабылдауға мәжбүрлей отырып, кәсіпкерлік бизнеске қатысты стимулятор 
болып табылады. 

26
Тұтынушы бизнесінің қатысушылары жеке тұлғалар да, кәсіпкерлер 
де -басқа кәсіпкерлік құрылымдардың өнімдерін тұтынушылар ретінде 
әрекет етеді 
Тұтыну бизнесінің негізін-тұтыну және қызмет көрсетуге жеке меншік 
құрайды. 
Мемлекеттік бизнестің табиғаты іскерлік қатынастарды дамытудағы 
мемлекеттің белсенді рөлімен тығыз байланысты. Қазіргі нарықтық 
экономикада мемлекет іскерлік қатынастар субъектілеріне қатысты 
сыртқы күш ретінде емес, іскерлік қатынастар жүйесінің атрибуты ретінде 
әрекет етеді. Егер іскерлік қатынастардың әрбір субъектісі өз қызметінде 
елде жалпы қабылданған ережелер мен осы елдің заңдары болып 
табылатын нормаларды басшылыққа алса, оған іскерлік қатынастардың 
еркін қатысушысы ретіндегі ұстанымын үнемі жаңғырту қамтамасыз 
етіледі.
Іскерлік қатынастарды дамытуға жағдай жасау үшін мемлекет 
экономикада белгілі бір функцияларды орындайды. Олардың қатарына 
мыналар жатады: заңдар мен басқа да директивтік құжаттарды қабылдау, 
олардың сақталуын бақылау; іскерлік қатынастарға қатысушыларды 
қызметтің белгілі бір түрлерімен (салық, баға, несие, амортизация 
нормалары, еңбекақы төлеудің шекті деңгейлері және жұмыс күнінің 
ұзақтығы) айналысуға жанама ынталандыру әдістерін қолдану; 
экономиканың белгілі бір салаларында кірістерді қайта бөлу және 
қызметті қаржыландыру үшін мемлекеттік бюджетті пайдалану; өнімнің 
белгілі бір түрлерін шығаруға мемлекеттік тапсырыстарды бөлу( 
қызметтердің белгілі бір түрін көрсету, жұмыстардың белгілі бір түрлерін 
орындау); ұлттық экономиканы дамытуды жоспарлау экономиканың 
«мемлекеттік» секторын қалыптастыру. 
Қоғамдық-мемлекеттік бизнес мемлекеттік органдардың іс-
әрекеттерді орындауынан тұрады, олардың барысында соңғылары бизнес 
субъектілерінің басқа үлгілерінің серіктестері болып табылады және 
ерекше мемлекеттік іскерлік мүддені іске асырады. Мұндай серіктестік 
мынадай әрекеттерден көрінеді: 

27 

мемлекет 
республикалық 
және 
коммуналдық 
унитарлық 
кәсіпорындар ретінде кәсіпкерлік қызметті жүзеге асырады; 

мемлекет кәсіпкерлік субъектілерін мемлекеттік меншіктен 
мемлекеттік емес (мұндай процестер бизнес субъектілерін жекешелендіру 
және акционерлеу деп аталады) және кері (мұндай процестер кәсіпкерлік 
құрылымдарды мемлекет меншігіне алу деп аталады) ауыстырады; 

мемлекет кәсіпкерлік бизнес субъектілері шығаратын өнімдерге, 
қызметтер мен жұмыстарға тапсырыс берушінің рөлін атқарады; 

мемлекет бір компаниялардан қаржы қаражатын алып, оларды 
басқа компанияларға бере отырып, бюджет ресурстарын қайта бөледі; 

экономиканы реттеу және бағдарламалау әдістерін қолдана 
отырып, мемлекет капиталдың салааралық қозғалысына, іскерлік 
қатынастардың түрлі субъектілері арасында белгілі бір қатынастарды 
орнатуға ықпал етеді; 

мемлекет өзінің және шетелдік бизнес субъектілерінің қызметіне 
ықпал ете отырып немесе кедергі жасай отырып, сыртқы экономикалық 
және кеден саясатын жүргізеді.
Мемлекеттің осындай іс-әрекеттерінде көрініс табатын мемлекеттік 
іскерлік мүдделер көп немесе аз дәрежеде іс жүзінде нақты бар 
мүдделерді біртұтас ретінде көрсетеді. 
Мемлекеттік бизнестің мазмұны өз міндеттерін орындау кезінде 
мемлекеттік қызметшілер ерікті түрде немесе еріксіз кәсіпкерлікпен 
айналысады. Нарықтық экономикасы бар елдердің барлығында 
мемлекеттік қызметкерлерге кәсіпкерлік қызметпен айналысуға тыйым 
салынатынын атап өткен жөн. 
Алайда мемлекеттік бизнес деп біз мемлекеттік қызметшілердің 
кәсіпкерлік табыс әкелетін жанама қызметті орындамауын, өз міндеттерін 
негізгі жұмыс орны бойынша яғни мемлекеттік органдарда атқаруын 
түсінеміз. Мұндай әрекеттер бизнес ретінде келесі негіздер бойынша 
саралануы мүмкін: 

жеке іскерлік мүдделер экономиканы мемлекеттік реттеудің кез 
келген нысандары арқылы көрінеді; 

28

қабылданған шешімдер мен құжаттар, еркін немесе еріксіз, 
бизнестің бір субъектілеріне басқалардан белгілі бір артықшылықтар 
береді: шағын бизнесті қолдауға арналған кез келген құжат шағын бизнес 
кәсіпкерлерін ірі кәсіпкерлік субъектілерімен салыстырғанда тиімді 
жағдайға қояды; импорттық кедендік тарифтерді арттыру туралы кез 
келген шешім отандық өнім өндірушілерге артықшылықтар береді 
(импорттаушыларына қарағанда); 

жүктеу/скачать 2,36 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: