Көрдім – көп сөз, көрмедім – бір сөз ;
Шегірткеден қорыққан егін екпес. ²
Фразеологизмдердегі əрбір жеке сөздердің барлығы бірігіп бір
фразеологиялық мағынаны білдіреді. Мысалы,
жүрегі тас төбесіне шығу –
қо рқу; Қыпша бел –
жіңішке бел; Мұрнына су жетпеу –
қолы тимеу, уақыты жетпеу, ²
Фразеологизмдерді фразеологизм деп тану үшін қойылатын
үш түрлі басты ерекшелік бар. Олар:
мағына тұтастығы; тіркес тиянақтылығы; қолдану тұрақтылығы. Ал мақал-мəтелдерде тек
тіркес тиянақтылығы; қолдану тұрақтылығы байқалады.
²
Фразеологизмдер функционалдық қызметіне қарай бейтарап, кіта-
би, ауызекі сөйлеу тіліндегі жəне қарапайым, дөрекі мəнде қоланылатын
стильдік қабаттарға жіктеледі.
²
Фразеологизмдердің сөйлем ішінде жұмсалуы үшін белгілі бір
оралымға негізделеді. Сүйемел сөздер жұмсалады.
²
Айтылатын ойды жеткізудегі пресуппозициялық ерекшеліктеріне
қарай, мақал жəне мəтелдер деп бөлінеді. Мақал ойды толық аяқтайды.
Мысалы:
Қазанға жолама, қарасы жұғар, Жаманға жолама бəлесі жұғар. Балалы үй – базар, Баласыз үй – мазар. Мəтелде айтылатын
ой тұспалдап жеткізіледі:
Сырын білмеген аттың сыртынан жүрме; Жығылсаң нардан жығыл. Ұ қ с а с т ы қ т а р ы:
²
Тұрақты тіркестер ретінде мақал-мəтелдер мен фразеологизмдердің
құрылымдық ерекшеліктері сөз тіркесі, сөйлем құрылымдас, ұқсас бо-
лып келеді.
²
Екеуі де ұлт менталдығы мен ұлт рухын сипаттайды.
²
Мақал-мəтелдер мен фразеологизмдердің мағыналық қалыптасу
үрдісіне қарай прагматикалық мəніне этнолингвистикалық талдау жа-
салынады.
²
Фразеологизмдерге қойылатын кртеритерийлердің қолдану
тұрақтылығы мен тіркес тиянақтылығы мақал-мəтелдерге де ортақ.
