Жакыпбек Алтаев, Аманжол Ңасабек философия тарихы

102
III тарау. Ортагасырльщ философия
зороастризм (мұсылман теологтары «ас-Санауия» - «Дуализм» атымен атаған) 
j*
элементі мен адасушылықгың көптеген түрлері (теологтармен «Зандакат» -
«Діннен қол үзу» деп жалпыланған) көріне бастады. Иран жерінде мұсылман 
әлемінің екі қарама-қарсы топқа (саяси жэне идеологиялық турғыдан) бөлі- 
нуіне себеп болтан «шиизм» (арабша «ши’ат» - «бөлшектенген топ, секта») се- 
кілді құбылыстар кеңінен тарала бастады. Мухаммед пайғамбардың (с.ғ.с.) күйеу 
баласы ‘эли ибн әбу Талиб (р.а.а.) жэне саяси билік қолдарында болтан ‘әлидің ұлы 
Хүсейннен тараған ұрпақтары, исламдағы «шиизм» («ши-ат» - топ, партия, секта) 
бағытының өкілдері еді. VII-VIII ғасырлардағы Омеяд династиясының саясатына 
қарсы пайда болтан «халық идеясы» негізі арабтардан таратан. Мындатан жылдар 
бойы қалыптасқан сенімдер мен діндердің эртүрлі элементтерін алтан исламның 
шииттік концепциясы Ирак жэне Иран жерлерінде кеңінен тарала бастады. Тарих 
бойынша елдімекен тұртындары өздерінің саяси жетекшілерін (мысалы, Саса- 
нид империясының билеу кезеңі) аса дэріптеп бас иетін. Сондықтан Құранның 
барлық аяттарының астарлы мәнін («батыни») түсінген Мухаммед пайтамбардың 
(с.т.с.) ұрпаты - «имамының» сөзсіз басқаруынан туындатан «шиизм» идеясы 
жергілікті халықтың көңілінен шықгы. Пайтамбардың (с.т.с.) туыстары - араб 
«имам» талымдарынан таратан ислами шиитгік мэдениет әртүрлі улттар мен 
халықтар еңбектерінен тұрды. Олар басты діни көздері ретінде Құран, сүннет, ! 
«Иджм’а» және «Қиясты» жариялай отырса да, шамалы сүннет мэдениетіне ■
уқсатанмен пайтамбардың (с.т.с.) ізбасарларымен жеткізілген хадистерді дэйексіз 
; 
деп есептеген. Себебі олардың ойы бойынша пайтамбардың (с.т.с.) серіктестері 
' 
Халифатты басқаруды басып алып, ‘Әли (р.а.а.) мен оның ұрпақтарынан заңцы * 
биліьсгі тартып алады. Шииттіктер пайтамбардың ұрпатымен таратылтан хадис- 
терді нгубэсіз деп, ал сүнниттіктермен қабылдантан хадистерге күмэн келтірген. 
Шииттіктер бойынша, «Имамдардың» « ’исмат» («күнэсіз») мэртебесі бар және 
' 
Мухаммед пайтамбар (с.т.с.) жэне олар Қудаймен қандай да бір қате жасаудан 
сақталтандықтан, олардың сөздері Құран мен пайтамбардың (с.т.с.) сүннетіне 
ұқсас абсолютті шындық. Олардың беделі зор жэне соңынан еру - міндет. 
j
«Әділ халифтер» (632-661) кезеңінен соң алташқы ислам билеушілерімен 
қабылдантан исламның эділетсіз экімшілік шешіміне қарсы эділ реакция - шиизм 
t
тарихында, бұл көбінесе, сүннитгіктерге қарсы күрескен саяси сектата айналтан. 
«Рафидат» секілді шииттіктердің радикалды топтары сүннет режимін басқарып 
отыртан билеушілерді құлату үшін төңкерістер, астыртын әрекеттер, кісі өлтіру 
секілді істерге араласа отырып, сүннет мемлекетіне қарсы саяси күрес жүргізді. 
Жалпы айтқанда, шииттіктер сүнниттіктерге «му’мин-и ‘амм» («қарапайым се- 
нуші»), ятни ислам дінінің негіздерінің бірі («рукн-и дин») «имамдардың» сөзін 
қабылдаматан, абсолюггі шындық гностикасын тани алмайтын жэне Құдайдың 
сүйіктісі бола алмайтын адам мәртебесін такты. Бул түсінікті шииттер кейде былай 
түсінеді: олар «му’минун» («шынайы сенімге жеткендер») жэне қасиетгі Қатбаны 
дэріптейді; сүнниттіктер «муслимун» («Исламта қатысы бар адамдар») жэне олар 
Меккедегі мешітті дэріптейді. Екеуі де ислам аясында болтанмен де, біріншісі 
шындыкқа жақын. Сонымен, шииттердің сүннеттіктерден басты айырмашылыты 
«Имамат» («Жетекшілік») концепциясы. Осытан орай, бірден түсіне қоймайтын 
аяттарды («муашабихат») ұтынбатан пайтамбардың серіктері оның хадистерін
J
--
--
--
-—
■
-
„
Ц
-
..
.»
Д
—
-
..
..
..
-%

жүктеу/скачать 20,78 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: