Саптыаяқ – саптыаяқ деп әдетте ағаштың безінен ойылған сабы бар бақыраш тәрізді шұңғыл ыдысты, яғни ағаштан жонып жасаған аяқты айтады.
Зерен – қымыз, шұбат құятын қадірлі ыдыс. Көлемі де, сырты да шараға ұқсас болады. Қатты ағаштан ойылып жасалады. Шұңғыл жиегі қалың бүйірі тіктеу келеді. Жиегінен, бүйірінен ойып, сәнді ою-өрнек жасалады орнықты болу үшін жалпақ, шығыңқы түбі болады. Түсін біріыңғай келтіру үшін ағаш қабықтары бояуымен қанықтырады.
Шара – қымыз құюға араналған ыдыс. Кей жерлерде тегене деп те атайды. Қымызды дастарқанға апарағанда сабадан осы шараға құйып апарады. Оның ішіне 10-12 литр қымыз сияды. Шараны емен, қайын сияқты қатты, кепкен ағаштардан ойып жасайды. Оның іші шұңғыл, өзі дөңгелек, жиегі тік болып келеді. Шара сырты ою-өрнектермен күміс немесе сүйек әшекейлермен көркем безендіріліеді. Өзіне лайық ағаш қақпағы болады. Ол да әшекейленіп жасалады. Сары қымыз әсем шара ыдысты дастарқан сәні, үйдің көркі, қолы берекелі әйелдің мәртебесі десе де болады.
Қазан – басқа ыдыстарға қарағанда қазақ өмірі мен мәдениетінде алатын орны мүлде жоғары. Өйткені ол күнделікті тіршілік құралы. Қазақ дастарқанына түсетін тағамдардың барлығы да (қымыздан басқасы) ең алдымен осы қазаннан өтеді. Халық жай ғана қазан демей оны «қара қазан» деп қастерлеп айтады. Бұл жерде қара сөзі қасиетті, киелі, берекелі деген ұғымды білдіреді.
Қазан шойыннан жарты шар үлгісінде құйылады, ұстауға қолайлы төрт құлағы болады. Сыйымдылығына қарай көлемі әр түрлі болады. Ең үлкені он екі қарыс қара қазан немесе жай қазан дейді. Қазан асындағы ас пісіретін адамды (еркек, әйел) қазаншы дейді. Қазан кәдімгі үш бұтты ошаққа немесе жер ошаққа отырықшы жерде арнайы қазандыққа орнатылады. Оттан көтеріп алғанда қол күймес үшін және күйе жұқпас үшін тұтқыш қолданады.
Қазан тоқшылық пен берекенің, ырыс-несібенің айғағы, қасиетті киелі ыдыс.
Ошақ – қазан асуға арналған қасиетті тұрмыс құралдарының бірі. Оны қастерлеп «қазан-ошақ» деп киелі ыдысқа қосақтап айтады. Ошақсыз қазан асылмайды. Ошақтың үш түрі бар. Біріншісі темір ошақ. Ол нақышталып, бедерленген шеңберден, қазан түбін алақанымен көтеріп тұратын қарғашадан немесе үш аяқтан тұрады. Жиегіне шығыршық орнатады. Бұрын мұндай ошақтарға ат арқандаған. Екіншісі жер ошақ, яғни жерден екі-үш, төрт бұрыштап қазады. Үшіншісі тас ошақ. Оны көш, еру кездерінде тастан қалап жасай береді.
Ерте замандағы ас пісіруге арналған ыдыстың бірі — бақыр. Бұл мыстан немесе шойыннан құйылған қазан сияқты түбі шұңғыл, сабы бар ыдыс. Бұл ыдыспен ет асып жеу көбінесе жылқышылар мен жолаушыларға қолайлы болған «Бақырың оттан түспесің» деп бата беру — жылқышыларға беретін батаның бір түрі. Ол «ет көп болсын» деген ниетті білдіруден туған тілек. Ал кішірек бақырды бақыраш деп атаған. Леген- қол жуатын жеңіл шылапшын. Тегеш- әр түрлі тағам құю үшін жасалған, ернеуі тік, үлкен ыдыс.
Достарыңызбен бөлісу: |
