Монография \ «санат» а л м п и мп



Pdf көрінісі
бет169/267
Дата09.11.2023
өлшемі12,37 Mb.
#190556
1   ...   165   166   167   168   169   170   171   172   ...   267
Байланысты:
kabdolov zeinolla soz oneri 2

c ip L n ir iH ”
таныту ушш езге1 емес, тек солдат еттн щ тез^мда- 
лшн гана тандап тапкдн, Сол сиякты эдеби шыгармадагы 
синонимдер диалектизм не эвфемизм аркылы келд1 ме 
немесе адам угымы йен тусшМшц жалпы осу, ербушен 
пайда болды ма, 6ep>i6ip, бул тарихты кдламгерден ешюм 
де сурамайды. Жалгыз-ак, оныц халык тшщдеп синоним 
секш и саркылмас мол казынаны терец бшш, шебер 
пайдалануы ша]рт. “ Кдз1рп Тогжан жузшде — деп жазады 
М.Эуезов, — Абай кдялынан 
6ip 
т а к кетпейтш, улб
1
реп, 
толкдп, лезде келш, сшгте кдйтып туратьш кызыл арай 
рещ жок”. К.Аханов дурыс ацгарган: “Осы сейлемдеп жуз 
деген мен рецдетея 
6ip-6ipiHe 
синоним де, лезде деген мен 
сэтте деген сездер — 
6ip-6ipiHe 
синоним. Жазушы 6ip 
сейлемде 6ip сезд1 кайта-кдйта кайталамай, оныц 
синонимдерш тауып колданган. Осыныц нетижесшде 
сейлем де керкем куралган” .
Bip емес, бхрнеше синонимдердщ 
6ipiH-6ipi 
устелемей 
кабаттаса, кдтар келу1, (плеоназм) аркылы жасалган сез 
Timceci 
де керкем шыгармада орнымен колданылса, ой мен 
образга айрыкиха эсер, куш дарытады.
Орынды icxe хурш, ой таппаган.
Не болмаса жумыс к д а , мал бакпаган,
Кдсиетп болмайды ондай жшт,
Эншейш кур бекерге булгактаган. 

(АбаЙ).
Акын дншешн, кур бекер деген уш синонтиц едейй 
еселеп, езшщ осы тустагы оиын окырманга 6ip турл1 кызык 
мшезбен айткдн.
199


Не деген галамат контраст жене осы аркылы акын адам 
баласын кдндай тущтшк, психологизмге суцпте жузд!рт 
экеткен! Куле бере жылау, жылай бере кулу — адамньщ 
кендл кушндеп Шекспир лж куштарлык, пен ешпендииктен 
гана туатьш мшез; бул — адамньщ жан дуниесшдеп несер 
мен дауыл, жаз бен кыс. Акын мшезшде осындай курдел1 
кубьшулар болмаса, оньщ каламынан кызулы жыр да 
тумаган болар ед1. Бул туралы баскд 6ip акын:
Куйше epin кеншдщ 
Не жылап, не 6ip кулмсссц.
Осынау нурлы вмардан 
Кдщрш мулде бшмес ен!
(Ш.Мрсамеджанов)
деп Tiirri дурыс айткдн. Бул арадагы ой мен сез орамдары 
да антоним аркылы тьщ ажар тапкэн.
Туган тш м — прлш мш н айгагы,
TuiiM 
барда айтылар сыр ойдата.
Эссе
тш м, мен де 6ipre есемш, 
бшсе тшш, мен де 6ipre ешемш.
(д. 
Теоюбаев).
Осынау отты жолдардага антонимдЬс параллель (есу мен 
вшу) тек тшдеп айшык, кдна ма? Жок,, кекейкеси сыр, одан 
асса, ем1рлпс акдкат. Соны акын эр жолдагы жарыса 
жараекдн антонимдох кзрама -карсылыкгар аркылы окырман 
санасына сшдре шегелеп отыр. Ендеше антонимвтр 
шындыгын внерде шынайыпау твешдертщ 6ipi.
Кейде кейб1р шыгармалардыц атыныц взшдеп анто- 
нимдж карама- кдрсылык алысган айгай салады: “ Зулымдык, 
пен махаббат” , “Сотые жене бейбтшлйс”, “Кызыл мен 
кара” , 
“©Mip 
мен елш” т.б. Осы орамдардыц 
63i 
де текке 
турып, боска кетпейд1: авторлар окырманга шыгарма 
мазмунынан хабар беру ушш дэл осылай эдеш дауыстайды.
Суреткердщ сез корындагы 6ip “алтын сандык” — 
архаизм (грекше archaios — ежелп, кене) — буянде eacipin, 
edemmezi крлданудан шыгыгг бара жаткан, acipece ауыз&й 
свйлесулерде кеп айтыла бермейтт кене сездер. Оларга 
лингвистер онша улкен мен бермегешмен, эдебиетшшер 
енжар карай алмайды. Ойткеш лингвистер архаизмда элдебдр 
галыми макратпен гана тексерш етсе, жазушылар олай 
етпейд!, колма-кол керекке жаратады, пайдаланады.
202


Эдебиет — ар халыкгац керкем тарихы. Эдеби шыгарма- 
ларда бугшп тана емес, байыргы тарихи шындыкгар да 
керкем жинакгалуга тшс, солай болып та келе жатыр. Кдзфп 
казак, эдебиетшде тарихитакырыпка жазылган шыгармалар 
эр жанрда да бар жэне б1ркыдыру. Мше, сол тарихи шыгар­
малар тугызу арекетшщ устшде суреткер архаизмда аттап 
та кете алмайды, оратытыл та ете алмайды.
“Абай жолыньщ” екЬпш томын ашып кдрайык;
Тан алдында 
6ip 
гана сагат мызгыганы болмаса, Абай бул тунда 
уйкысыз отюзда. 
BipaK. 
вл1 талган жок. Э л
1
де 
K iran 
бетшс уншуде... 
П арсы , 
T y p i 
к к(тап тары буны Ш я р а зд ы ч
гулэарына
вкетед!, 
Самаркэннын 
мазар, гимароттарына
кздалтады. Мэру, МешЬедпн 
миуалы, булбулды бактарына, салкын, самал 
хауыздарына
унштсда. 
Улы акындар мексн еткен Рырат, Газна, Багдаттыч сарайларына, 
медреселерше,
югапханаларына тартады... Абайды бугш езше унширген
— жанагы слдср мен 
увлаяттардын
дел бупнп 
KepiHici.
Осы узщщдеп жекелеген гулзар, мазар, гимарвт, хауыз, 
медресе, уэлаят сийкты свздердщ дэл 6yri« Жш 
колданылмайтынын айтып, буларды архаизмге сайып 
жатудьщ кдже-ri аз-ак шыгар, 6ipaK жогаргы узшдодеп 
кушл ажар-керж, уакыт пен кещспкке сай шындык пен 
шынайылык жеке сездердеп гана ем ес, жалпы сез 
пркестерше тен жаца рецдс жаткдн жок, байыргы багзы 
заманга лайык кене келбетте жатыр! Ендеше, тарихи 
шыгарма авторы сол 6ip еткен дэу1рдщ тарихи 6iTmiH, 
болмысын, ерекшелггш тартымды Ьэм нанымды керсету 
ушш, кдзхр кднша тотыга турса да, мумкшдшнше, тек 
сол тустагы тш бояуын кдлпына келйруге мшдетть 
Мунысыз бупнп окырманга еткен тарихи дэу1р тынысын 
таныту мумкш емес.
Абай заманындагы ауыл жттгершщ туйе жун шекпеюн 
шешш, оньщ орнына Ka3ipri кдла жастарынын жасанды 
ж1бек плащын кипзу кдндай 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   165   166   167   168   169   170   171   172   ...   267




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет