127
Абай шығармаларының басты ерекшелігі жеке адам не адамдар тобының мінез-қҧлқы мен жҥріс-тҧрысы,
санасы мен сезіміндегі жаңсақ тҧстарын кҿрсете отырып оны болдырмаудың жолдарын нҧсқауында. Кейінгі
кезде осыған орай ҽр тҥрлі пікірлер айтылыуда. Мысалы, біреулер Абай қазақты жаман кҿрген бе , неге жаман
жағын ғана айтқан десе тағы біреулер қазақтар сондай ма? Олар мҽселенің бері жағын ғана кҿріп тҥп тҿркініне
сҥңги алмағаны себепті осындай пікіроде болса керек. Ақынның бҧларды айтуының басты себебі, бірінішіден,
оның халқы ҥшін жан-тҽнімен кҥйініуінде; екіншіден ол ҿз халқының теңдессіз данагҿйі жҽне патриоты,
ҧлтшыл; ҥшіншіден, озық ойлы, болжампаз, жҽне кҿсем; ондай дамджардың жақсыға жету ҥшін жаманнан
арлыу керек екенін алдымен айтьатыны тарихтан белгілі. Міне оның 14- қара сҿзіне ҥңілсек, мҧнда оның
қазақтың жақсы тҧстарын кҿрсеткеніне кҿз жеткіземіз: «Айтқанға кҿнгіш, уағдаға тҧрғыш, бойын
жаманшылықтан жиып алғыш, кҿштің соңынан итше ере бермей, адасқан кҿптен атының басын бҧрып алуға
жараған, ҽділетті ақыл мойындаған нҽрсеге, қийын да болса, мойындау, ҽділетті ақыл мойындамаған нҽрсеге,
оңай да болса, мойындамау –ерлік...» деген
Осының барлығын жинақтай келе Абай «...ерлік, батырлық осы» мақтауға сиятын «жҥректі» адам міне осы деп
кҿрсетеді. Бҧлар негізінен жҥректілік пен қоса адамгершілік қасиеттермен астарласып жатады. Ҧстаздар
қауымына аса қажетті сапалардың бірі де осы. Демек ақынның бҧл пікірлерін ҧстаздық кҽсібіне ҿзін-ҿзі
тҽрбиелелуде ҧстану мҥмкіндігі мол. Осы қара сҿзіндегі адамның ҿзін-ҿзі мінез-қҧлық тҧрғысынан тануына
ықпал ететін аса маңызды тағы бір ой халқымыздың «суды сіңгін жерге сеп, сҿзді ҧғатын кісіге айт» дегенін
ақын бір ҿлеңінде «онда ми жоқ, қҧлақ бар» деп келтірген. Ал мҧнда ол адамдардың кҿпшілігінің
білмегендіктен емес біле тҧра іс жҥзінде ҧстамбағандықтан болатынын он жетінші қара сҿзінде ақыл, қайрат,
жҥректі бірдей ҧстап ҧқтырушыны ғылым дей келе Абай «осы ҥшеуің бір кісіде менің айтқанымдай
табылсаңдар, табанының топырағы кҿзге сҥртерлік қасиетті адам сол» -
дейді. Осының ҿзі ҿзін ҿзі танып
білуде не нҽрсеге мҽн беру керек екендігін кҿрсетеді. Мҧндай жігер - тҧрақтылық немесе беріктігі, айталық
белгілі бір істі орындаудағы ҧстамдылығымен ҧштасады. Ал қайрат – ырықтылық, ерік кҥшінің мығымдығы
немесе белгілі бір істі соңына жеткізу, жай ғана емес табысты, нҽтижелі тҥрде ҥддесінен шығу; байлаулылық -
табандылық-деп ҧғынып оны ҧстамдылық, ырықтылықпен тығыз байланыста қарастырған жҿн. Бірақ олардың
ҽр қайсысы тҧлғаның іс - қимылында ҿзгеше нҽзік ерекшеліктерге ие. Ақынның осы пікірлерін адамның ҿзін
тануында «мен қандаймын» сауалына жауап іздегенде пайдалана отырып ҿз бойындағы табандылығы,
ырықтылығы, тҧрақтылығы негізінде бағалауға болады.
Ғҧалама ҧстаздың 21- қара сҿзі адамның ҿзі мен ҿзін салыстырмалау арқылы ҿзін-ҿзі бағалауына қатысыты
айтылған десек жаңылмаймыз. Ҿйткені мҧнда адамның ҿзін-ҿзі іштей тҥйсініп, сезінуіне байланысты екі тҥрлі
сипатта бағалау- ҥлкендік жҽне мақтаншақтық деп келтірген. Сонда тҧлға ҿзін қай тҧрғыдан бағалауы керек
дегенде ғҧлама ақын «надан атанбастығын, жеңіл атанбастығын, мақтаншақ атанбастығын, ҽдепсіз, арсыз,
байлаусыз, пайдасыз, сҧрамшақ, ҿсекші, ҿтірікші, алдамшы, кеселді-осындай жарамсыз қылықтардан сақтанып,
сол мінездерді бойына қорлық біліп, ҿзін ондайлардан зор есептемек. Бҧл мінез ақылдылардың, арлылардың,
артықтардың мінезі» дей келе, адамның ҿзін-ҿзі басқаруында ҥнемі кҿкейінде тҧруы тиіс «ҿзімді жақсы демесе
мейлі білсін, жаман дегізбесем екен» -деген ҧстаздар қауымы санасында тҧтуға тиісті тҧжырым ҧсынады. Осы
жерде ғҧлама ақын адамдардың ҿзін тануында, ҿзін-ҿзі прайымдауында ескеретін тағы бір пікір надан,
надандығы толық, адамдығы ҽбден толық емес, наданның наданы ҿзі адам емес-деген ҥш тҥрлі сипаттама
береді. Ақынның осы қара сҿзін педагог мамандар ҿздері ғана танып –білуі аз, оқушыларына да жеткізуі тиіс.
Студенттер ғҧлама ақынның тҽлім-тҽрбиелік пікірлерін практикада пайдалануына тірек болуын кҿздеп оларға
ҽр қасысының ҿз бағдарламасын осы қара сҿз негізінде тҥзіп оны оқушылармен жҧмыста пайдалдану
жолдарын қарастыруын жазбаша жобалауын ҧйымдастырдық. Сонымен қатар ақынның осы 38- қара
сҿздеріндегі ҿзін тану пікірлерін жетік меңгеруіне шарт тҥзу мақсатында пікірталас, пікірсайыс, жазба
жҧмыстар, дебат т.б. ҧйымдастырылды.
Достарыңызбен бөлісу: