Дәріс №1 Кіріспе және негізгі түсініктемелерге анықтаулар
жүктеу/скачать 365,41 Kb.
|
Д ріс №1 Кіріспе ж не негізгі т сініктемелерге аны таулар
| Оттегі су құрамында, гидроксидтер, алюмосиликаттар, бос қышқылдар және олардың тұздарының құрамында болады.
Топырақтағы тағы бір үлесі мол элементтің бірі - кремний . Ол жер қабатындағы минералды қосындылар құрамына кіріп, органикалық заттар құрамындағы көміртегі сияқты маңызды рөл атқарады. Топырақта ең көп тараған кремний қосындыларының бірі кварц минералы SіО2 Кремний және кремний қышқылдарының тұздары силикаттар меи алюмосиликатгар құрамына кіреді. Өсімдіктердің құрамында да кремний бар, мысалы ол дәнді дақылдарда 10% -дан 60%-ға дейін жетеді. Алюминий. Алюмосиликаттар балшықты минералдар құрамында кездеседі. Бұлардың биологиялық маңызы емес АІ2Оз-тің топырақтағы жалпы мөлшері 1-2%-дан 15-20%-ні дейін, ал ферралитті топырақтарда 40%-ға дейін жетеді. Темір әр түрлі оксидті, гидроксидті және шала күкіртті қосындылардың құрамына кіреді. Бұл элемент биологиялық жағынан өсімдіктердегі хлорофильдің түзілуіне қатысады. Егер өсімдіктерге темір жетіспесе, олардың жапырақтары сарғайып клороз деген ауруға шалдығады. Топырақтағы темір элементінің мөлшері әр түрлі. Мысалы, құмдақ топырақтарда 0,5-1,0%, орман жыныстарында түзілген топырақтарында 3-5, ал ферралитті топырақтарда 20-50%. Кальций мен магний топырақта слюдалардың немесе басқа минералдардың құрамында кездеседі. Бұлар тұздар түрінде бөлініп, басқа минералдың қосындыларымен реакцияға түсіп, күкірт, фосфор қышқылдарының тұздарын құрайды. Бұл екі элемент те өсімдіктерге өте қажет. Топырақта ол 1-3% мөлшерінде болады. Калций мен натрий дала шпаттарының ортоклаз, микроклин, альбит құрамында бұзылу нәтижесінде минералды қышқылдардың тұздарын құрайды. Бұл тұздар суда жақсы ериді. Кальций өсімдіктердің қоректік элементтерінің бірі. Оның топырақтағы мөлшері - 2-3%. Na2О мөлшері - 1-3%. Натрийдің жылжымалы түрі топырақта жоғары болса, ол физикалық және химиялық жағынан қолайсыз қасиеттер туғызады. Титан көбінесе алғашқыда үгілуге аз берілетін минералдардың құрамына жатады (ильменит, рутил, сфен). ТіО2- мөлшері топырақта көп болмайды. Марганецтің топырақтағы мөлшері өте аз. Пиролюзит, баунит, оливин сияқты микроэлементтер өсімдіктердің өсуі мен сапалы дамуына өте қажет. Күкіріт өсімдіктердің немесе жануарлардың қалдықтарынан түзілген органикалық заттардың құрамында болады, пирит деген минерал түрінде де кездеседі: Ғе2S. Топырақта SО3 мөлшері проценттің оннан бір бөлігінен аспайды, кейбір сульфатты тұздар топырақта көп болуы мүмкін. Егер де күкірттің топырақта жылжымалы түрі мол болса, оның себебін осы төңіректе ластаушы өндіріс орындарынан іздестірген жөн. Көміртегі, сутегі, азот, фосфор - органогендік элементтер. Олардың топыраққа тигізер пайдасы көп. Көміртегі гумустың органикалық қалдықтардың құрамында, сутегі газдардың, өсімдік пен жануарлардың денелеріндегі органикалық заттарда болады. Көміртегі органикалық заггарға бай топырақтарда 3-10%, сутегі 3-6% мөлшерде. Азот өсімдіктің өсуінде, жануарлардың тіршілігінде зор рөл атқарады. Фосфор апатит, фосфорит минералдары құрамында және топырақ шіріндісінде, органикалық қосындыларда кездеседі, Топырақта фосфор - фосфор қышқылының тұздары фосфаттар түрінде болады: Na мен Са бір фосфаты NаНРО4, Са(Н2РО4)2, натрий мен кальций екі фосфаты Ка2НРО4, СаНРО4.2Н2О; Микроэлементтер Кейбір химиялық элементтердің мөлшері топырақта өте аз болғандықтан, оларды: бор, молибден, мыс, жез, марганец, кобальт, мырыш, иод, фторды т.б. жеке топқа жатқызады. Микроэлементтер өсімдіктерге қоректік элементтермен элемент ретінде тікелей сіңбейді, олар қоректік элементтермен бірге сіңіріледі және тірі организмдердің ферменттік құрамына кіреді де топырақта биохимиялық алмасу процестерін жеделдетеді. Микроэлементтер жетіспесе немесе артық мөлшерде болса, онда ондай топырақты биохимиялық зарарлы эпидемия провинциялары деп атайды. МАГМАЛЫҚ, ТҰНБАЛЫҚ, МЕТАМОРФТЫҚ ТАУЛЫ ЖЫНЫСТАР. Жер қыртысындағы әр түрлі тау жыныстарының үлесі біркелкі емес. 70%-тен астамы базальт, гранит (магмалық жыныстар), 17%-ке жуығы метаморфтық жыныстар, ал 12% шөгінді жыныстар. жүктеу/скачать 365,41 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|