Халқының батыр ұлдары
жүктеу/скачать 2,71 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- С.Торайғыров атындағы ПМУ-дің Ғылыми кеңесімен басуға ұсынылды Пікірсарапшылар
- Редакция алқасы: Арын Е.М. (бас редактор), Артықбаев Ж.О. (жауапты редактор), Кадысова Р.Ж., Ақышев А.А., Нұрбаев Қ.Ж., Ерманов А.Ж. Құрастырушы
- Құрастырушыдан
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігіС.Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті Х. Арғынбаев атындағы этноәлеуметтік антропология ғылыми-тәжірибелік орталығы халқының батыр ұлдары (Кереку-Баян өңірінің батырлары бойынша мақалалар мен материалдар жинағы) Павлодар Кереку 2008 УДК 94(574.25) ББК 63.3(5Каз)5/6-8 Е 45 С.Торайғыров атындағы ПМУ-дің Ғылыми кеңесімен басуға ұсынылды Пікірсарапшылар: М.А. Сүлейменов - т.ғ.к., ИНЕУ профессоры; Б.Қ. Қосаяқов - т.ғ.к., ПМУ-дің Х.Арғынбаев ат. ҒТО-ң аға ғылыми қызметкері; Е.Б. Қасенов - т.ғ.к., ПМПИ ректорының кеңесшісі Редакция алқасы: Арын Е.М. (бас редактор), Артықбаев Ж.О. (жауапты редактор), Кадысова Р.Ж., Ақышев А.А., Нұрбаев Қ.Ж., Ерманов А.Ж. Құрастырушы Ә.Қ. Елемесов Е 45 Халқының батыр ұлдары: Кереку-Баян өңірінің батырлары бойынша мақалалар мен материалдар жинағы / құраст. Ә.Қ. Елемесов. – Павлодар : Кереку, 2008. – 182 б. Жинаққа Кереку-Баян өңірінде туған және елін-жерін қорғаған белгілі қаһарман батырлар туралы өмірбаян мәліметтері, ел аузындағы әңгімелері еңді. Олардың ішінде ХVІІІ ғ. қолбасшы батырлары мен батыр ұлдары, ХІХ ғ. ер-тұлғалары және Ұлы Отан соғысында Кеңес Одағының батыры атанған азаматтар да бар. Басылым үлкен оқырман қауымға – тарихшылар, мұғалімдер, студенттер, және өлкеміздің тарихына қызығын танытушыларға арналды. УДК 94 (574.25) ББК 63.3(5Каз)5/6-8 © Елемесов Ә.Қ., 2008 © С. Торайғыров атындағы ПМУ, 2008 Алғысөз Қымбатты оқырман қауым! Ел тарихының қырлары қайта қолға алынып, зерттеліп жатқан тұста, өлке тарихымыздың сырт қалмай жаңданып, жаңа қырларымен жинақталып зерттеле түсуі қуантарлық жағдай. Қазіргі таңда сол ел ішіндегі айтулы тұлғаларымызды жарыққа шығарып, көпшілік қауымға таныстыру ұрпақ аманаты. Жинақ хронологиялық ретте жасалынған, яғни алғашқы тарау батырлары ХVII – ХVIIІ ғасырлардағы қазақ-жоңғар қарым-қатынасындағы жаугершілік заманын қарастырса, келесі тарауда Бұқар Үмбетай секілді жыраулардың жауынгерлік қырларын байқауға болады. Қазақтың ұлы ғалымы Шоқан ХVIIІ ғасырды ең жарқын және ең қаратүнек кезеңдерінің бірі болғандықтан «ерлік дәуірі» /эпоха рыцарства/ деп атаған. Олай болса бұл кезеңнің өлкемізге қатысты тұлғаларын жан-жақты көрсете білу, батырлар тақырыбы бойынша отан тарихының бір қырын кеңейте түседі. Сана-ойын отарына қарсы тұрып, жерін жауына жақындатқысы келмеген ХІХ ғасыр батырларының іс-әрекеті оларды саяси сахнадан көрсетті. Дүниені дүр сілкіндірген ІІ дүние жүзілік соғыстағы фашизмге қарсы күресте Павлодарлық 23 адам Кеңес Одағының батыры атағына лайық болды. Өлкеміздің 10 мыңдай жауынгері әртүрлі дәрежедегі ордендер мен медальдерге ие болса, 8 адам (1,2,3 дәрежелері бойынша) Данқ орденінің иегерлері атанды. Келешекте әлі де болсын «Ертеңі үшін елімнің» деп, бүгінгі жарқын болашақ үшін жанын жәннәтқа қиған ер-азаматтарымыз жайында еңбектер жазылады да, жазылмақ та. Құрастырушыдан Ер бақыты ел қолында, ел бақыты ерлер қолында Б. Момышұлы Кереку-Баян өңірінде елін сыртқы жаудан азат етуші ержүрек батыр ағаларымыз аз болмаған. Батыр ағаларымызды ел жадында сақтап, ұрпақтан-ұрпаққа жеткізіп отыру біздің міндетіміз. «Батыр туса ел ырысы, жаңбыр жауса жер ырысы» - деп, тегін айтпаған халқымыз. Батыр бабаларымыздың көрсеткен ерліктері көбіне-көп ауыздан-ауызға батырлар жыры, дастандар арқылы және халық жадында аңыз түрінде біздерге жетіп отыр. Сонымен қатар ХVІІІ-ХХ ғғ. аралығында батырларға қатысты деректер көптеген этногроф, фольклоршы, тарихшылардың еңбектерінде және шежіре нұсқаларында молынан ұшырасады. Жоңғар басқыншылығына қарсы күресте батырлар есімін Үмбетай, Бұқар т.б. жыраулардың шығармаларында айтулы орын алады. Жыраулар әр уақыт батырлардың ерліктерін дәріптеп, жауға қарсы бірлікке шақырып қоймай, өздері де ұрыс даласында қолдарына қару алып, жауға ұмтылды. Бұқар жыраудың әкесі Қалқаман батыр болса, Үмбетай Бөгенбай батырдың майдангер серіктесі болғанынан көп нәрсені аңғарамыз. Өз толғауларында жыраулар жау қолында қалған жерлерді азат етуді аңсайды, исі қазақ болып атқа қонып, жауға тайсалмай шабуға жігерлендіреді. Ұсынылып отырған жинаққа тек қана Кереку-Баян өңірінде туып-өсіп, ерлік көрсеткендер ғана емес, жалпы қазақтың біздің өлкемізге ат басын тіреп, жауды тазартуға ат салысқан үзенгілес ерлер де кірді. Бұл жинаққа өлкемізде дүниеге келіп, ерлік көрсеткен батырлардың барлығын қамтыдық деп, айта алмаймыз. Бізге деректер жинақтау барысында қолымызға түспеген немесе тек есімдері ғана белгілі болған батырлар баршылық. Солардың ішінде атап айтсақ, Жанке батыр, Жарасбай, Қайыпберді, Байқожа, Көлебе, Сейітқұл, Жебеке, Аманбай, Шақ, Ақсары, Қожым, Лепес, Мойнақ, Қожаберген батырлар т.б. Батырлар жөнінде немесе әр батырға қатысты өмірбаяндары, көрсеткен ерліктері жөнінде әлі де болсын материалдардың басын жинақтап, толықтыру өте қажет. Бұған дейін әр батыр бойынша өлкемізге қатысты жинақталып шығып жүргені марқұм Ж. Мардановтың «Қазақ халқының қаһармандары» жинағы және Е.Қ. Жүсіповтың «Мәшһүр - Жүсіп - тарихшы» оқу құралында бірнеше батырлар есімі қамтылған. Х. Арғынбаев атындағы ҒТО-ң ғылыми қызметкері Ә.Қ. Елемесов жүктеу/скачать 2,71 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|