Лекция 6 (сағат) Тәжірибелік (семинар) сабақтары 30 (сағат)

№ 4 (19) сабақ.

Майлардың қорытылуына ұйқы безі сөлі липазасының әсерін зерттеуді демонстрациялау және алынған нәтижелерді талдау.

1. Студенттердің «Липидтер алмасуы» тақырыбы бойынша алған білімдерінің меңгерілу тереңдігін тексеру.

2. Жаңадан терминдер мен түсініктер енгізу.

3. Оқыту міндеттері:

1. Студенттерді липидтер алмасуы туралы алған білімдерін пәннің келесі тақырыптарын түсіну үшін қолдануға үйрету.

2. Студенттерді осы тақырып бойынша алған білімдерін жағдайлық есептерді шешу үшін қолдануға үйрету.

3. Ересек адамдағы ТАГ қорытылуына қатысатын негізгі ферменттің (ұйқы безі липазасы) ролін қарастыру.

1. 
   Тағам липидтері, олардың жіктелуі және маңызы.
   
2. 
   Липидтердің қорытылуы және сіңірілуі.
   
3. 
   Липидтер алмасуындағы ішек қабырғасының, өкпенің, бауырдың, май тінінің ролі.
   
4. 
   Липидтердің тасымалдану түрлері.
   
5. 
   Глицерин мен БМҚ-ның анаболикалық және катаболикалық реакцияларға пайдаланылуы.
   
6. 
   АСҚ-ның пайдаланылу жолдары.
   
7. 
   Липидтер алмасуының соңғы өнімдері және олардың ағзадан бөлініп шығатын жолдары.
   
8. 
   Липидтер алмасуының бұзылыстары.
   

Аралас-әдіс 1) жазбаша бақылау, видеофильм бойынша дискуссия

Үйге тапсырма:. Жай белоктар алмасуы-белоктардың функциялары, қорытылуы, сіңірілуі, белоктардың шіруі, бауырда шіру өнімдерінің залалсыздануы. Асқазан сөлінің биохимиясы. практикалық жұмыстар:№20б-83,85-87 конспектілеу).

1. Қалыпты асқазан сөлінің химиялық құрамы

2.Асқазан сөлінің тұз қышқылының ролі

3.Асқазан сөлінің патологиялық құрамдас бөлігі , олрадың пайда болу себебі.

4.Қалыпты жағдайдағы асқазан сөлінің физико-химиялық қасиеттері , олардың патология кезінде өзгеруі.

5.Асқорыту жолдарында белоктардың қорытылуы, бұл процесске қатысатын ферменттер, оларға сипаттама ( – английском, казахском или русском в зависимости от группы, отдельно задать глоссарий по этой теме на одном из перечисленных языков и электронный вариант ответа на этот вопрос)

6.Белоктардың гидролиз өнімдерінің сіңірілуі

7. Белоктардың ішекте шіруі, улы заттардың залалсыздануы.Залалсыздану әдістері мен орны.

4.Сабақты қорытындылау- баға қойылады.

Негізгі:

2. Уатқан С., Өмірзақова К.К. «Заттар алмасуы», - Алматы, 2004 ж. – 157-161 ; 199-212; 235-258 б

3. Березов Т.Т., Коровкин Б.Ф. «Биологическая химия» - М., 2004 – С.363-404

4. Николаев А.Я. «Биологическая химия» - М., 2007 – С.287-326

5. Северин Е.С. «Биологическая химия» - М., 2008 – С.364-431

4.. Медицина и здравоохранение в России-адрес http://dlib.eastview.com

1. ТапбергеновС.О., ТапбергеновТ.С., «Медицинская и клиническая биохимия» Павлодар, 2004

2. Мари Р., Гриннер Д., Мейес П., Родуэлл В. «Биохимия человека», 2003

3. Кольман Я., Рем., К-Г., «наглядная биохимия»., М..: Мир,2004

4. Биохимия . Тесты и задачи: учебное пособие для студентов медвузов, под ред. Член-корр., РАН, проф .Е.С. Северина.- М.,2005

5. Биохимия в вопросах и ответах под ред. член-корр., НАН РК, д.х.н. проф .С.М.

Адекенов- Астана ,2003
7.Бақылау

Бұл сабақ бойынша компетенцияларды бағалау әдістеріне кіреді:

Білім компетенциясын бағалау: - жазбаша бақылау жұмысы бойынша;

Тәжірибелік дағдыларды бағалау дискуссия сұрақтарына жауап беру арқылы іске асады.

1. 
   Тағам липидтері, олардың жіктелуі, маңызы.
   
2. 
   Тристеариннің химиялық табиғаты, ТАГ маңызы, қорытылуы, ТАГ-тың гидролиз өнімдерінің сіңірілуі.
   
3. 
   Фосфолипидтердің химиялық табиғаты, жіктелуі, маңызы, қорытылуы, ФЛ-ң гидролиз өнімдерінің сіңірілуі.
   
4. 
   Стериндердің химиялық табиғаты, жіктелуі, маңызы, холестериннің сіңірілуі.
   
5. 
   Холестеридтердің химиялық табиғаты, қорытылуы, гидролиз өнімдерінің сіңірілуі, холестериннің маңызы.
   
6. 
   Көп қанықпаған май қышқылдары (КҚМҚ), өкілдері, маңызы.
   
7. 
   Ішек қуысында жүретін үрдістер.
   
8. 
   Мицелла, түзілетін орны, құрамы, сіңірілгеннен кейнгі өзгерістері.
   
9. 
   Өт қышқылдарының химиялық табиғаты, маңызы. Жұп өт қышқылдары, өкілдері, маңызы. Өт қышқылдарының энтерогепатикалық айналымы, оның маңызы.
   
10. 
    Липидтер алмасуындағы ішек қабырғасының, өкпенің, бауырдың, май тінінің ролі.
    
11. 
    Хиломикрондар, түзілетін орны, құрамы, маңызы, ағзадағы өзгерістері.
    
12. 
    Липопротеидтер, түрлері, құрамы, ағзадағы өзгерістері мен маңызы.
    
13. 
    Липидтердің тасымалдану түрлері, олардың бір-бірінен айырмашылықтары. ТТЛП мен ЖТЛП – ның құрамы мен липидтер мен холестеринді тасымалдауындағы ролдерінің ұқсастықтары мен айырмашылықтары.
    
14. 
    Хиломикрондар және ЛП, құрамы мен қызметтеріндегі ұқсастықтары мен айырмашылықтары.
    
15. 
    БМҚ мен глицериннің анаболикалық реакцияларға пайдаланылуы.
    
16. 
    ТАГ пен ФЛ биосинтезі, ұқсастықтары мен айырмашылықтары.
    
17. 
    Фосфатид қышқылының химиялық табиғаты, оның пайдаланылу жолдары.
    
18. 
    ФЛ-дің липотроптық әсері.
    
19. 
    Липогенез, липолиз, липонеогенез, түсініктер, бұл процестердің маңызы, қандай мүшелерде бұл процестер көп жүреді. Қандай жағдайларда және қалай липонеогенез жүреді? Липидтердің гидролиз өнімдерінің бауырға түсу жолдары (кестемен көрсетіңіз).
    
20. 
    Ағзадағы глицериннің өзгерістері. Глицерин тотыққанда түзілетін АТФ санын есептеңіз.
    
21. 
    Глюкозаның бір молекуласының синтезіне қанша глицериннің молекуласы жұмсалады (глицериннен глюконеогенезді кестемен көрсетіңіз).
    
22. 
    Жасушадағы БМҚ өзгерістері: пальмитин, олеин, стеарин, С₁₉Н₃₉СООН қышқылдарының тотығуы, бұл қышқылдар тотыққанда түзілетін АТФ санын есептеңіз.
    
23. 
    Қан тамыр ішілік липолиз, маңызы.
    
