Монография \ 3 «санат» а л м п и 1



Pdf көрінісі
бет221/267
Дата03.02.2023
өлшемі12,37 Mb.
#167286
1   ...   217   218   219   220   221   222   223   224   ...   267
Байланысты:
kabdolov zeinolla soz oneri

6ipfleH-6ip 
сипат агам замангы 
поэтикалык синкретизм болтаны мэл1м. Синкретизмде 
жанрлык сипаттар жапа-тармагай крсылып жатты. Мэселен, 
баягы 
6ip 
топ адам косыла эндететш хорлардьщ мазмунында 
кейде жекелетен окигалар (эпоска тэн сипат) жатса, кейде 
энинлердщ ез бастарындагы кушнии-сушншггер (лирикага 
тэн сипат) араласып, кейде эн бастаушы мен костаушылар 
арасындагы диалогтар (драмага тэн сипат) кездесш калатын. 
Осылардыц бэрше коса, хорга адамдардьщ дене кимылдары, 
бет кубылыстары, 
6wiepi 
араласатьш да, енерге колма-кол 
сахналык сипат беретш. Келе-келе синкретизм жойылды 
да, енердщ дара-дара жаца турлер1 шыкты. 
Bip 
поэзияныц 
e3i талай турге белшдь Ол турлер гасырдан-гасырга езгерш, 
кубылып, 
ecKici 
жогалып, жацасы туып отырды. Дэл 
осындай 
ripi 
процесс — жанр табигатындагы бурыннан 
болтан, бар жэне бола беретш зандылык-
Жанр табигатьш зерттеуте, мше, осы зандылык, тургы- 
сынан келем1з.
II
Эпос (грекше epos — баяндау, эцпмелеу, тарихтап айту)
— квркем эдебиеттщ байыргы, neai3ei тектертщ 6ipi, дэтрек 
айтканда, вм!р шындыгын мейлтше мол к,амтып кец 
суреттейтт адам м'тезт мумктдШнше терен, ашып, жан- 
жакщы танытатын ipeeni, курдел/ жанр.
Осындай теориялык аныктамага келмес бурын про­
фессор JI.И.Тимофеев эпосты термин ретшде ей турге белш 
алады да, алдымен “эдеби-тарихтык магьшада эпос — халык 
поэмалары мен 
epTerinepi 
(орыстыц халык эпосы, кене 
дуние эпосы т.б.)”* — деп тусшд1ред1 Мунда да улкен логика 
бар: эдебиет теориясында эпос жанр атанганмен, эдебиет 
тарихында халыкдастандары, айталык, “Крбыланды батыр”, 
“ Ер Таргын”, “Кдмбар батыр” сиякты батырлар жыры екеш 
рас. Эйтсе де, мэселеге историзм принципшен кдрасак,
* Л.И.Тимофеев.
Основы теории литературы. М., “ Просвещение”,
1966, стр. 343.
295


булайша бутарлай бермей-ак,, бэрш 6ip жуйеде тексеруге i 
эбден болады. Ойткеш эпос деген терминнщ эдебиет/ 
тарихындагы магьшасы эдебиет теориясындагы магынасы- 
мен сабактас; сондыктан 6i3 бул жанрдьщ байыбына дэл 
осы тургыдан барган дурыс деп бшем1з.
Эпостьщ туу, кдлыптасу тарихы тым 
apire, 
адам сана- 
сыньщ алгаш ояну дэу1рлергне тамыр тартып жатыр. Кдй 
халыкгьщ болсын, баягы бабалар заманынан бермен кдрай 
ауыздан-ауызга таратып, урпактан-урпаккд мура гып кдл- 
дырып келе жаткдн эдеби туындыларыньщ д е т — эпостык 
шыгармалар. Олай болса, эпос — керкем творчествоньщ 
ец 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   217   218   219   220   221   222   223   224   ...   267




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет