Э. М. Мурзаев былай деп жазған: Қазіргі әлемді географиялық атауларсыз елестету мүмкін емес. Пошта, телеграф, темір жолдар өз қызметтерін тоқтатады, үшақ- тар әуежайда, кемелер аты жоқ кеме токтайтын жерлерде түры
жүктеу/скачать 0,76 Mb.
|
treatise53019 (1)
| I mapay. Ономастика - гылыми пән
“БипекАвто” компаниясы, Тимирязев көіиесі, 42 (Атакент); Сейфуллин көіиесі КомСнабСтрой мекемесі, Розыбакиев көіиесі, Сәтбаев көіиесінің бүрыіиы (Қарасу базарынан жогары); Комсомол коіиесі, Түргыт Озал кошесінің бүрышы (Тастақ жанында) т.б. Жаңа атау берумен байланысты қазіргі адамның атау беру шығармашылығынан, нақты тарихи кезеңнің қунды бағыттарынан т.б. баға жетпес дерек беретін және арнайы зерттеуді қажет ететін эргонимдер мен идеонимдердің ауқымы кеңеюде. Қалалық ономастикалык кеңістіктің осы ономастикалык разрядына тарихи әдеби кейіпкерлердің есімдері мен атаулар енуде (мыс., Алматы каласындағы мейрамхана, кафе атаулары: Абмлай, Әйгерім, Шалқар, Алматы жаным, Алтын адам, Үлытау, Жерүйық, Дос, Сүлтан Бейбарс, ІЛыңгысхан, Царица массагетов - Томирис, Золотой теленок, Бедные люди, Скарлетт т.б.). Егер топонимдер мен урбанонимдер таза үлттық нышагн дарга ие болса, эргонимдер (прагматикалық ерекшелігі бар объект атаулары) піығу тегіне карай кон тілді, Қазақстан- дағы тілдік жағдайды көрсетіп, кірме сөздерді қабылдауға бейім, динамикалы (өзгермелі), катаң нормага келмейтін, тез өтімді. Әлеуметтік факторлардың ықпалымен жалқы есімдердің баска да разрядтарында өзгерістер болып жатыр. Жалқы есімдердің шектік лексикаға қатыстылығын, үлкен, әлеуметтік маңызды рөл атқаратынын және халықтың мәдени дамуымен байланысын естен шығармау керек. Олар лексикалық аяга ие, әлеуметті-мәдени мүмкіншіліктері бар, яғни хабарламалы болып келеді. Жалкы есімдер, ең алдымен, халықтың белгілі бір тарихи кезеңде жасайтын нақты әлемнің тілдік бейнесінің таңбалары. Мәдениеттану деректерін (мәдени философия, мәдениеттануы әлеумет, мәдениетті антропология, мәденипсихология, мәдениет тарихы) қолдану жалкы есім
мен халықтық мәдениеттің арақатынасы түрғысынан жал- қы есім мағынасы мен мазмүнын ашуға мүмкіндік береді. Модениеттану “мәдениеттің жүйелі объектілерін адамзат түрғысынан, өмірдің даму шегіне жеткен формасы түрғы- сынан, рухани және тәжірибелік қызмет нәгижесі түрғы- сынан зергтсумен айналысады” [Культурология: XX век. М., 1994, 4]. Осы себептерден соңғы он жылда лингвистер жаңа гіәннің - лингвомәдениеттанудың қалып- тасуына себеп болған тілді мәдениеттану түрғысынан тал- дау негіздерін жасауда. Ол жалқы есім табиғатын, ономастика мен модениет фактілерінің арақатынасы мен әрекеттесуін зерттеуде қолданылатын белгілі бір уақыг- тағы халықтың мәдени қүндылықтарының мағынасы туралы дерек береді. Көптеген мәдени, қоғамдық қүндылық- тар жалқы есімдерде корініс гапқан. Басқа сөзбен айтқан- да, “еңбек қүралдарынан бастап үй түрмысында қолданылатын заттарға дейін, әдет, дәстүр, адамдардың омір сүру салты, ғылым мен онср, дін мен атеизм, мораль мен философия, яғни магериалды жоне рухани мәдениег тілімізде берілген, еоның ішінде жалқы есімдер арқылы жеткізілген. Бүл бағыттағы зерттеулср енді басталып келеді, дегенмен линғвомәдени түрғыда зерттеулер ономастикалық зерттеулерде имплицитті түрде кездеседі. Тілдік бірліктерді лингвомәдени жағынан зерттеу жалқы есімді зергтеуде қолданылмайтынын естен шығармау керек. Мүнда жалқы есімдердің тілдік ерекшеліктері, мағынасымен ескерілуі керек. Соңғы жылдардағы зерттеулер тілді тек әр түрлі қүбылыс пен үрдістер белгілерін анықтап қоймайды (анық- тамалы-таптастыру бағыты), сонымен бірге кобінесе адам факторын ескереді. Бүл әдіс жалқы есімді жаңа деңгейін зерттеудің адамның ойлау қабілеті мен санасы жоне санамен байланысты үрдістер мен қалыпты зерттеумен айналысатын когнигивтік ғылым түрғысынан зерттеуге 3-2713 33 жүктеу/скачать 0,76 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|