24. 
    БМҚ, жіктелуі, әр түрлі БМҚ-ың тотығу әдістері.
    
25. 
    КҚМҚ-ның пероксидтік тотығуы.
    
26. 
    Антиоксиданттық қорғаныс жүйесі, оның негізгі компоненттері, маңызы.
    
27. 
    Тристеарин, трипальмитин, дистеаропальмитин тотыққанда түзілетін АТФ санын есептеңіз..
    
28. 
    Ацетил-КоА-ның түзілу және пайдаланылу жолдары.
    
29. 
    Липидтер алмасуындағы ҮКЦ, БТ, ТФ ролі.
    
30. 
    Липидтер алмасуының соңғы өнімдері, қандай процестер нәтижесінде олар түзіледі.
    
31. 
    БМҚ синтезі, реакциялардың жүйелілігі. Қанша АТФ пен НАДФН₂ пальмитин, капрон қышқылдарының синтезіне жұмсалады?
    
32. 
    Кетон денелерінің биосинтезі, химиялық табиғаты, ағзадағы пайдаланылуы.
    
33. 
    Кетогенездің күшеюінің себептері, ол неге әкеледі.
    
34. 
    Холестериннің синтезі, сатылары (1 сатысын формуламен жазыңыз).
    
35. 
    Кетон денелері мен холестериннің синтезіндегі ортақ реакциялары, ортақ аралық өнімінің пайдаланылуы неге байланысты?
    
36. 
    Холестериннің алмасуы.
    
37. 
    Холестериннің ағзада тасымалдануы.
    
38. 
    Холестериннің алмасуы мен айналымындағы бауырдың ролі.
    
39. 
    Липидтер алмасуының бұзылуы (атеросклероз, өт-тас ауруы, стеаторея, семіздік, бауырдың майлануы).
    
40. 
    Ағзадағы эссенциалды май қышқылдарының атқаратын ролі.
    
41. 
    Эйкозаноидтар дегеніміз не?
    
42. 
    Қандай заттар эйкозаноидтардың синтезі үшін бастапқы субстраттар болады?
    
43. 
    Эйкозаноидтардың жіктелуі мен номенклатурасы.
    
44. 
    Эйкозаноидтардың әсер ету механизмі қалай жүзеге асады?
    
45. 
    а) Простагландиндердің (РGЕ_2,РGҒ_2a,, РGА₂)
    
46. 
    б) простациклиндердің РGI₂
    
47. 
    в) тромбоксандардың ( ТХА2, ТХВ2,)
    
48. 
    г) лейкотриендердің (LТА, LТВ, LТС, LТD) негізгі физиологиялық әсерлері.
    
49. 
    Эйкозаноидтардың атеросклероздың, асқазан жарасының дамуындағы ролі.
    
50. 
    РG синтезінің дисбалансы қандай аурулардың дамуына әкеледі? Простагландиндердің түзілуі мен жұмсалуының бұзылуы қалай білінеді?
    
51. 
    Омега-3 КҚМҚ әсерінен қан плазмасындағы ТАГ пен ТӨТЛП деңгейінің төмендеуінің механизмі.
    

Асқазан сөлінің қышқылдылық түрлерін анықтауды және асқазан сөлінің патологиялық құрамдас бөліктеріне сапалық реакцияларды демонстрациялау және алынған нәтижелерді талдау.

1.Студенттерде белоктардың қорытылуы, амин қышқылдарының ащы ішекте сіңірілуі туралы білім қалыптастыру;

2. Тоқ ішекте белоктардың шіруі, белоктардың улы шіру өнімдерін залалсыздандыру туралы білім қалыптастыру.

3. Студенттерде қалыпты және патологиялық жағдайлардағы асқазан сөлінің физико- химиялық қасиеттері мен құрамы, асқазан сөлін талдау әдісі туралы білім қалыптастыру.

4. Интернет және кәсіптік әдебиетпен жұмыс істеу кезіндегі студенттердің аналитикалық қабілеттерін қалыптастыру.

5. Жаңа түсініктер мен терминдерді еңгізу.

1. АІЖ белоктардың қорытылуы, амин қышқылдарының сіңірілуі және белоктардың тоқ ішекте шіруі үрдістерін талқылау.

2. Қалыпты жағдайдағы асқазан сөлінің физико-химиялық қасиеттері мен құрамын, және олардың патологиялық жағдайларда өзгеруін қарастыру.

3.Студенттердің асқазан сөлінің физико-химиялық қасиеттері мен құрамы туралы алған білімдерін патологиялық кездегі АІЖ-ң функционалдық күйін түсіну үшін қолдана білуге үйрету.

4. Студенттерге асқазан сөлінің қышқылдығын және патологиялық құрамдас бөліктерін анықтай білуге үйрету.

5. Асқазан сөлінің қышқылдығы, тұз қышқылының дебит-сағаты, гиперхлоргидрия, гипохлоргидрия, ахилия, белоктардың шіруі, эфиркүкірт қышқылдары, эфирглюкурон қышқылдары

6. Интернетте мәлімет іздеу және кәсіби әдебиетті оқу үшін студенттерді ынталандыру.

4. Тақырыптың негізгі сұрақтары:

1. 
   Қалыпты жағдайдағы асқазан сөлінің физико-химиялық қасиеттері және химиялық құрамы.
   
2. 
   Асқазан сөліндегі тұз қышқылының рөлі.
   
3. 
   Асқазан сөлінің патологиялық құрамдас бөліктері, пайда болу себептері.
   
4. 
   Асқазан сөлінің физико-химиялық қасиеттерінің патологиядағы өзгерістері.
   
5. 
   АІЖ-дағы белоктардың қорытылуы, бұл үрдістерге қатысатын ферменттер, оларға сипаттама.
   
6. 
   Амин қышқылдарының сіңірілуі.
   
7. 
   Белоктардың ішекте шіруі, улы шіру өнімдерінің залалсыздануы. Залалсызданудың жүретін орны мен әдістері.
   

Аралас, комбинирленген тәсіл қолданыланады: видеотәсіл қосылған ауызша сұрау, блиц-сұрақтар, жазбаша түрде бақылау, шағын топтарда жұмыс жасау.

Бағаланатын құзырлылылар

• 
  білімді құзырлылылық бағалау ауызша сұрау, кіші топтармен жұмыс жасау,
  

• 
  дағды құзырлылысын бағалау зертханалық жұмыстың орындалу барысында;
  

1. Жасушада амин қышқылдарының пайдаланылуы.

2. Белоктар алмасуындағы бауырдың рөлі.

3. Амин қышқылдарын анаболикалық үрдістерге пайдалану.

4. Жасушада амин қышқылдарының ыдырау жолдары (катаболикалық үрдістер).

5. Амин қышқылдарының декарбоксилденуі, биогенді аминдердің түзілуі, маңызы.

6. Амин қышқылдарының дезаминдену түрлері.

7. Амин қышқылдарының азотсыз қалдықтарының пайдаланылуы.

8. Аммиактың түзілуі және оның пайдаланылу жолдары.

9. Мочевина синтезі.

10. Белоктар алмасуының соңғы өнімдері және олардың ағзадан шығарылуы.
2. Блиц-сұрау тест сұрақтары бойынша жүргізіледі

3. Ауызша сұрау

1. 
   Қалыпты жағдайдағы асқазан сөлінің химиялық құрамы.
   
2. 
   Асқазан сөліндегі тұз қышқылының рөлі.
   
3. 
   Қалыпты жағдайдағы және патологиялық жағдайдағы асқазан сөлінің физико-химиялық қасиеттері
   
4. 
   Асқазан сөлінің патологиялық құрамдас бөліктері, пайда болу себептері.
   
5. 
   АІЖ-дағы белоктардың қорытылуы, бұл үрдістерге қатысатын ферменттер, оларға сипаттама (осы сұрақ ағылшынша, орысша, қазақша өткізіледі).
   
6. 
   Амин қышқылдарының сіңірілуі.
   
7. 
   Белоктардың ішекте шіруі, улы шіру өнімдерінің залалсыздануы.
   
8. 
   Залалсызданудың жүретін орны мен әдістері.
   

Практикалық жұмыс барысында оқытушы жұмыстың орындалуын, дұрыс титрлеу жүргізуді қадағалап, үйге берілген тапсырманы жаттығулар мен жағдайлық есептердің шешімінің дұрыстығын тексеру қажет.

** Студент дұрыс диагноз қойған жағдайда асқазан сөлінің патологиялық құрамдас бөліктеріне байланысты есептер беруге болады.

*** Асқазан сөлінің қышқылдығы, қышқылдықтың өлшем бірліктері, түрлері,асқазан сөлінің құрамдас бөліктерін сапалық ореакциялар арқылы студенттер өздері анықтау қажет. Асқазан сөлінің қышқылдығын анықтайтын бұл әдіс ірі мегаполистерде іс жүзінде жүргізілмейтінін, тек ақпараттандырылатын әдіс екенін студенттерге түсіндіру қажет.

№85, 87, 83, 20(б) жұмыстар жасалады.
6. Әдебиеттер:

Қазақ тілінде:

Негізгі:

1. З.С. Сеитов.Биохимия., Алматы,2007

2. Т.С. Сейтембетов., Б.И.Төлеуов., А.Ж. Сейтембетова., Биологиялық химия., Қарағанды, 2007

Қосымша:

1. У. Сайпіл, С.М. Плешкова, С.А. Абитаева. Ферменттер, энергия алмасуы, витаминдер. Алматы.,2001

2. У. Сайпіл, К. Өмірзақова. Заттар алмасуы. Көмірсулар. Липидтер. Белоктар.Алматы.,2004

3. С.М Плешкова., К.К Өмірзақова К.К., С.А.Абитаева, Заттар алмасуы және оның реттелуі.,Алматы.,20064.

4.С.С.Ерджанова С.С., С.М.Плешкова, Булыгин К.А., А.Е. Есімжан., Ш.А.Бейсенбаева, М.Б. Жангелова. Бала ағзасындағы заттар алмасуы және олардың бұзылуының клиникалық- зертханалық диагностикасы.,Алматы, 2006

5. проф. С.М Плешкованың редакциялауымен. Биохимиядан әдістемелік нұсқаулар- студенттерге арналған- ҚазҰМУ, Алматы, 2004, 2007

6. С.М Плешкова, С.А.Абитаева. С.С.Ерджанова С.С.Жақыпбекова. К.К Өмірзақова, М.Т.Сұлтанова.,Биологиялық химиядан практикум. Алматы.,2004

Орыс тілінде:

1. Шарманов Т.Ш., Плешкова С.М. «Метаболические основы питания с курсом общей биохимии», Алматы,1998 г.

2. Березов Т.Т., Коровкин Б.Ф. « Биологическая химия», Москва, 1990 г.

3. Строев Е.А. « Биологическая химия», Москва, 1986 г.

4. Николаев А.Я. « Биологическая химия», Москва, 1989 г.

5.Плешкова С.М., Абитаева С.А., Ерджанова С.С., Петрова Г.И «Практикум по биологической химии», Алматы, 2003 г.

6.Тесты по биологической химии для самостоятельной подготовки студентов/ Учебное пособие/ Алматы, 2007
7.Бақылау:

Тесттер:

1. Ересек адамдарда 1 кг салмаққа есептегенде белоктың тәуліктік көрсеткіші (нормасы):

1) 0,3-0,4 г.;

2) 5,0-6,0 г.;

3) 0,7-0,8 г.;

4) 9,0-10,0 г.;

5) 11,0-12,0 г.

2. Белоктардың тағаммен қажетті мөлшерде түспеуінен мынадай аурулардың пайда болуына әкеп соқтырады:

1) бауырдың май басуы;

2) фенилкетонурия;

3) квашиоркор;

4) маразм;

5) алкаптонурия.

Дұрыс 2 жауапты таңда.

3. Оң азоттық баланс:

1) белоктың құрамында тағаммен түсетін азоттың мөлшері ағзадан шығатын азоттың мөлшерінен аз

2) белоктың құрамында тағаммен түсетін азоттың мөлшері ағзадан шығатын азоттың мөлшерінен көп

3) белоктың құрамында тағаммен түсетін азоттың мөлшері ағзадан шығатын азоттың мөлшеріне тең

4) тағаммен түсетін белоктың мөлшерінен жасушада белоктың синтезделуі жоғары болады

5) тағаммен түсетін белоктың мөлшерінен жасушада белоктың синтезделуі төмен болады

4. Оң азоттық баланс дамиды:

1) әйелдің аяғы ауыр кезінде

2) балалық кезде

3) қартайған кезде

4) қабынуда

5) аштықта

Дұрыс 2 жауапты таңда.

5.Теріс азоттық баланс дамиды:

1) әйелдің аяғы ауыр кезінде

2) балалық кезде

3) қартайған кезде

4) ашыққанда

5)онкологиялық ауруда ісік клеткаларының ыдырау сатысында.

Дұрыс 3 жауапты таңда.

6. Қан плазмасында белоктардың қор ретінде жиналуы ....... қажет:

1) Улы заттарды залалсыздандыру үшін;

2)алмастырылмайтын амин қышқылдарының қорын толықтыру үшін;

3) гормональды тепе-теңдікті қалпына келтіру үшін;

4) қан сары суындағы пигменттердің түзілуіне;

5) жедел қан кетуде қандағы онкотикалық қысымды қалпына келтіру үшін.

7. Ағзадағы белоктар алмасуының ерекшеліктері:

1) белоктар ағзада қорға жиналмайды

2) ағзада синтезделмейді

3) құнды белоктардың синтезі үшін тағаммен алмастырылмайтын амин қышқылдары түсуі қажет

4) тіршілікке қажет қызметтерді атқарады

5) белоктар үнемі жаңарып отыруы үшін ылғи тағаммен түсіп тұруы қажет.

Дұрыс 4 жауапты таңда.

8. Асқазанда белоктардың қорытылуына қатысатын ферменттер:

1) тұз қышқылы

2) пепсиноген

3) пепсин

4) сүт қышқылы

5) Каслфакторы

Дұрыс 2 жауапты таңда.

9. Протеазаның әсерінен қорғайтын секреторлы клеткалардың механизмдері:

1) Гетерополисахаридтері бар шырышты заттардың түзілуіне;

2) тек асқазанның немесе ішектің қуысындағы ферменттердің активтелуін;

3) асқазанда эпителиальды клеткалардың НСО`3^-иондарын секрециялануы;

4) зақымдалған эпителий клеткаларының жылдам регенерациялануы;

5) ферменттердің активті формаларының синтезделуі

Дұрыс 4 жауапты таңда.

10. Қалыпты жағдайдағы асқазан сөлінде бар:

1) тұз қышқылы

2) химозин

3) пепсин

4) гастриксин

5) трипсиноген

Дұрыс 4 жауапты таңда.

11. Ас қорыту сөліндегі проферменттер активтеледі:

1) Н`3РО`4 ажырауынан

2) белоктың екіншілік құрылымының өзгеруінен

3) белоктың үшіншілік құрылымының өзгеруінен

4) Н`3РО`4 қосылуынан

5)спецификалық пептидтерден ажырауынан.

1. 
   Тақырыбы:Белоктар алмасуы. Жай белоктардың аралық алмасуы. Жасушада амин қышқылдарының (анаболикалық реакцияларға – белок, креатин, алмастырылатын амин қышқылдарының синтезіне) қолданылуы. Амин қышқылдарының катаболизмі: амин қышқылдарының декарбоксилденуі және дезаминденуі. Амин қышқылдарының азотсыз қалдықтарының және аммиактың қолданылуы. Аммиакты залалсыздандыру. Жай белоктар алмасуының соңғы өнімдері, олардың бөлінуі.
   
2. 
   Мақсаты:
   

1. 
   Студенттерде ағзадағы амин қышқылдарының негізгі өзгерістерге ұшырауы туралы білімді қалыптастыру.
   
2. 
   Студенттерде аммиактың түзілу мен жұмсалу жолдары туралы білімді қалыптастыру.
   
3. 
   Жаңа терминдер мен түсініктерді енгізу арқылы коммуникативті дағдыларын дамыту.
   
4. 
   Кәсіби әдебиетті зерттеу және ғаламторда ақпарат (мәліметтер) іздеу барысында дағдылар мен аналитикалық қабілеттерін қалыптастыру.
   

3. 
   Оқыту міндеттері:
   

1. 
   Амин қышқылдарының жасушадағы негізгі пайдалану жолдарын қарастыру.
   
2. 
   Амин қышқылдарының декарбоксилдену процестерін және ағзадағы биогенді аминдердің маңызын талқылау.
   
3. 
   Амин қышқылдарының дезаминдену жолдарын қарастыру.
   
4. 
   Аммиактың залалсыздандыру жолдарын қарастыру.
   
5. 
   Жаңа терминдер енгізу және түсініктерге анықтама беру: креатин, креатинфосфат, креатинин, гиппур қышқылы, орнитин циклі (цитруллин теориясы), аммонийгенез.
   
6. 
   Студенттерді кәсіби әдебиетті зерттеуге (оқуға) және ғаламторда ақпарат (мәліметтер) іздеуге ынталандыру.
   

4. 
   Тақырыптың негізгі сұрақтары:
   

1. 
   Жасушадағы амин қышқылдарының пайдалану жолдары.
   
2. 
   Белоктар алмасуындағы бауырдың ролі.
   
3. 
   Анаболикалық процесстерде амин қышқылдарының пайдалануы.
   
4. 
   Амин қышқылдарының жасушадағы ыдырау жолдары (катаболикалық процестер).
   
5. 
   Амин қышқылдарының декарбоксилденуі. Биогенді аминдердің түзілуі, олардың маңызы.
   
6. 
   Амин қышқылдарының дезаминдену түрлері.
   
7. 
   Амин қышқылдарының азотсыз қалдықтарының өзгерістері.
   
8. 
   Аммиактың түзілу және залалсыздандыру жолдары.
   
9. 
   Мочевина синтезі.
   
10. 
    Жай белоктардың соңғы өнімдері және олардың бөлінуі.
    

5. 
   Білім берудің және оқытудың әдістері:
   

Құрамалау әдіске ауызша талдау, жазбаша бақылау кіреді (билеттер берілген), сонымен қатар шағын топтарда жұмыс жасау, жаттығуларды, жағдайлық есептерді орындауын тексеру кіреді.

1. 
   Сабақты ұйымдастыру – студенттерді тексеріп, сабаққа келмеген студенттердің себебін білу, конспектер тексеріледі. Үйге берілген жаттығулар мен жағдайлық есептер тексеріледі, шешілмеген сұрақтар айқындалады. Үйге тапсырма беріледі: «Күрделі белоктар алмасуы». Студенттерге ескерту керек: келесі сабақ үш тілдік талдау компонетімен жүргізіледі!!!
   

1. 
   Гемоглобин - құрылысы мен маңызы.
   
2. 
   Гемнің синтезі туралы түсінік (басқа тілде дайындалып келу керек – топтың оқу тілі бойынша байланысты ағылшын, қазақ немесе орыс тілінде өткізіледі, тілдердің біреуінде жеке тақырып бойынша глоссарий және осы сұрағының жауабының электронды нұсқасын тапсыру).
   
3. 
   Гемоглобиннің ыдырауы, реакциялардың реті.
   
4. 
   Өт, нәжіс және зәр пигменттерінің түзілуі.
   
5. 
   Сарғыштану, түрлері, пайда болу себептері.
   
6. 
   Нуклеопротеиндердің алмасуы, түсінік. Нуклеопротеиндердің ыдырауы, несеп қышқылының түзілуі. Подагра туралы түсінік.
   

2. 
   Блиц-сауалнама – тест бойынша жүргізіледі, оқытушы студентті тақтаға шақырып, сұрақты ішенен оқуға ұсынады, студент бірден жауап беруге керек.
   
3. 
   Ауызша талдау.
   

1. 
   Жасушадағы амин қышқылдарының түзілу мен пайдалану жолдары (схема арқылы көрсету).
   
2. 
   Амин қышқылдарды залалсыздану үрдістерге пайдалану – гиппур қышқылының түзілуі.
   
3. 
   Креатин синтезі, оны бұлшық ет тінінде пайдалануы, креатининнің түзілуі (екі студентті тақтаға шығаруға болады).
   
4. 
   Амин қышқылдарының декарбоксилденуі, мысалдар келтіру, реакция өнімдерінің маңызы.
   
5. 
   Аммиактың түзілу және залалсыздандыру жолдары – схема арқылы көрсету.
   
6. 
   Амин қышқылдарының дезаминденуі – түрлері, реакциялар (екі студентті тақтаға шығаруға болады).
   
7. 
   Амин қышқылдарының азотсыз қалдықтарының өзгерістері.
   
8. 
   Амидтену және дезамидтену, маңызы, жүретін жері.
   
9. 
   Мочевина синтезі, реакциялар, жүретін жері (екі студентті тақтаға шығаруға болады).
   
10. 
    Тотықсыздана аминдену – схема арқылы көрсету.
    
11. 
    Аммонийгенез, маңызы.
    
12. 
    Жай белоктардың соңғы өнімдері және олардың бөлінуі.
    

Бірінші сұрақты талдағанда келесі сызбанұсқа құрастырылады «Анаболикалық реакцияларда амин қышқылдарды пайдалану».

2. 
   Шағын топтарда жұмыс жасау – топ екі топшаға бөлінеді (5 адамнан), әр топшаға 1-2 бірдей жағдайлық есептер беріледі. команданың әр студентіне жағдайлық есепті шешуге (2-3 мин), содан соң нәтижені топша ішінде талдау үшін және қорытынды шешуін жазу үшін (5 мин) уақыт беріледі. Оқытушы әр команданың қорытынды шешуін тексеріп, барлық студенттермен бірге ұсынылған есептерді талдайды.
   
3. 
   Жазбаша бақылау.
   
4. 
   Қорытынды жасау – жазбаша бақылаудар тексеріліп, сабаққа баға қойылады.
   

6. 
   Әдебиеттер:
   

1. 
   «Заттар алмасуы және оның реттелуі» Биохимияны студенттердің өздігінен оқып-білуіне арналған оқу құралы. 2 бөлім: – Алматы, 2009 ж – 110-132 бет.
   
2. 
   С.М Плешкова., К.К Өмірзақова К.К., С.А.Абитаева, Заттар алмасуы және оның реттелуі. -Алматы, 2006 – 147-161 бет.
   
3. 
   Т.С. Сейтембетов., Б.И.Төлеуов., А.Ж. Сейтембетова., Биологиялық химия., Қарағанды, 2007.
   

1. 
   У. Сайпіл, К. Өмірзақова. Заттар алмасуы. Көмірсулар. Липидтер. Белоктар. - Алматы, 2004
   
2. 
   З.С. Сеитов.Биохимия. - Алматы, 2007
   
3. 
   С.С.Ерджанова С.С., С.М.Плешкова, Булыгин К.А., А.Е. Есімжан., Ш.А.Бейсенбаева, М.Б. Жангелова. Бала ағзасындағы заттар алмасуы және олардың бұзылуының клиникалық- зертханалық диагностикасы. - Алматы, 2006
   

1. 
   Березов Т.Т., Коровкин Б.Ф. “Биологическая химия”, Москва ,2004, с 582-585
   
2. 
   Николаев А.Я. “Биологическая химия”, Москва, 2007, с 335-366
   
3. 
   Северин Е.С. «Биохимия»,Москва, 2009, с.459-510.
   

1. 
   Плешкова С.М. и соавт. “Учебное пособие для самостоятельного изучения биохимии” - Алматы, 2009, 2 том.
   
2. 
   Аблаев Н.Р. “ Биохимия в рисунках и схемах ” - Алматы , 2005
   
3. 
   Сеитов З.С. “Биологическая химия” - Алматы, 2000
   
4. 
   Шарманов Т.Ш., Плешкова С.М. «Метаболические основы питания с курсом общей биохимии» - Алматы,1998
   
5. 
   Строев Е.А. « Биологическая химия» - Москва, 1986
   

6. 
   Бақылау:
   

- білім – жазбаша бақылау кезіндегі студент берген жауаптары бойынша, тақта алдында ауызша сұрақтарға, блиц-сұрақтарға берген жауаптары бойынша, команда ішінде жұмыс жасағаны бойынша, үй тапсырмаларын жасағаны (жаттығуларды, жағдайлық есептерді шығару) бойынша бағаланылады.

1. 
   Төмендегі реакцияны катализдейтін ферментті көрсетіңіз. Оның құрамына қандай витамин кіреді?
   

1. 
   Қандай амин қышқылдары тотығудан дезаминдену реакциясына түседі: а) серин; б) тирозин; в) гистидин; г) глутамин қышқылы; д) метионин?
   
2. 
   Белсенді әсер көрсететін амин қышқылдарының декарбоксилденуі нәтижесінде түзілетін өнімін жазыңыз.
   
3. 
   Аммиакты негізгі залалсыздандыру реакцияларын жазыңыз.
   
4. 
   Аммонийгенез, маңызы.
   

6. 
   Реакцияны жазып бітіріңіз, осы реакцияны катализдейтін ферментті көрсетіңіз.
   

6. 
   Глутамин қышқылының аммиакпен әрекеттесу реакциясын жазыңыз. Бұл реакция қай жерде өтеді? Реакция қалай аталады? Организм үшін қандай маңызы бар? Реакция қайтымды ма?
   
7. 
   Креатин және креатинфосфат түзілуін жазыңыз, олардың түзілетін орындарын көрсетіңіз және креатинфосфаттың маңызын атаңыз.
   
8. 
   Креатин биосинтезінің сатылары қандай ағзаларда өтеді?
   
9. 
   Бауырда өтетін белоктар алмасуының реакцияларын атаңыз.
   
10. 
    Мочевина синтезінің қорытынды теңдеуін жазыңыз.
    
11. 
    Аммиак ағзадан қандай қосылыстар түрінде шығарылады?
    
12. 
    Мочевина синтезіне қатысатын амин қышқылдарын атаңыз.
    

1. 
   Науқас белок мөлшері аз диетада. Қан сарысуын зерттеген кезде онда мочевина мөлшері 11,83 мМоль/л-ге тең болды. Науқаста қандай ауру деп болжам жасауға болады?
   
2. 
   Қан сарысуында мочевина азоты 0,75 г/л-ге тең, ол барлық қалдық азоттың 80% құрайды. Сіздің жорамал диагнозыңыз?
   
3. 
   Зерттелетін қан сарысуында креатин мөлшері 1,2 мМоль/л-ге тең. Қандай ағзаның жұмысы бұзылғаны туралы ойлауға болады?
   

1. Креатинин түзіледі:

а) бауырда

б) бүйректе

в) қаңқа бұлшық етінде

г) эндокринді бездерде

д) өкпеде

2. Креатинин:

а) креатин синтезі үшін пайдаланылады

б) креатинфосфат синтезі үшін пайдаланылады

в) соңғы өнім және зәрмен бірге бөлінеді

г) белоктар алмасуының аралық өнімі

д) бауырдың қызметін анықтауға қажет

3. Трансаминдену:

а) амин тобының молекулаішілік тасымалдануы

б) тио топтарының молекулаішілік тасымалдануы

в) метил топтарының молекула ішілік тасымалдануы

г) этил топтарының молекула ішілік тасымалдануы

д) фосфор қышқылы қалдықтарының молекула ішілік тасымалдануы

4. Анаболикалық реакцияларға жұмсалмаған амин қышқылдары ыдырайды:

а) карбоксилдену, амидтену

б) дегидратация, дезаминдену

в) гидролиз, карбоксилдену

г) дезаминдену, декарбоксилдену

д) метилдену, амидтену

5. Амин қышқылдарының декарбоксилденуінде түзіледі:

а) -кетоқышқыл

б) қаныққан май қышқылдары

в) оксиқышқылдар

г) амидтер

д) биогенді аминдер

6. Серотонин келесі амин қышқылынан түзіледі:

а) гистидиннен

б) глутамин қышқылынан

в) тирозиннен

г) триптофаннан

д) аспарагин қышқылынан

7. Серотониннің физиологиялық әсері:

а) қан тамырларын кеңейтіп, өткізгіштігін арттырады

б) қан тамырларын тарылтып, ішектің перистальтикасын жоғарылатады

в) тұз қышқылының секрециясын жоғарылатады

г) жүйке жүйесінің импустар өткізгіштігін тежейді

д) мидағы қан айналым үрдісін жақсартады

8. -Аминомай қышқылы келесі амин қышқылынан түзіледі:

а) гистидиннен

б) глутамин қышқылынан

в) тирозиннен

г) триптофаннан

д) аспарагин қышқылынан

9. ГАМҚ физиологиялық әсері:

а) қан тамырларын кеңейтеді

б) қан тамырларын тарылтады

в) тұз қышқылының секрециясын жоғарлатады

г) қозу үрдісін тежейді

д) мидағы қан айналып үрдісін жақсартады

10. Гистаминнің физиологиялық әсері:

а) қан тамырларын кеңейтіп, қан тамырларының қабырғасының өткізгіштігін жоғарылатады.

б) қан тамырларын тарылтады

в) тұз қышқылының секрециясын жоғарлатады

г) қозу үрдісін тежейді

д) мидағы қан айналым үрдісін жақсартады
№7 . (22) Сабақ

1. Тақырыбы: Хромопротеиндер алмасуы.Гемоглобин синтезі мен ыдырауы. Өт, нәжіс, зәр пигменттерінің түзілуі. Пигменттік алмасудың бұзылуы (сарғыштану).

Нуклеопротеиндер алмасуы туралы түсінік.Несеп қышқылының түзілуі. Күрделі белоктар алмасуының соңғы өнімдері, олардың бөлінуі.

2. Мақсаты:

1. Студенттерге гемоглобин синтезі мен ыдырауы туралы үйреті;

2. Студенттерге хромопротеидтер алмасуының бұзылыстары туралы (сарғыштану типтері) түсінік қалыптастыру;

3. Несеп қышқылының түзілуі туралы білімді студенттерде қалыптастыру.

4.Кәсіби әдебиетпен жұмыс істеудегі дағдыларын қалыптастыруға

5.Жаңа терминдер мен ұғымдарды енгіз.

1. 
   Гемоглобин синтезі мен ыдырау реакцияларын қарастыру.
   
2. 
   Өт, нәжіс, зәр пигменттерінің түзілуі, оларды қан мен зәрде анықтау жолдары және диагностикалық маңызы туралы оқып білу.
   
3. 
   Несеп қышқылының түзілуін және оны анықтаудың диагностикалық маңызын қарастыру.
   
4. 
   Жаңа терминдер мен ұғымдарды енгізу:аминолевулин қышқылы,порфобилиноген,протопорфирин,гептоглобин,вердоглобин,биливердин,билирубин (тікелей және тікелей емес ), әт, нәжіс, зәр пигменттері,стеркобилин,уробилин,мезобилиноген,подагра,ксантиноксидаза.
   
5. 
   Кәсіби әдебиетпен жұмыс істеудегі дағдыларын қалыптастыруға және ақпаратты Интернетте іздеуге стимулдеу.
   

1) Гемоглобин,құрылысы және ролі.

2) гем синтезі туралы түсінік.

3) Гемоглобиннің ыдырауының сатылары

4) Өт, нәжіс және зәр пигменттерінің түзілуі .

5) Сарғыштану, түрлері, пайда болу себептері.

6)Нуклеопротеидтердің алмасуы туралы түсінік. Нуклеопротеидтердің ыдырауы, несеп қышқылының түзілуі. Подагра.

Оқыту құралдары: дәрістер, тест тапсырмалары, кестелер,тест тапсырмалары,видеоәдіс.

«Білім» құзырлығы жазбаша бақылаудың сұрақтарына, блиц-сұраққа, тақырыпты ауызша сұрау кезінде студентті тақтада жауап бергеніне қарай бағаланады.

1. Тағам белоктары. Организм үшін белоктардың маңызы. Белоктар алмасуының ерекшеліктері.

2. Асқорыту жолдарындағы белоктардың өзгерістері. Белоктардың қорытылуына қатысатын ферменттер.

3. Асқазан сөлі, асқазан сөлінің физика-химиялық қасиеттері, патология кезіндегі өзгеруі.

4. Қалыпты жағдайдағы асқазан сөлінің химиялық құрамы, патологиялық құрамдас бөліктерінің пайда болу себептері.

5. Асқазан сөліндегі тұз қышқылының ролі, оның патология кезіндегі өзгеруі.

6. Белоктардың ішекте шіруі. Белоктардың шіру өнімдерін залалсыздандыру орны мен әдістері.

7.Амин қышқылдарының сіңірілуі, олардың жасушада пайдаланылуы.

8. Сіңірілген амин қышқылдарының пайдаланылуы.

9. Қайта аминдену, тотықсыздана аминдену. Осы үрдістерге қатысатын ферменттер. Аминотрансферазалардың құрамына қандай витамин кіреді?

10. Креатин, креатинфосфат түзілуі, маңызы.

11. Амин қышқылдарының дезаминденуі. Дезаминдену түрлері, осы үрдістің маңызы.

12. Амин қышқылдарының тікелей емес тотығудан дезаминденуі.

13. Амин қышқылдарының азотсыз қалдықтарының пайдаланылуы.

14. Организмде аммиактың түзілуі, оның қолданылу және залалсыздану жолдары.

15. Амидтену, дезамидтену, осы үрдістердің өтетін орны, маңызы.

16. Мочевина синтезі, үрдістің өтетін орны, маңызы, ҮКЦ-мен байланысы.

17. Амин қышқылдарының декарбоксилденуі. Биогенді аминдердің түзілуі. Серотониннің, гистаминнің, гамма-аминомай қышқылының, бета-аланиннің маңызы.

18. Белоктар алмасуындағы бауырдың ролі.

19. Гемоглобин, синтезі туралы түсінік, гемоглобин гемінің химиялық табиғаты.

20. Гемоглобиннің ыдырауы.

21. Өт, нәжіс, зәр пигменттерінің түзілуі.

22. Сарғыштану, түрлері, пайда болу себептері.

23. Нуклеопротеидтердің алмасуы, түсінік. Нуклеопротеидтердің ыдырауы, несеп қышқылының түзілуі. Подагра.

24. Белоктар мен көмірсулардың, көмірсулар мен липидтердің, белоктар мен липидтердің бір-біріне айналуы.

25. Бауыр биохимиясы, оның атқаратын қызметтері.

26.Көмірсулар алмасуындағы бауырдың ролі.

27.Липидтер алмасуындағы бауырдың ролі.

28. Өттің түзілуі.

29.Өттің құрамы, өттің түрлері, маңызы.

30.Бауырдың залалсыздандыру қызметі, улы заттардың залалсыздандыру механизмдері.

31. Амин қышқылдарының катаболикалық реакциялары: дезаминдену және декарбоксилдену.

33.Асқазан сөлінің фракциялық әдіс бойынша зерттеу.

а) асқазан сөлінің патологиялық құрам бөліктерін ашатын сапалық реакциялар.

б) НСІ-дың дебит-сағаты деген не? Ол қалай есептеледі?

34. Қан сарысуындағы мочевинаны, креатининді, билирубинді анықтау әдістерінің принциптері. Қалыпты көрсеткіштері. Оларды анықтаудың клинико-диагностикалық маңызы.

Блиц сұрақтары:

1.Гемоглобиннің ролі.

2.Гемоглобин неден синтезделінеді?

3.Гемоглобин синтезі қайда жүреді?

4. Гемоглобин ыдырауы қайда жүреді?

5.Өт пигменттерің атаныз.

6. Зәр, нәжіс пигменттерің атаныз.

7. . Сарғыштану, түрлері.

8.Қан плазмасындағы жалпы билирубин нормасы.

9. Билирубин түрлері.

10. Нуклеопротеиндер дегеніміз не?

11.Несеп қышқылы неден түзіледі?
Ауызша сұрауға арналған сұрақтар:

1.Гемоглобин, синтезі.ролі.

2. Гемоглобин синтезінің негізгі сатылары(алғашқы екеуін формуламен,қалғандарын сөзбен)(шет тілдерінде топқа байланысты)

3. Гемоглобин ыдырауы(cхема түрінде) 2 студентті шақыруға болады.

4.Тікелей және тікелей емес билирубиннің құрылысы және қасиеттері. 2 студентті шақыруға болады.

5.Гипербилирубинемия туралы түсінік.Сарғыштану түрлері. Жалпы билирубин нормасы.

6.Сарғыштану түрлерінің пайда болу себептері,белгілері,механизм турады түсінік(лабораториялық нәтижелер).

7. Нуклеопротеиндердің ыдырауы.Осы процеске қатысатын ферменттер.

8. Несеп қышқылының түзілуін формуламен.
Жазбаша сұрау билет бойынша өткізіледі.
6. Әдебиеттер:

Негізгі

1. Т.Ш. Шарманов, С.М. Плешкова «Метаболические основы питания с курсом общей биохимии», 1998 г.

2. С.М. Плешкова, С.А. Абитаева «Обмен веществ и его регуляция», 1993 г.

3. Т.Т. Березов, Б.Ф. Коровкин «Биохимия», 2002 г.

4. Е.А. Строев «Биохимия», 1986 г.

Қосымша

1. Плешкова С.М. и соавт. «Практикум по биологической химии», Алматы, 2003 г.

2. Плешкова и соавт. «Методические указания для самостоятельной подготовки студентов к лабораторным занятиям по биологической химии», Алматы, 2003 г.

3. Плешкова С.М., Ерджанова С.С., Абитаева С.А., Петрова Г.И. «Методические указания для самостоятельной подготовки студентов к лабораторным занятиям по биохимии», 2003

а) протопорфирин IX түзілуі

б) протопорфирин IX темірдің қосылуы

в) порфобилиногеннің түзілуі

г)дельта-аминолевулин қышқылының түзілуі

Сәйкес комбинациялар:

1. 
   а, б, в, г
   
2. 
   б, в, г, а
   
3. 
   в, г, д, а
   
4. 
   г, а, б, в
   
5. 
   г, в, а, б
   

1. дельта-аминолевулин қышқылынан

2. дельта- аминомай қышқылынан

3. альфа-кетоадипиновой кислоты

4. бета-оксимай қышқылынан

5. пирожүзім қышқылынан

1. глициннен

2. сукцинил-КоА-дан

3. темірден

4. билирубиннен

5. биливердиннен

Дұрыс 3 жауапты таңда.

4. Гемоглобин синтезі тежеледі:

1.Алмастырылмайтын амин

қышқылдары жетіспегенде;

2.Алмастырылатын амин қышқылдары жетіспегенде;

3. гипоксияда

4. гем синтезінің бұзылғанында

5. ҚСЖ бұзылысында

5. Эритроциттерден босап шыққан гемоглобин РЭЖ жасушаларына ненің көмегімен тасымалданады:

1. альбуминмен

2.глобулинмен

3.гаптоглобинмен

4.липопротеидпен

5.фибриногенмен

1. өт

3. зәр

5. тері

1. бүйректе

2. мида

3. май тіндерінде

5.гепатоциттарда

1. альбуминмен

2. бета-глобулинмен

3. фибриногенмен

4. гамма - глобулиндермен

5. гистондармен

1. улы

3. суда ериді

4. улы

5. суда ерімейді

1. күкірт қышқылымен

2. глюкурон қышқылымен

3. фосфор қышқылымен

4. глицимен

5. глютаминмен

№8 (23) Сабақ

Қан сарысуындағы белоктар алмасуының соңғы өнімдерінің: мочевина, креатинин, билирубин мөлшерін анықтауды демонстрациялау және алынған нәтижелерді талдау. Осы талдамалардың медицинадағы маңызы.

1.Студенттердің * Жай және күрделі белоктардың алмасуы. Заттар алмасуының байланысы.Бауыр биохимиясы* туралы білімін тексеру.

2.Студенттерді белоктар алмасуының соңғы өнімдерін анықтау әдістерімен таныстыру.

3. Оқыту міндеттері:

1.Белоктардың алмасуы,заттар алмасуының өзара байланысы және бауыр биохимиясы туралы алынған білімдерің келесі тақырыптарды түсіну үшін пайдалана білу.

2.Білімдерін жағдайлық есептерді шығару үшін қолдануы.

3. Студенттерді қан сарысуындағы белоктар алмасуының соңғы өнімдерің анықтауға ұйрету.

1. Тағам белоктары. Организм үшін белоктардың маңызы. Белоктар алмасуының ерекшеліктері.

2. Асқорыту жолдарындағы белоктардың өзгерістері. Белоктардың қорытылуына қатысатын ферменттер.

3. Асқазан сөлі, асқазан сөлінің физика-химиялық қасиеттері, патология кезіндегі өзгеруі.

4. Қалыпты жағдайдағы асқазан сөлінің химиялық құрамы, патологиялық құрамдас бөліктерінің пайда болу себептері.

5. Асқазан сөліндегі тұз қышқылының ролі, оның патология кезіндегі өзгеруі.

6. Белоктардың ішекте шіруі. Белоктардың шіру өнімдерін залалсыздандыру орны мен әдістері.

7.Амин қышқылдарының сіңірілуі, олардың жасушада пайдаланылуы.

8. Сіңірілген амин қышқылдарының пайдаланылуы.

9. Қайта аминдену, тотықсыздана аминдену. Осы үрдістерге қатысатын ферменттер. Аминотрансферазалардың құрамына қандай витамин кіреді?

10. Креатин, креатинфосфат түзілуі, маңызы.

11. Амин қышқылдарының дезаминденуі. Дезаминдену түрлері, осы үрдістің маңызы.

12. Амин қышқылдарының тікелей емес тотығудан дезаминденуі.

13. Амин қышқылдарының азотсыз қалдықтарының пайдаланылуы.

14. Организмде аммиактың түзілуі, оның қолданылу және залалсыздану жолдары.

15. Амидтену, дезамидтену, осы үрдістердің өтетін орны, маңызы.

16. Мочевина синтезі, үрдістің өтетін орны, маңызы, ҮКЦ-мен байланысы.

17. Амин қышқылдарының декарбоксилденуі. Биогенді аминдердің түзілуі. Серотониннің, гистаминнің, гамма-аминомай қышқылының, бета-аланиннің маңызы.

18. Белоктар алмасуындағы бауырдың ролі.

19. Гемоглобин, синтезі туралы түсінік, гемоглобин гемінің химиялық табиғаты.

20. Гемоглобиннің ыдырауы.

21. Өт, нәжіс, зәр пигменттерінің түзілуі.

22. Сарғыштану, түрлері, пайда болу себептері.

23. Нуклеопротеидтердің алмасуы, түсінік. Нуклеопротеидтердің ыдырауы, несеп қышқылының түзілуі. Подагра.

24. Белоктар мен көмірсулардың, көмірсулар мен липидтердің, белоктар мен липидтердің бір-біріне айналуы.

25. Бауыр биохимиясы, оның атқаратын қызметтері.

26.Көмірсулар алмасуындағы бауырдың ролі.

27.Липидтер алмасуындағы бауырдың ролі.

28. Өттің түзілуі.

29.Өттің құрамы, өттің түрлері, маңызы.

30.Бауырдың залалсыздандыру қызметі, улы заттардың залалсыздандыру механизмдері.

31. Амин қышқылдарының катаболикалық реакциялары: дезаминдену және декарбоксилдену.

33.Асқазан сөлінің фракциялық әдіс бойынша зерттеу.

а) асқазан сөлінің патологиялық құрам бөліктерін ашатын сапалық реакциялар.

б) НСІ-дың дебит-сағаты деген не? Ол қалай есептеледі?

34. Қан сарысуындағы мочевинаны, креатининді, билирубинді анықтау әдістерінің принциптері. Қалыпты көрсеткіштері. Оларды анықтаудың клинико-диагностикалық маңызы.

5. Оқыту мен сабақ берудің әдістері:

Сабақты оқыту: 1) ауызша және жазбаша, кіші топтармен жағдайлық есептерді шығару,лабораториялық жұмыс жүргізу.

Біріккен сұрау- блиц,видеофильм бойынша дискуссия,ауызша сұрау, ,лабораториялық жұмыс жүргізу.

Оқыту құралдары: дәрістер, тест тапсырмалары, кестелер,видеоәдіс

а) «Қан сарысуындағы және зәрдегі мочевина мөлшерін диацетилмонооксиммен түсті реакция арқылы анықтау» ( № 93 жұмыс).

*Студенттер жұмыстың принципін, анықтау әдісін, есептеу формулаларын, қалыпты көрсеткіштерін, қан сарысуындағы мочевинаны, креатининді, билирубинді анықтаудың клинико-диагностикалық маңызын жұмыс дәптерлеріне жазып алады.

б)«Қанның сарысуындағы және зәрдегі креатининнің мөлшерін Яффе реакциясы (Поппер әдісі) арқылы анықтау» (№94 жұмыс).

в) «Қан сарысуындағы билирубиннің мөлшерін Ендрашек, Клеггорн және Гроф әдісімен анықтау» ( № 99 жұмыс)
6. Әдебиеттер:

Қазақ тілінде:

Негізгі әдебиеттер:

1. Плешкова С.М., Өмірзақова К.К., Абитаева С.А. «Заттар алмасуы және оның реттелуі», Алматы, 2006. –136-156 б.

2. Уатқан С., Өмірзақова К.К. «Заттар алмасуы», - Алматы, 2004 ж. –265-278 б.

3. Сеитов З.С. Биологиялық химия, Алматы, 2007 ж.

4. Сейтембетов Т.С., Төлеуов Б.И., Сейтембетова А.Ж.. Биологиялық химия.-Қарағанды, 2007.

Қосымша әдебиеттер:

1. Тапбергенов С.О. Медициналық биохимия.-Павлодар.-2008.

2.Сейтембетова А.Ж.., Лиходий С.С., Биологиялық химия, 1994.

3. Биохимия сұрақтары мен жауаптары. ҚР ҰҒА корр., проф. С.М. Адекеновтің ред. басшылығымен.-Астана, 2003 ж.

4. Плешкова С.М., т.б. Биохимия пәнінен студенттердің жеке дайындығына арналған тесттік сұрақтар. – Алматы, 2007 ж.
7.Бақылау

Құзырлылылық бағалау әдістері:

• 
  білімді құзырлылылық бағалау
  

• 
  дағды құзырлылысын бағалау зертханалық жұмыстың орындалу барысында және билеттің 5-ші сұрағының жауабын тексеру арқылы жүргізіледі
  

1. Қалыпты асқазан сөліндегі қышқылдық түрлері:

1. жалпы

2. бос НСI-ң қышқылдығы

3. көмірсулармен байланысқан HCI-ң қышқылдығы

4. байланысқан және бос HCI-ң қышқылдығы

5. белоктармен байланысқан HCI-ң қышқылдығы

3 дұрыс жауапты табыңыз

2. Жалпы қышқылдық – бұл:

1. асқазан сөлінің 1 литріндегі барлық қышқыл түзуші заттардың қосындысы

2. асқазан сөлінің 100 мл-гі барлық қышқыл түзуші заттардың қосындысы сумма

3. асқазан сөлінің 20 мл-гі барлық қышқыл түзуші заттардың қосындысы сумма

4. асқазан сөлінің 50 мл-гі барлық қышқыл түзуші заттардың қосындысы

5. асқазан сөлінің 10 мл-гі барлық қышқылтүзуші заттардың қосындысы

3. Креатинин

1. креатиннің түзілуіне жұмсалады

2. креатинфосфаттың түзілуіне жұмсалады

3. соңғы өнім болып табылады және зәрмен бөлінеді

4. белоктар алмасуының аралық өнімі болып табылады

5. бауыр функциясын анықтау үшін керек.

4. Организмдегі аммиакты залалсыздандырудың негізгі жолы:

1. белок синтезі

2. мочевина синтезі

3. креатин синтезі

4. билирубинсинтезі

5. биогенді аминдердің синтезі

5. Тікелей билирубин түзіледі:

1. ішекте

2. бауырда

3. бүйректе

4. қанда

5. сүйектің қызыл кемігінде

6. Тікелей емес билирубин

1. усыз

3. суда ериді, усыз

4. Эрлих диазореактивімен бірден реакция береді

5. альбуминдермен байланысады

7. бауырдың қызметтері:

1. пластикалық

2. қор ретінде

3 .э нергетикалық

4. тіректік

5. секреторлы

Дұрыс 4 жауапты таңда.

8.Асқазан сөлінің патологиялық құрамдас бөліктері

1.қан

2.өт

4.пепсин

Дұрыс 2 жауапты таңда.

9.Өттің пигменттері

1.мезобилиноген

2.стеркобилин

3.билирубин

4.каротин

5.меланин

10.Көмірсулар,белоктар,липидтер алмасуынын ортақ өнімі

1.ФГА

3.ҚСҚ

5.ДОАФ

1. 
   Студенттерде гормондар, олардың жалпы қасиеттері және әсер ету механизмдері туралы білім қалыптастыру.
   
2. 
   Студенттерде кальций мен фосфор алмасуын реттейтін гормондар туралы білім қалыптастыру.
   
3. 
   Студенттерде тиреоидты гормондардың әсер ету механизмдері және физиологиялық маңызы туралы білім қалыптастыру.
   
4. 
   Студенттердің қосымша әдебиеттерден және Интернеттен білім алу арқылы өзін-өзі жетілдіруге ұмтылысты қалыптастыру.
   

1.Гормондардың жалпы қасиеттерін, жіктелуін, әсер ету механизмдерін талдау.

2.Студенттердің гормондардың әсер ету механизмдері туралы алған білімін гормондардың физиологиялық әсерін түсіндіруге пайдалана білуге үйрету.

3. Кальций мен фосфор алмасуын реттейтін гормондардың әсер ету механизмдерін және олардың нысана органдарына әсерін қарастыру.

4.Тиреоидты гормондардың әсер ету механизмдерін және олардың нысана органдарына әсерін қарастыру.

5. Студенттерді кәсіптік әдебиетті оқып-білуге және Ғаламтордан ақпарат іздеуге баулу.

6. Жаңа түсініктер енгізу және циклді нуклеотидтер, аденилатциклаза, гуанилатциклаза, G-белок, кальмодулин, белок-аквапорин, тирозинкиназды-фосфатазды жүйе, фосфолипаза С, инозитолтрифосфат, диацилглицерин терминдеріне анықтама беру.

4. Тақырыптың негізгі сұрақтары:

1. Нейроэндокриндік реттелудің схемасы.

2. Гормондар, түсінік. Гормондардың түзілетін орны.

3. Гормондардың химиялық табиғаты бойынша жіктелуі.

4. Гормондардың жалпы қасиеттері.

5. Гормондардың рецепторлары, нысана жасушалары.

6. Гормондардың әсер ету механизмдері:

а) біріншілік механизм – жасуша ішілік ферменттердің активтілігінің олардың модификациялану жолымен өзгеруі: аденилатциклазды, гуанилатциклазды, Са-кальмодулинді жүйелер және инозитолтрифосфат пен диацилглицерин арқылы.

б) екіншілік механизм – белоктардың синтезделу жылдамдығының өзгеруі;

в) үшіншілік механизм – ферменттердің активтілігінің және жасуша мембраналарының өткізгіштігінің өзгеруі арқылы әсер етуі.

7. Кальций мен фосфор алмасуын реттейтін гормондар. Түзілетін орны. Әсер ету механизмдері. Нысана органдарына әсері. Секрециясының реттелуі.

8. Тиреоидты гормондар,олардың синтезі. Әсер ету механизмдері. Физиологиялық әсері. Секрециясының реттелуі.

9. Қалқанша безінің гиперфункциясы мен гипофункциясының биохимиялық негіздері

10. Эндемиялық зоб.

Әдіс-комбинациялық:

1)Комбинациялық (біріккен) сұрау (ауызша және жазбаша сұрау)

Оқыту құралдары: анимация, гормондардың әсер ету механизмдері бойынша дәрістің электронды нұсқасы, тесттік тапсырмалар, жазбаша бақылаудың билеттері.

1. 
   Сабақты ұйымдастыру үй тапсырмасы беріледі:Көмірсулар алмасуын реттейтін гормондар: инсулин, глюкокортикостероидтар (ГКС), глюкагон, норадреналин, адреналин, соматотропты гормон (СТГ), соматомединдер.
   

1. 
   Инсулин, түзілуі, әсер ету механизмдері, нысана жасушалары, белоктар, көмірсулар және липидтер алмасуына әсері.
   
2. 
   Глюкагон, әсер ету механизмі, нысана жасушалары, зат алмасуына әсері.
   
3. 
   Катехоламиндер (адреналин және норадреналин), түзілуі, әсер ету механизмі, катехоламиндердің белоктар, көмірсулар және липидтер алмасуына әсері, қан тамырлар тонусына әсері.
   
4. 
   Глюкокортикостероидтар (ГКС).
   
5. 
   Соматотропты гормон (СТГ).
   
6. 
   Соматомединдер.
   
7. 
   Қантты диабет кезінде байқалатын биохимиялық бұзылыстар.
   

1. Нейроэндокриндік реттелу туралы түсінік беру.

2. Гормондар туралы түсінік. Гормондардың химиялық табиғаты бойынша жіктелуі.

3. Гормондардың әсер ету механизмдері туралы түсінік:

А) біріншілік механизм (аденилатциклазды, гуанилатциклазды және Са-кальмодулинді жүйелер арқылы және инозитолтрифосфат пен диацилглицерин арқылы). Біріншілік механизмді талдағанда «каскад» әдісі («жүзім сабағы») талданады. Барлық ақпарат ағаштәрізді схема түрінде келтіріледі:

Б) екіншілік механизм туралы түсінік.

В) үшіншілік механизм туралы түсінік.

4. Кальций мен фосфор алмасуын реттейтін гормондар (кесте толтыру):