б ерсе, гатап куш ей е беред1. А л адамдары к еб ей ген м ен

IV
Керкем бейне, яки эдеби кдЪарман дешк, я болмаса 
шыгарма геройы не 
Kemracepi 
немесе персонажы дешк, 
69pi6ip, 
осылардьщ 
6epi — 6ip-aK 
угым — образ. Бейнелеу
— образдылык, болса, бейне — образ. Эдебиеттеп адам, 
сездеп сурет, шыгармада 
eMip 
шындыгын жинактау, адам 
мшезш даралау, сайып келгенде, осылардьщ бэршщ саркьт 
куяр сагасы 
6ipey, 
ол — образ. Ал “образ — эстетикальщ 
мэш бар, ойдан шыгару аркылы 
9pi 
накты, 
api 
жинакты 
жасалган адам ем1ршщ эсем суреп”*. Образ жасау — тек 
таланттыга гана тэн эрекет. Ал “талантты жазушыньщ эр 
образы— тип” деадц Белинский. Демек, 6i3 тип туралы 
толгаймыз.
Жазушыньщ ем1рдеп усак-туйек, кездейсок жайлардан 
аулак бшк талгамы аркылы жинактау жэне даралау 
эрекеннен эдеби бейне туады. Эдеби бейненщ ем1рдеп 
модельдерш езгерте, кубылта, кулпырта келгенде 
суреткердщ шыгармасындагы эр кешпкердщ болмыс- 
бтмш де 6ip адамньщ емес, 6ip алуан адамньщ сыр-сипаты 
жатады. Сонда бул белгш 6ip элеуметпк ортадагы 6ip топ 
адамньщ екш ретшде танылады. Тип сыры осында.
Типтендару проблемасы секщц типтщ e3i де тым кесек 
Ьэм курдел1 нэрсе. Неге десещз, мшез, б т м , эрекет, угым, 
рух, парасат жагынан байыптап кдрасак, нагыз суреткердщ 
колынан туган 
9p6ip 
эдеби тип — 
api 
эбден жинакталган, 
сондыктан e3i сеилдшердщ бэрше уксайгьш жалпы тулга, 
9pi эбден дараланган, сондыктан езшен езге еппамге 
украмайтын жалщл тулга. Демек, типтщ 
Typi 
мен мазмунында 
“жалпы” мен “жалкыньщ” бipлiгi жатыр. Оньщ керкем образ 
ретшдеп кесектМ де, курделшп де осында деп бшу керек.
М.Эуезовтщ “Абай жолында” ондаган, жуздеген кешп- 
кер бар; 
Ke6i 
— тип. Мысалга 6ip гана Кунанбайды альш 
байкайык, бул им? Аса курдел1 бейне: эбден дараланган, 
буюл йша-тыскы 6iTiMi езшен езге еппамге уксамайды. 
Mine3i де, акыл-парасаты да ерекше, ic-эрекеп де 6ipereft, 
белек. Бул ретте Кунанбай — жалкы тулга. Сонымен кдтар, 
ол эбден жинакталган, 6ip Кунанбайда сол дэ>арде eMip 
кешкен кулл! кунанбайлардьщ бэрше ортак мшез, б т м
эрекет бар. Бул ретте Кунанбай — жалпы тулга, бутш 6ip 
элеуметпк ортаньщ эр килы езгешелжтершщ жиынтыгы.
* 
JI.И. Тимофеев.
Основы теории литературы. М., “ Просвещение”, 
1971, стр. 60.
106

С.Мукдновтыц “ Ботакезшдеп” Амантай мен Аскар, 
F. 
MycipenoBTiH, 
“Оянган елкесшдеп” Игшк пен Жуман, 
F. Мустафиннщ “ Кдрагандысындагы” Мейрам мен Эшбек, 
Х.Есенжановтьщ “Ак, Жайыгьшдагы” Хаим мен Куныс- 
керей... Тагы им керек?.. Осылардыц эркэйсысы, элп айткд- 
нымыздай, 

жүктеу/скачать 12,37 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: